H γερμανική κατοχή, ιδιαίτερα στην Κρήτη, υπήρξε περίοδος τεράστιων δεινών και καταστροφών. Παρ’ όλα αυτά, οι κάτοικοι επέδειξαν αξιοσημείωτη αντοχή, συμμετέχοντας όπως και σε άλλους εθνικούς αγώνες αντίστασης εναντίον των κατακτητών, μέσω ομάδων ανταρτών.
Τα βασικά διδάγματα από τη γερμανική κατοχή στην Κρήτη ανέδειξαν την ανθρώπινη αντοχή, την αξία της αντίστασης, την αναγκαιότητα αποτροπής εγκλημάτων πολέμου και την απόδοση δικαιοσύνης για τα θύματα.
Επιπλέον, η περίοδος αυτή επιβεβαίωσε τις ολέθριες κοινωνικές συνέπειες της βίας και την πολιτική πόλωση, που μπορούν να οδηγήσουν σε περαιτέρω συγκρούσεις και καταστροφές.
Όπως είναι ευρύτατα γνωστό, το Ολοκαύτωμα (ή η Σφαγή) της Βιάννου Ιεράπετρας, αναφέρεται στις μαζικές εκτελέσεις κατοίκων και την καταστροφή αρκετών από τα 26 χωριά στις περιοχές της Βιάννου και της Ιεράπετρας, από ναζιστές πριν από 82 χρόνια. Οι εκτελέσεις, που έγιναν από μονάδες της Βέρμαχτ από τις 12 έως 17 Σεπτεμβρίου του 1943, είχαν ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 401 άτομα (Αγγελάκης, 2020).
Αυτές διατάχτηκαν από τον στρατηγό Φρίντριχ-Βίλχελμ Μύλλερ, που έμεινε γνωστός ως ο σφαγέας της Κρήτης, σε αντίποινα για την κρητική αντίσταση. Στα τέσσερα χρόνια, που διήρκεσε ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος (ΠΠ) στην Κρήτη, χάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή Βιάννου-Ιεράπετρας (δηλαδή από την Έμπαρο της Βιάννου μέχρι το Καβούσι της Ιεράπετρας) σε μάχες, στρατόπεδα συγκέντρωσης, ναρκοπέδια και ναυάγια άλλοι 171 συνάνθρωποί μας (Αγγελάκης, 2020).
Δηλαδή, ο συνολικός αριθμός των νεκρών του 2ου ΠΠ σε αυτές τις περιοχές ξεπέρασαν τους 515. Ήταν μια από τις μεγαλύτερες σφαγές αμάχων σε μαρτυρικές πόλεις και χωριά της Ελλάδας, στις μαύρες ημέρες του Σεπτέμβρη του 1943.
Όπως κατ’ επανάληψη έχει αναφερθεί, η επικρατούσα και αδιαμφισβήτητη άποψη πρόκλησης του Ολοκαυτώματος της Βιάννου-Ιεράπετρας υπήρξε η εκτέλεση δύο Γερμανών, γνωστών και ως «πατατάδων», την 10η Σεπτεμβρίου 1943 στη Σύμη, που πιθανόν δρούσαν ως κατάσκοποι των Γερμανών.
Δύο ημέρες αργότερα, το πρωί της 12ης Σεπτεμβρίου, ακολούθησε μεγάλη μάχη στην περιοχή μεταξύ Κάτω Σύμης και Πεύκου, η οποία κράτησε μέχρις αργά και στην οποία ηττήθηκαν κατά κράτος οι Γερμανοί (Αγγελάκης, 2024).
Τις επόμενες ημέρες άρχισαν οι θηριώδεις και κτηνώδεις γερμανικές καταστροφές στην ευρύτερη περιοχή (Αγγελάκης, 2020). Μεταξύ των εκτελεσθέντων ήταν ο αείμνηστος Παππούς και Δάσκαλός μου, Εμμανουήλ Δημ. Αγγελάκης (Εικ. 1), καθώς και πλειάδα συγγενών και γειτόνων.
Η δυστυχία που ακολούθησε, μεγέθυνε τον πόνο και το θρήνο, που σημάδεψαν ολόκληρη τη ζωή των επιζησάντων. Οι ανά την Ελλάδα καταστροφές με το κάψιμο ολόκληρων χωριών, τις λεηλασίες, τις κατασχέσεις σπιτιών και περιουσιών, την κλοπή πολύτιμων θησαυρών και το κατοχικό δάνειο, με το οποίο κάλυπταν βάρβαρες ανάγκες τους εις βάρος του λαού μας, είναι μερικά ακόμη από τα επιπλέον δεινά, που συσσώρευσαν στον τόπο μας οι φασιστικές γερμανικές δυνάμεις.
Τα «γιατί» φθάσαμε στις σφαγές αμάχων και στην βάρβαρη και απάνθρωπη καταστροφή, ενώ ουσιαστικά είχε αρχίσει να διαφαίνεται το τέλος του πολέμου, παραμένουν ουσιαστικά ακόμη αναπάντητα.
Ελπίζω σύντομα να ολοκληρωθεί η εις βάθος διερεύνηση όλων των πτυχών του ολοκαυτώματος και των τόσο ενδιαφερόντων ιστορικών γεγονότων και να δοθούν πιο σαφείς απαντήσεις στα γιατί, με την επιστημονική εργασία κ. Δημήτρη Ε. Παπαγιαννάκη, υποψήφιου διδάκτορα του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, υπό την καθοδήγηση του καθηγητή κ. Άγγελου Παληκίδη. Θερμά συγχαρητήρια οφείλονται και στους δυο.
Και φέτος, στις 14 Σεπτεμβρίου 2025, θα ξαναβρεθούμε στο ιστορικό Σελί Αμιρών (Εικ. 2), όχι μόνο για να τιμήσουμε την ιστορία μας, αλλά και για να την ξαναφέρομε στη μνήμη μας, ζωντανή, ανεξίτηλη και δυνατή.
Βιβλιογραφία
Αγγελάκης, Α. Ν. (2020). Οι Αιματοβαμμένοι Οικισμοί Βιάννου και Ιεράπετρας. Τυποκρέτα, Ηράκλειο.
Αγγελάκης, Α. Ν. (2024). Ποτέ Πιά Φασισμός. ΠΑΤΡΙΣ, Ηρακλείου,
14/9/2024, https://www.patris.gr/stiles/proektaseis/pote-pia-fasismos/
Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο µέλος και διακεκριμένο fellow του Παγκόσμιου Οργανισμού Νερού (IWA)