Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, φέτος, που τράβηξε την προσοχή πολλών, ήταν και το πρόσφατο του Χαλ Μπραντς που αφορά στο διακύβευμα της παγκόσμιας σύγκρουσης των ΗΠΑ με την Κίνα, τη Ρωσία, το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα.
Η σύγχρονη εποχή ίσως θεωρείται εποχή της αμερικανικής ισχύος, αλλά στην πραγματικότητα που ζούμε, λένε σε όλες σχεδόν τις δεξαμενές σκέψης εκεί, σε έναν μακρύ, ύπουλο και βίαιο Ευρασιατικό αιώνα, αναφερόμενοι προφανώς στην περιοχή της Ευρασίας, αυτής της απέραντης και πλούσιας σε πόρους γης που φιλοξενεί το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, έχει αναπτυγμένη βιομηχανία, στρατιωτική ισχύ και επιπλέον βρίσκεται δίπλα σε τέσσερις μεγάλους ωκεανούς.
Από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, οι αυταρχικές δυνάμεις αρχής γενομένης από τη Γερμανία υπό τον Κάιζερ Γουλιέλμο Β’ και φτάνοντας μέχρι και τη Σοβιετική Ένωση, επεδίωκαν αενάως την κυριαρχία αυτού του στρατηγικού κέντρου του πλανήτη μας.
Οι υπεράκτιες δυνάμεις, σήμερα, δηλαδή το Ηνωμένο Βασίλειο και η Αμερική, επιδιώκουν, όπως διατείνονται, να κάνουν τον κόσμο ασφαλή και δημοκρατικό διατηρώντας την Ευρασία σε σχετική ισορροπία. Οι αντιπαλότητες της Αμερικής με την Κίνα, τη Ρωσία, τη Βόρεια Κορέα και το Ιράν είναι γενικώς γνωστές.
Όταν εκδόθηκε (Ιανουάριος, 2025) το βιβλίο του Χαλ Μπραντς, το Ιράν εθεωρείτο ότι θα αποτελεί τον επόμενο γύρο σε αυτό το κρίσιμο γεωπολιτικό παιχνίδι. Εάν αυτός ο νέος αυταρχικός άξονας καταφέρει να θεσπίσει μια ριζικά αναθεωρημένη διεθνή τάξη, η Αμερική και άλλες δημοκρατίες θα είναι ευάλωτες και ανασφαλείς.
Ο Χαλ Μπραντς, ειδικός σε ζητήματα παγκόσμιων υποθέσεων, υποστηρίζει ότι η καλύτερη κατανόηση της στρατηγικής γεωγραφίας της Ευρασίας μπορεί να φέρει στην επιφάνεια αρκετές λεπτομέρειες της αντιπαλότητας και των συγκρούσεων στον σημερινό κόσμο.
Το βιβλίο του «Ο Ευρασιατικός Αιώνας», εξηγεί πώς οι επαναστάσεις στην τεχνολογία, στις τακτικές του πολέμου και η άνοδος τοξικών ιδεολογιών, κατέστησαν την Ευρασία το σημαντικότερο κέντρο της γεωπολιτικής του εικοστού αιώνα, με πιεστικές επιπτώσεις για τους αγώνες που θα καθορίσουν και ετούτον που ήδη διανύουμε.
Ο Μπραντς αναφέρεται στους προδρόμους της σύγχρονης γεωπολιτικής, ξεδιπλώνει ιδέες και προσφέρει συστάσεις στους σύγχρονους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, σχετικά με την αντιμετώπιση των απειλών που θέτει ο άξονας της Κίνας, Ρωσίας, Ιράν και Βόρειας Κορέας.
