Συμβαίνει κάθε χρόνο, αλλά ο ερχομός του φθινοπώρου δεν παύει να μας εκπλήσσει. Είναι οι νέες μυρωδιές που ξεχύνονται στον αέρα; Είναι τα πρωτοβρόχια; Είναι η πτώση της θερμοκρασίας; Είναι η αλλαγή του σκηνικού της φύσης; Ό,τι και να είναι, μάς φορτώνει με αλλαγές συναισθημάτων και σκέψεων. Σαν κάτι να περιμένουμε καινούριο να μας φέρει. Σαν κάτι νέο να συμβεί.
Ο ήλιος, αυτός ο παντεπόπτης φταίει για όλα. Από τα πανάρχαια χρόνια οι άνθρωποι σε όλα τα πλάτη και μήκη της γης λάτρεψαν ως θεούς τα δύο ευκολοδιάκριτα ουράνια σώματα, τον Ήλιο και τη Σελήνη. Στο πλαίσιο αυτής της λατρείας ο ρόλος της σελήνης ήταν απλώς χθόνιος και ημερολογιακός. Ο φόβος και το δέος του ανθρώπου, όταν το σκοτάδι κατάπινε το φως, εξαιτίας της απουσίας του άστρου της ημέρας, έγινε η αιτία ήλιος να αποτελέσει την πρώτη θεότητα σε όλες τις αρχαίες θρησκείες. Ο θεός Ήλιος ταυτίστηκε με το υπέρτατο Όν που αποτελεί τον χορηγό τού φωτός και της ζωής. Κατά τη μυθολογία, ο Ήλιος είναι γιος του Υπερίωνα και της Ευρυφάεσσας ή της Τιτανίδος Θείας. Αδέρφια του η ροδοδάκτυλη Ηώ κι η ωραιοπλέξουδη Σελήνη. Ο Ήλιος σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση διασχίζει τον ουρανό καθισμένος σε ένα χρυσό άρμα που το σέρνουν τέσσερις ίπποι, ο Εώος, ο Αίθων, ο Πυρρόης και ο Φλέγων, φωτίζοντας με τις ακτίνες του το σύμπαν. Ολοκληρώνοντας την πορεία του, έφτανε το βράδυ στην χώρα των Εσπερίδων απ’ όπου, διασχίζοντας τον Ωκεανό, επέστρεφε στην Ανατολή – χώρα των Αιθιόπων-ξαπλωμένος σ’ ένα χρυσό κρεβάτι φτιαγμένο από τον Ήφαιστο. Το πιο ονομαστό κέντρο λατρείας του Ήλιου ήταν η Ρόδος όπου υπήρχε ο περίφημος Κολοσσός της Ρόδου, ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Προς τιμήν του γιορτάζονταν τα Αλίεια. Σε όλες τις αρχαίες θρησκείες επικράτησε ο πανηγυρικός εορτασμός του Ήλιου κατά την αλλαγή των εποχών, δηλαδή κατά τις ισημερίες (εαρινή ισημερία 21 Μαρτίου, Φθινοπωρινή Ισημερία 22 ή 23 Σεπτεμβρίου) και τα ηλιοστάσια (22 Δεκεμβρίου- 21 Ιουνίου). Στο βόρειο Ημισφαίριο.
Για τον πρωτόγονο, βέβαια, άνθρωπο η παρατήρηση και κατανόηση των εποχικών μεταβολών λόγω της πορείας του ήλιου, ήταν θεμελιώδης προϋπόθεση για την επιβίωσή του. Η ζωή του εξαρτιόταν από τον κύκλο της βλάστησης, γι’ αυτό ανέδειξε τη Γαία σε μεγάλη Μητέρα Θεά. Η εκκλησία, ό,τι δεν μπορούσε να εξαφανίσει το ενσωμάτωνε. Έτσι στη θέση των Ισημεριών και των Ηλιοστασίων τοποθέτησε χριστιανικές εορτές.
