Θα ήθελα πολύ να ξεκινήσω να γράφω κάνοντας μια αναφορά στις απόψεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη γύρω από το θέμα της παιδείας και της αξίας που έχει η ίδια, τόσο για την πνευματική, όσο και για τη σωματική καλλιέργεια του ανθρώπου. Μολονότι αμφότεροι προσεγγίζουν εξαιρετικά το ζήτημα, προτίμησα να σταθώ στη γλαφυρή προσέγγιση του Γάλλου φιλόσοφου Εμίλ Ντιρκέμ, σύμφωνα με τον οποίο η παιδεία είναι «η επιρροή που ασκείται από όλες τις ώριμες γενεές, σ’ αυτούς που δεν είναι ακόμη έτοιμοι για την κοινωνική ζωή».
Ποιες είναι όμως αυτές οι «ώριμες γενεές»; Και τι είναι αυτό που τις καθιστά «ώριμες», θέτοντας τις ίδιες στη θέση του πομπού διάχυσης πνευματικών αξιών και ιδεολογιών; Τείνει να αποτελέσει νόρμα στις μέρες μας, το ότι η παιδεία είναι ένα σύνολο αξιών και συμπεριφορών που οι μεγαλύτερες ηλικίες οφείλουν να μεταγγίσουν στις νεότερες, δίχως όμως να υπάρχει έμπρακτη απόδειξη για την αποτελεσματικότητα αυτού του φαινομένου.
Κάθε μέρα που περνάει νιώθουμε πως η σάρκα της κοινωνίας μας χάνει το σημαντικότερο όργανό της, την παιδεία. Μια κοινωνία ρέπουσα, ανάλγητη και σκουριασμένη, η οποία κατάντησε χοάνη αφομοίωσης κάθε μορφής βίας και καθωσπρεπισμού.
Μια κοινωνία, στην οποία πλέον η παιδεία μεταγγίζεται στάγδην, η οποία βρίθει από αδαείς κήνσορες που κουνούν επικριτικά το δάχτυλο σε όποιον οι ίδιοι θεωρούν απαίδευτο, δίνοντας μάχη να τον πείσουν για την ορθότητα της δικής τους άποψης και νοοτροπίας. Δεν έχουν τίποτε να επιδείξουν, δεν έχουν τίποτε ουσιαστικό να μάς πουν, πέρα από το να μηρυκάζουν, ενίοτε τυχοδιωκτικά.
Αν ρίξουμε μια σύντομη ματιά γύρω μας, ίσως διαπιστώσουμε πως οι «ώριμες γενεές» μάλλον δεν έχουν πετύχει το στόχο τους. Για την ακρίβεια απέτυχαν παταγωδώς, ή ακόμη χειρότερα, δεν είχαν ποτέ την ικανότητα να προσπαθήσουν. Βία, ανομία, εγκληματικότητα, εκμετάλλευση και άλλες πολλές τέτοιες λέξεις, κοσμούν καθημερινά πλέον τους τίτλους των μέσων ενημέρωσης, πόσο μάλλον όταν συνοδεύονται από μικρούς σε ηλικία δράστες.
Το πρόβλημα έχει τις ρίζες του αρκετά βαθιά, εκεί που ο ανθρώπινος νους δεν πάει εύκολα.
Ποιος είναι λοιπόν ο κατάλληλος; Ποιον οφείλουμε να εμπιστευτούμε, ή τουλάχιστον σε ποιον οφείλουμε να βασίσουμε τις ελπίδες μας για ένα καλύτερο αύριο; Η παιδεία ενός ανθρώπου ξεκινά πριν από τη γέννησή του, πριν από την ύπαρξή του σαν ιδέα, πριν ακόμη γνωριστούν οι δημιουργοί του. Αλλά ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι αυτή η προσέγγιση είναι γραφική, αξίζει λίγο να σκεφτούμε αν εμείς οι ίδιοι είμαστε ικανοί να προάγουμε την παιδεία.