Στις αρχές του βιβλίου του, «Ο Ευρασιατικός Αιώνας: Θερμοί Πόλεμοι, Ψυχροί Πόλεμοι και η Δημιουργία του Σύγχρονου Κόσμου» (The Eurasian Century: Hot Wars, Cold Wars, and the Making of the Modern World. W. W. Norton, 2025), ο Χαλ Μπραντς γράφει ότι η Ευρασία είναι το υπομόχλιο της παγκόσμιας τάξης και εάν μια επιθετική απολυταρχία ή συμμαχία απολυταρχιών γίνει κυρίαρχη εντός αυτής, θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει ριζικά την παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
Σε όλο το βιβλίο, εξερευνά πάνω από έναν αιώνα ιστορίας όπου τα έθνη αγωνίστηκαν να κυριαρχήσουν στην συγκεκριμένη περιοχή, ή τουλάχιστον σε μεγάλα γεωγραφικά της διαμερίσματα. Ο Πρώτος και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, καθώς και ο Ψυχρός Πόλεμος, αποτελούν μέρος αυτού που ο Μπραντς περιγράφει ως τον πρώτο Ευρασιατικό αιώνα, και καθένα από αυτά τα βασικά παγκόσμια γεγονότα εξετάζεται διεισδυτικά στο βιβλίο.
Ο συγγραφέας εστιάζεται επίσης στο έργο σπουδαίων γεωγράφων και γεωπολιτικών θεωρητικών και η συγκεκριμένη ανασκόπηση των θεωρητικών βάσεων της σύγχρονης γεωπολιτικής και της σημασίας της Ευρασιατικής χερσαίας μάζας, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μέρη του βιβλίου.
Η οξυδερκής ματιά και η ανάλυσή του παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τους σύγχρονους πολιτικούς στη Δύση, οι οποίοι ασχολούνται με τον καταιγιστικό ρυθμό των αλλαγών στον χώρο της τεχνολογίας και την αυξανόμενη απειλή των ολοκληρωτικών δυνάμεων.
Το βιβλίο του, όπως είπαμε, διερευνά τους ιστορικούς θεωρητικούς της γεωπολιτικής, γιατί όπως υποστηρίζει τα στοιχεία που μας άφησαν εκείνοι ως παρακαταθήκη σχετίζονται άμεσα με την γεωπολιτική του εικοστού πρώτου αιώνα και τον στρατηγικό ανταγωνισμό μεταξύ Αμερικής και Κίνας.
Οι Χάλφορντ Μάκιντερ και Νίκολας Τζ. Σπάικμαν, από τους μεγάλους γεωπολιτικούς στοχαστές των αρχών του εικοστού αιώνα, και σήμερα μας οδηγούν στο σωστό δρόμο για την κατανόηση όχι μόνο των μεγάλων συγκρούσεων του περασμένου αιώνα, αλλά και για τις αναδυόμενες συγκρούσεις του καινούργιου που ανέτειλε.
Ουσιαστικά εξήγησαν γιατί η Ευρασία, όπου κατοικούν οι περισσότεροι άνθρωποι, θα μπορούσε να εξελιχθεί σε κεντρική ζώνη διάλυσης της παγκόσμιας πολιτικής. Επιπλέον, περιέγραψαν πώς οι επιθετικές δυνάμεις θα προσπαθούσαν να κατακτήσουν ζωτικές περιοχές της Ευρασίας και να τις χρησιμοποιήσουν ως πλατφόρμες για παγκόσμια επιρροή και επέκταση και πώς οι παγκόσμιοι συνασπισμοί, αποτελούμενοι από χερσαία και υπεράκτια έθνη, θα προσπαθούσαν να συγκρατήσουν τις επιδιώξεις τους.
Τα κείμενά τους αποτελούν αρκετά καλό εργαλείο για την κατανόηση του Α’ και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και του Ψυχρού Πολέμου. Είναι επίσης καλό μοντέλο για την κατανόηση της τρέχουσας κατάστασης στην οποία οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους αντιμετωπίζουν έναν άξονα ευρασιατικών αυταρχικών καθεστώτων που προσπαθούν να κυριαρχήσουν στις περιοχές τους και να μεταβάλουν δραματικά την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων.