Φέτος, τη Δευτέρα 23 Σεπτεμβρίου πραγματοποιείται η Φθινοπωρινή Ισημερία, που εξισώνει την ημέρα με την νύχτα, βαδίζοντας σταδιακά προς την αύξηση των ωρών της νύχτας (στο βόρειο ημισφαίριο έξι μήνες νύχτα) ως το χειμερινό ηλιοστάσιο της 22 Δεκεμβρίου. Στην αρχαία Ελλάδα αμέσως μετά την φθινοπωρινή ισημερία ετελούντο τα «ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ». Κατά τη μυθολογία, ιδρυτής τους θεωρούνταν ο Εύμολπος ή ο Μουσαίος, ο οποίος θεωρούνταν γιος του Ορφέα και τελετάρχης των μυστηρίων. Η αρχή λοιπόν των μυστηρίων συμπίπτει, εντελώς τυχαία, με την 14η Σεπτεμβρίου που πάλι εντελώς τυχαία ο χριστιανισμός έχει τοποθετήσει την «Ύψωση του τιμίου σταυρού. Κι αυτό σημαίνει ότι όπως η Ισημερία επιφέρει την εξισορρόπηση της διάρκειας ημέρας και νύχτας, έτσι και οι άξονες του σταυρού εξισορροπούν και εναρμονίζουν τις αντίθετες δυνάμεις οριζόντια και κάθετη. Ο ισόπλευρος σταυρός καθώς γνωρίζουμε ήταν ένα από τα μινωικά σύμβολα. Επίσης στις αρχές του Οκτωβρίου εορτάζονταν τα Θεσμοφόρια. Ήταν τα Θεσμοφόρια η μεγαλύτερη εορτή των έγγαμων γυναικών κατά την εποχή της σποράς και είχε πανελλήνιο χαρακτήρα. Ήταν αφιερωμένη στη Δήμητρα, θεά της Γεωργίας, και την κόρη της Περσεφόνη την οποίαν ο Θεός Πλούτων απήγαγε και οδήγησε στον Κάτω Κόσμο. Κατά τα θεσμοφόρια οι γυναίκες «έσκωπτον», δηλαδή αντάλλαζαν πειράγματα και τολμηρά αστεία (Θεσμοφοριάζουσες του Αριστοφάνη) εις ανάμνηση των αστεϊσμών της γραίας Ιάμβης στα ανάκτορα του Κελεού στην Ελευσίνα (όπου βρέθηκε η Δήμητρα αναζητώντας την κόρη της) και που έκαναν την τεθλιμμένη Δήμητρα να μειδιάσει.
Οι Ορφικοί πίστευαν ότι όπως καλλιεργείται η γη το φθινόπωρο, έτσι πρέπει να καλλιεργούνται κι οι ανθρώπινες ψυχές για να εκδηλώσουν τις κρυμμένες τους δυνάμεις και να τις μεταβάλουν σε ιδέες και συναισθήματα.
Η ημέρα της φθινοπωρινής ισημερίας γιορτάζεται σύμφωνα με παραδόσεις από πολλούς λαούς, ενώ αποτελεί εθνική γιορτή για τους Ιάπωνες. Στην Κίνα, η ισημερία του Σεπτεμβρίου γιορτάζεται στο Φεστιβάλ της Σελήνης, όπου οι αγρότες παρουσιάζουν τη σοδειά του καλοκαιριού και φτιάχνουν νοστιμιές με εποχικά προϊόντα.
Αρκετά αρχαιοελληνικά ημερολόγια, ανάμεσά τους των Λακεδαιμονίων και των Μακεδόνων, είχαν ως αφετηρία (πρωτοχρονιά) τη φθινοπωρινή ισημερία.
Καθόλου τυχαίο το γεγονός πως η φθινοπωρινή ισημερία συντελείται στο ζώδιο του Ζυγού, το ζώδιο της εξισορρόπησης της ενέργειας και της αναζήτησης της ισορροπίας, που συμβολίζεται από μια ζυγαριά πλήρως ευθυγραμμισμένη. Ακριβώς όπως και οι εποχές, έτσι και εμείς, αλλάζουμε πάντα και πάντα ενθαρρυνόμαστε να ακολουθούμε την ροή της ζωής. Ο αιώνιος κύκλος ζωή –θάνατος. Ας υποδεχτούμε το φθινόπωρο προετοιμάζοντας τους εαυτούς μας για μια καινούργια πραγματικότητα, στρώνοντας τα καθαρά σεντόνια του εξαγνισμού και βάζοντας στον χώρο μας φρέσκα λουλούδια και μυρωδιές του φθινοπώρου. Αυτή είναι η τέλεια στιγμή για να τιμήσετε, Έλληνες, όλα αυτά που είστε, και να θυμάστε ότι από το φως θα αναδυθούμε. Είθε ο ανθρώπινος πολιτισμός να ακολουθήσει τη φωτεινή διαδρομή του Ήλιου και να κάνει μιαν στροφή σε έναν πολιτισμό που θα μπορεί να αφουγκραστεί τη συμπαντικότητα της ύπαρξης του. Αναζητώντας τις ρίζες μας, ας αρχίσουμε να συμμετέχουμε κι εμείς στις προγονικές εορτές, τις δικές μας εορτές.
«Έλληνες εσμέν».
*Η Ελένη Μανιωράκη-Ζωιδάκη είναι δασκάλα και λογοτέχνις