Όπως ένας αρχαιολόγος ανακατασκευάζει ένα αγγείο από τα θραύσματά του, και ένας παλαιοντολόγος ένα ζώο από λίγα οστά, θεωρώ ότι έτσι πρέπει να ανακατασκευάσουμε μια νέα γραφική και γλωσσολογική ιστορία εξέλιξης, ξεκινώντας από τους σπάνιους «θησαυρούς» των σχημάτων και συμβόλων που ο άνθρωπος καταγράφει από την Παγετωνική περίοδο μέχρι σήμερα.

Στην μελέτη της η Genevieve von Petzinger1.  μελετά σε 50 από τα 350 σπήλαια της Παγετωνικής Εποχής, που ευρίσκονται στην Ευρώπη διακοσμημένα με ζώα, αφηρημένα σχήματα και ακόμη ανθρώπινες χαραγμένες φιγούρες, όπως στην Grotta dell’ Addaura στη Σικελία. Σταδιακά ανακάλυψε μια σειρά από κόκκινα έργα ζωγραφικής στις οροφές όπως το σπήλαιο του Cudon στην Ισπανία.

Η Petzinger μελετά τους πρώτους καλλιτέχνες στην Ευρώπη, πριν από 40.000 έως 10.000 χρόνια μιας Παγετωνικής περιόδου τέλους Πλειστόκαινου και αρχής Ολόκαινου. (Εικόνα 2)

Ιδιαίτερα μελετά την εφεύρεση της γραφικής επικοινωνίας, που κατέστησε δυνατό για πρώτη φορά να μεταδοθεί και να διατηρηθεί ένα μήνυμα πέρα από μία στιγμή στον τόπο και τον χρόνο.

Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι τα αφηρημένα σχήματα που ονομάζουμε γεωμετρικά σημάδια, με τα οποία ξεκίνησε την μελέτη της το 2007 στο εσωτερικό των 50 σπηλαίων που μελέτησε, ξεπερνούν κατά πολύ τις εικόνες ζώων και ανθρώπων.

Η έκδοση του βιβλίου “The First Signes” της Genevieve περιλαμβάνει την τεκμηρίωση των γεωμετρικών σημείων σε ακατάλληλους σπηλαιώδεις χώρους τέχνης στη Γαλλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία.

Μέχρι τότε δεν υπήρχε μια οριστική λίστα του αριθμού των σχημάτων που υπήρχαν, και δεν γνωρίζαμε το αν τα ίδια σύμβολα εμφανίστηκαν ταυτόχρονα ή σε διαφορετικό χρόνο.

Μετά την φωτογράφησή τους έγινε η καταγραφή και η δημιουργία μιας βάσης δεδομένων όλων των γνωστών γεωμετρικών σχημάτων σε όλους τους χώρους τέχνης των σπηλαίων.

Από την μελέτη της βάσης που κατέγραψε οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι εκτός από μια μικρή ομάδα συμβόλων μοναδικών, υπάρχουν μόνο 32 γεωμετρικά σημάδια, σε μια περίοδο 30.000 ετών στην Ευρωπαϊκή ήπειρο.

Βάζει ένα ερώτημα, αν αυτά τα σύμβολα ήταν τυχαία σχέδια ή διακοσμήσεις, γιατί θα περίμενε να δει πολύ περισσότερες παραλλαγές, αλλά αντίθετα αυτό που βρήκε είναι ότι το 65% αυτών των σημείων παρέμεναν να επαναλαμβάνονται τα ίδια, τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο. Ενδιαφέρον είναι ότι υπάρχει ένας εκπληκτικός βαθμός ομοιότητας στην πρώτη Σπηλαιογραφική τέχνη που βρέθηκε από τη Γαλλία και την Ισπανία έως την Ινδονησία και την Αυστραλία.