Στην Αμερική σήμερα, είναι πολλοί εκείνοι που φοβούνται ότι για άλλη μια φορά, οι Ευρασιατικές αυταρχίες επιδιώκουν να ανατρέψουν την υφιστάμενη ισορροπία δυνάμεων. Η Αμερική πρέπει να πληρώσει το τίμημα για την ειρήνη, είπε ο πρόεδρος Χάρι Τρούμαν το 1948, αλλιώς θα πλήρωνε το τίμημα του πολέμου.
Οι πιο φρικτές στιγμές του εικοστού αιώνα εμφανίστηκαν όταν αυταρχικοί επιτιθέμενοι διέσπασαν την ευρασιατική ισορροπία δυνάμεων. Τα ηθικά πρότυπα πέρασαν στο περιθώριο στις κατακτημένες περιοχές και οι αυταρχικές σφαίρες επιρροής έγιναν πλατφόρμες για περαιτέρω θηρευτική συμπεριφορά.
Οι αντισταθμιστικοί συνασπισμοί, που σχηματίστηκαν υπό δύσκολες συνθήκες, έπρεπε να ανοίξουν τον δρόμο τους προς τις εχθρικές ηπείρους με φρικτό κόστος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Αμερική του Τρούμαν, έχοντας πληρώσει το τίμημα του πολέμου δύο φορές σε ένα τέταρτο του αιώνα, επέλεξε να ενισχύει ακατάπαυστα την ειρήνη μετά το 1945, γράφει στο βιβλίο του ο Χαλ Μπραντς.
Το βιβλίο του κυκλοφόρησε λίγες μόλις ημέρες πριν από την ορκωμοσία της δεύτερης Κυβέρνησης Τραμπ. Εάν ο Τραμπ, έλεγε τότε ο Χαλ Μπραντς, προσπαθήσει να ανατρέψει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και την ισχύ του στη Μέση Ανατολή, εάν η Αμερική αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες και πιέσει τους συμμάχους σθεναρά να πράξουν το ίδιο, τότε ο ελεύθερος κόσμος θα βρισκόταν σε καλύτερη θέση για τις δύσκολες μάχες που έχει μπροστά του.
Αλλά, σημείωνε, με τον Τραμπ, υπάρχει επίσης η πιθανότητα να περάσει τον χρόνο του καβγαδίζοντας με τους συμμάχους του για δασμούς ή πληρωμές προς τη χώρα υποδοχής, ή η Κυβέρνησή του να είναι απλώς ένα χάος γεμάτο συγκρούσεις και ανοργάνωτη κατάσταση!
Πρόκειται αναμφίβολα για ένα πολύ προφητικό για κάποια θέματα και σημαντικό έργο απαραίτητο στο σύνολο των σύγχρονων πολιτικών, των υπευθύνων χάραξης πολιτικής και των στρατηγικών σχεδιαστών, και βεβαίως στο ευρύτερο κοινό των ενδιαφερόμενων πολιτών ώστε και αυτοί να κατανοήσουν τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουν τα έθνη της δύσης τις επόμενες δεκαετίες.
Ο Χαλ Μπραντς (Hal Brands) είναι διακεκριμένος καθηγητής παγκόσμιων υποθέσεων στην έδρα Χένρι Κίσινγκερ στη Σχολή Προηγμένων Διεθνών Σπουδών του Johns Hopkins, ανώτερος συνεργάτης στο Αμερικανικό Ινστιτούτο Επιχειρήσεων (American Enterprise Institute) και συγγραφέας.
Να υπενθυμίσουμε, κλείνοντας, ότι το βιβλίο, όπως προείπαμε, κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 2025, οπότε δεν είχε εξελιχθεί ο πόλεμος του Ισραήλ εναντίον του Ιράν, με εκείνους τους βομβαρδισμούς, όπως τους γνωρίσαμε τους τελευταίους μήνες.
Ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης είναι τέως διευθυντής Χειρουργικής και συγγραφέας