Τι παιδεία δίνουμε στο παιδί μας όταν πετάμε το τσιγάρο μας από το αμάξι; Τι παιδεία του δίνουμε όταν οδηγούμε με υψηλή ταχύτητα, όταν βρίζουμε τους υπόλοιπους οδηγούς, όταν πιάνουμε ταχύτητες απογείωσης αεροπλάνου βλέποντας από μακριά το πορτοκαλί φανάρι να μάς υποδεικνύει να ελαττώσουμε ταχύτητα; Τι παιδεία δίνουμε στο παιδί μας όταν μιλάμε άσχημα στη μητέρα του;
Τι παιδεία δίνουμε στον εργαζόμενό μας όταν υποτιμούμε το χρόνο και τις σπουδές του; Τι παιδεία δίνουμε στον εαυτό μας όταν πετάμε στο δρόμο ένα κουτάκι αναψυκτικού, ενόσω βαδίζουμε μόνοι μας στο δρόμο; Τι παιδεία δίνει άραγε το σχολείο, όταν ορίζει σημαιοφόρο τον πιο άριστο μαθητή και όχι τον πιο ταλαντούχο, ή τον πιο γρήγορο μαθητή;
Ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία η παιδεία έχει μονάχα συμβουλευτικό χαρακτήρα. Είμαστε οχυρωμένοι πίσω από μια δήθεν κρυστάλλινη λογική, σύμφωνα με την οποία, κύριοι υπεύθυνοι είναι η οικογένεια και οι θεσμοί, βγάζοντας απέξω τη δική μας ατομική ευθύνη.
Αρνούμαστε να δεχτούμε το βαρύ αυτό φορτίο και δεν είμαστε διατεθειμένοι να δώσουμε παιδεία με πράξεις, αλλά αρκούμαστε σε λόγια και νουθεσίες. Οι άνθρωποι όμως δεν θέλουν νουθεσίες. Θέλουν παραδείγματα. Δεν μπορούμε να μιλάμε για παιδεία, όταν οι ίδιοι δεν είμαστε διατεθειμένοι να την προάγουμε εμπράκτως. Δεν δικαιούμαστε να κατηγορούμε την κοινωνία για την κατάντια της, όταν εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να γίνουμε αρωγοί στην προσπάθεια για τη βελτίωσή της. Είμαστε όλοι δυνάμει παιδαγωγοί και ο καθένας οφείλει με τη στάση ζωής του -ανεξαρτήτως ηλικίας- συνεχώς να εκθέτει τους συνανθρώπους του, σε ηθικές και πνευματικές αξίες.
Τόσο η απόκτηση, όσο και η μετάδοση παιδείας για έναν άνθρωπο, είναι μια διαδικασία που διαρκεί μέχρι το θάνατο του. Ο καθένας μας είναι υπεύθυνος απέναντι στον κοινωνικό του περίγυρο, για την παιδεία που δίνει στον ίδιο. Όση επίδραση έχουν οι διαφημίσεις και η διαδικασία του μάρκετινγκ στους ανθρώπους, άλλη τόση επίδραση έχει και η συμπεριφορά των συνανθρώπων μας σε εμάς και στην καθημερινότητά μας. Με έναν έμμεσο και παράλληλα άμεσο τρόπο οι άνθρωποι αφομοιώνουν συμπεριφορές και τρόπους σκέψης με βάση τα ερεθίσματα που -είτε αυτοβούλως είτε όχι- λαμβάνουν καθημερινά.
Είναι σημαντικό να σκεφτούμε κάποια στιγμή, πόσο καλή είναι η παιδεία που θεωρούμε ότι έχουμε. Αν θα θέλαμε τα παιδιά μας να έχουν την ίδια παιδεία που έχουμε εμείς και κυρίως, αν εμείς οι ίδιοι θα επιλέγαμε να κάνουμε παρέα με κάποιον που έχει τα χαρακτηριστικά του εαυτού μας.
* Ο Κωνσταντίνος Γ. Φεργαδάκης είναι μαθηματικός MSc Business Mathematics εκπαιδευτικός στο ιδιωτικό εκπαιδευτήριο «Το Παγκρήτιον»