Τα σημάδια στα σπήλαια είναι συνήθως γραμμές, ορθογώνια τρίγωνα, ωοειδή και κύκλοι μέχρι το τέλος της Παγετώνιας εποχής (10.000 π.Χ.) στα βουνά των Πυρηναίων.

Η επανάληψη των ίδιων σημείων, για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, και σε τόσες πολλές τοποθεσίες, μας λέει ότι οι καλλιτέχνες έκαναν σκόπιμες επιλογές. Μιλάμε μάλλον για γεωμετρικά σχήματα, με συγκεκριμένες, πολιτισμικά αναγνωρισμένες, συμφωνημένες έννοιες, έτσι θα μπορούσαμε να εξετάσουμε ένα από τα παλαιότερα συστήματα γραφικών επικοινωνιών στον κόσμο.

Δεν μιλά ακόμα για γραφή, αφού δεν υπάρχουν αρκετοί χαρακτήρες για ένα πλήρες σύστημα γραφής και τα σημάδια δεν επαναλαμβάνονται αρκετά συχνά, για να υποδηλώσουν ότι ήταν κάποιο είδος αλφαβήτου.  Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις και με τη γνώση της Ιερογλυφικής γραφής της Κρήτης, που θεωρητικά ξεκινά το 2100 π.Χ., παρατηρήσαμε τα εξής.

α) Τα 32 Παγετωνικά σύμβολα σε ποσοστό 99% εμφανίζονται ίδια και στα Κρητικά Ιερογλυφικά. Στον παραπάνω πίνακα παραθέτουμε τα 32 παγετωνικά σύμβολα της Genevieve (με χρώμα λευκό). Τοποθετήσαμε κάτω από κάθε παγετωνικό σύμβολο το αντίστοιχο σύμβολο (χρώμα κίτρινο), όπως έχει βρεθεί στην κρητική Ιερογλυφική γραφή για ταυτοποίηση (εικ.1).

β) Από τα Παγετωνικά σύμβολα ένα 30% το συναντάμε σε μετέπειτα αρχαίες γραφές, όπως στα Αιγυπτιακά (Εικ.3). Το ίδιο ποσοστό 30% εμφανίζει και η Ιερογλυφική Λουβική γραφή, ενώ στις άλλες γραφές το ποσοστό είναι 10% εως 15% και εντοπίζεται σε σχήματα όπως (γραμμές//, παρενθέσεις), Κύκλους Ο, τρίγωνα Δ κ.ά.).

Με βάση τα ανωτέρω, φαίνεται απίθανο τα γεωμετρικά σημάδια της Παγετωνικής της Ευρώπης να ήταν αφηρημένοι γραπτοί χαρακτήρες. Θεωρούμε πιο πιθανό ότι αυτοί οι πρώτοι καλλιτέχνες-γραφείς κατέγραφαν αντικείμενα από τον γύρω τους κόσμο χρησιμοποιώντας ως μονάδες τις γραμμές// και τις μικρές κουκίδες Ο.

Άξιο παρατήρησης είναι το μεγάλο ποσοστό των σημείων που έχουν διασωθεί ίδια στα Κρητικά Ιερογλυφικά. Το στοιχείο αυτό μας οδηγεί στην πιθανή ερμηνεία ότι στη βαθιά συλλογική μας μνήμη τα τελευταία 40000 χρόνια αυτοί οι εύφρονες άνθρωποι που βρήκαν την πρώτη ιδέα να κάνουν τα πρώτα γραφικά σήματα άλλαξαν για πάντα τη φύση του τρόπου επικοινωνίας μας. Τα σήματα αυτά αρχικά τα δημιούργησε ο νους αντιγράφοντας εικόνες και ήχους από το περιβάλλον και πιθανόν το κάθε σχήμα να εξέφραζε μια λέξη ή έννοια στην γλώσσα της εποχής που σήμερα δεν γνωρίζουμε.

Αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι ηχομιμητικές λέξεις που αρχικά δημιουργήθηκαν θα είχαν θέμα τον ήχο του περιβάλλοντος ή των ζώων, όπως στα μελίσσια (σι), στον γλάρο (γκλα), τον κόρακα, την κουκουβάγια κ.ά. Την ανωτέρω λογική περιγράφει ο Alfred de Grazia2 στο βιβλίο με τίτλο «ΚΑ» για τον τρόπο που δημιουργήθηκαν οι αρχικές λέξεις.

Συμπερασματικά, μπορούμε να υποθέσουμε ότι το μεγάλο ποσοστό που εμφανίζουν τα Παγετωνικά σύμβολα στα Κρητικά Ιερογλυφικά είναι ότι διατηρούν μεγάλη σχέση της αρχαίας συλλογικής μνήμης σε σχέση με τις γραφές της εποχής του Χαλκού. Οι άνθρωποι είχαν ήδη οικοδομήσει πάνω σε κάτι πολύ παλαιότερο, με τις ρίζες του να εκτείνονται δεκάδες χιλιάδες χρόνια – στα γεωμετρικά σημάδια της Ευρώπης της Εποχής των Παγετώνων και πολύ πιο πέρα.

Μια Αρχαιοαστρονομική ερμηνεία

Η Petzinger στην μελέτη της διερωτάται «αν θα μπορούσαν μερικά από τα σημάδια να είναι όπλα ή στέγαση; Ή τι γίνεται με ουράνια αντικείμενα όπως αστερισμούς». Στο ερώτημα αυτό θα απαντήσει η παρατιθέμενη εικόνα 4 από το σπήλαιο La Paseiga της Ισπανίας, όπου παρατηρούμε πάνω από το κόκκινο ζώο πιθανώς άλογο, δύο ζώνες με 15 και 44 κόκκινες κουκίδες.

Ο αριθμός αυτός έχει άθροισμα 59 και συμπίπτει με τον αριθμό δύο σεληνιακών μηνών (29+30 ημερών) όπου η Σελήνη πηγαίνει από Πανσέληνο σε πανσέληνο. Επιβεβαίωση για την άποψη αυτή προκύπτει και από ένα κύκλο τον οποίο ταυτίζουμε με την Πανσέληνο ο οποίος εμφανίζεται αριστερά των κόκκινων κουκίδων.

Τυχαίνει πάνω από τον κύκλο να έχουμε μια χάραξη σχήματος / το οποίο παραπέμπει είτε σε βουνά ή σε εικόνα γυναικείου στήθους. Θεωρούμε ότι πιο πιθανό να είναι στήθος ή ηβικό σύμβολο, αφού δίπλα από αυτό εμφανίζεται ένα φαλλικό σύμβολο.  Συμπερασματικά μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο συμβολισμός της Εικόνας 4 πιθανόν να παραπέμπει σε μια τελετουργία γονιμότητας, κάθε Πανσέληνο, των ανθρώπων της Παγετωνικής περιόδου, τιμώντας την λατρεία της Σελήνης ακολουθώντας βέβαια το σεληνιακό ημερολόγιο των 29,5 ημερών.

1 Είναι διδάκτωρ Παλαιοανθρωπολόγος ζει και εργάζεται στον Καναδά. Ερευνά την τέχνη των σπηλαίων, μελετώντας την προέλευση του συμβολισμού της γραφικής με γεωμετρικα σχήματα την Παγεωτική περίοδο.

2 Alfred de Grazia, ΚΑ, PRINCETON, N.]. 08542, U.S.A.1992 συνδέει ηλεκτρικά φαινόμενα και έννοιες που εμπλέκονται, π.χ. κεραυνός, ακτινοβολία, μαγνητισμός, συμπαθητική μαγεία και ούτω καθεξής, μπορούν να ερμηνεύουν σύγχρονα τις γλωσσικές συνδέσεις στον αρχαίο κόσμο της Μεσογείου.

 *Ο Μηνάς Τσικριτσής είναι Ερευνητής Αιγαιακών Γραφών