Λένε ότι οι αποφάσεις και τα σχέδια της τελευταίας στιγμής επιφυλάσσουν τις πιο όμορφες εκπλήξεις. Είναι αυτές οι αυθόρμητες ενστικτώδεις κινήσεις που κάνεις κάποιες φορές, καθοδηγούμενος ίσως από κάποιες ανεξήγητες επιτακτικές παρορμήσεις του υποσυνείδητου.
Εδώ και πολύ καιρό, περνώντας από τον παραλιακό δρόμο του Ηρακλείου, είχα παρατηρήσει το ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής νεοκλασσικό κτίριο της οικογένειας Καλοκαιρινού, στο οποίο στεγάζεται επί εξήντα έξι χρόνια το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης. Το περίεργο είναι ότι όποτε είχα προγραμματίσει στο παρελθόν να το επισκεφτώ, κάτι απρόοπτο ανέβαλε κάθε φορά επ’ αόριστον την επίσκεψή μου.
Αυτό το Σάββατο όμως είχε κάτι διαφορετικό. Περίπου στη μέση του καλοκαιριού, από το πρωί, οι υψηλές θερμοκρασίες προμήνυαν μία ιδιαίτερα ζεστή μέρα. Ξεκίνησα από το σπίτι νωρίς, με σκοπό να προλάβω να τελειώσω τις δουλειές που είχα στο κέντρο του Ηρακλείου, πριν με πιάσει η πολλή ζέστη. Ζήτησα από τον οδηγό του ταξί να ακολουθήσει τον παραλιακό δρόμο.
Φτάνοντας στο ύψος του Μουσείου και βλέποντάς το επιβλητικό να προβάλλει μεταξύ των γύρω κτιρίων σα να σε καλεί να γυρίσεις σε άλλες εποχές, πήρα σε κλάσματα του δευτερολέπτου την παρορμητική απόφαση να πω στον οδηγό να σταματήσει. Ας περιμένουν οι άλλες δουλειές. Προλαβαίνω και πιο μετά. Σήμερα είναι η κατάλληλη μέρα, σκέφτηκα. Στη ζωή δεν πρέπει να αναβάλλεις. Ό,τι μπορείς να κάνεις κάνε το σήμερα.
Μπήκα στο κτίριο, έκοψα το εισιτήριο και πήρα το μηχανάκι της ηχητικής ξενάγησης, μαζί με ένα χάρτη με τις θεματικές ενότητες του Μουσείου, που μοιράζονται στους δύο ορόφους του. Στο ισόγειο, στην αίθουσα Α.Γ. Καλοκαιρινού, τα εκθέματα αφορούν την ιστορία των χριστιανικών χρόνων της Κρήτης με έμφαση στην Ενετοκρατία και τον Κρητικό Πόλεμο. Μία τεράστια μακέτα του Χάνδακα της εποχής της Ενετοκρατίας φωτίζει στην κυριολεξία κάθε γωνιά και σημαντικό αξιοθέατο της πόλης. Πιο δίπλα η αίθουσα των Κεραμεικών, έργα της πρώιμης και ύστερης βυζαντινής εποχής καθώς και αρχιτεκτονικά γλυπτά, επιγραφές και οικόσημα της ενετικής συλλογής.
Στο πρώτο επίπεδο φιλοξενείται η πιο μεγάλη νομισματική συλλογή στην Ελλάδα, με νομίσματα που αφορούν όλες τις σημαντικές ιστορικές περιόδους της Κρήτης. Ο βυζαντινός ναϊσκος και η συλλογή βυζαντινών εικόνων προκαλούν ένα κατανυκτικό δέος στον επισκέπτη. Έχει ήδη περάσει μία ώρα. Συνεχίζω στην ενότητα με έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (ElGreco), τα δύο μοναδικά έργα του ζωγράφου που υπάρχουν στην Κρήτη, Η Βάπτιση του Χριστού (1569) και Άποψη του Όρους και της Μονής Σινά (1570).
Προχωρώ στα εκθέματα της οθωμανικής περιόδου, με πορτρέτα μεγάλων οπλαρχηγών, προσωπικά αντικείμενα, όπλα, στολές και χειρόγραφα κείμενα της εποχής. Σε ειδικό χώρο, παραπλεύρως των υπολοίπων ενοτήτων φιλοξενείται η Συλλογή Σύγχρονης Τέχνης του Ζαχαρία Πορταλάκη, μία αξιόλογη συλλογή, που ενώνει σαν μία νοητή γέφυρα το χθες με το σήμερα, αναδεικνύοντας την ατέρμονη δημιουργικότητα του ελληνικού πνεύματος.
Κοιτάζω το ρολόι μου, ανεβαίνοντας τη σκάλα προς το δεύτερο όροφο. Έχει περάσει άλλη μία ώρα, χωρίς να το έχω αντιληφθεί καν. Η αίσθηση του χρόνου είναι διαφορετική μέσα στο χώρο αυτό, που σαν μηχανή σε γυρίζει στο ιστορικό παρελθόν μέσα σε μία διαφορετική χρονική διάσταση.
Στον όροφο αυτό η ατμόσφαιρα είναι διαφορετική. Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος. Φωτογραφίες από τα πεδία της μάχης, όπλα, κράνη, στρατιωτικός εξοπλισμός, προσωπικά αντικείμενα στρατιωτών, συμμάχων και εκτελεσθέντων, λίγο από το χώμα της γης όπου έπεσαν τα άψυχα κορμιά των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης κι όλα αυτά μαζί, υπό τους ήχους πολεμικών εμβατηρίων και αγγλικών συμμαχικών ασμάτων προκαλούν βαθιά συγκίνηση και σεβασμό. Δίπλα η μοναδική συλλογή του Νίκου Καζαντζάκη, από χειρόγραφα κείμενα, πίνακες, φωτογραφίες και μεταφρασμένα συλλεκτικά βιβλία του, σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.
Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να μάθει για το μεγάλο Έλληνα συγγραφέα μέσα από ένα πρωτοποριακό ηλεκτρονικό σύστημα πληροφοριών. Πολύτιμο κομμάτι της ενότητας αυτής αποτελεί η δωρεά του γραφείου και της βιβλιοθήκης του Νίκου Καζαντζάκη στο μουσείο, ακριβώς στην αυθεντική μορφή του, όπως αυτά ήταν διαμορφωμένα στην προσωπική του κατοικία.
Τα συναισθήματα δεν μπορούν να περιγραφούν με λόγια. Η αίσθηση πως έστω για λίγα λεπτά της ώρας είχα τη δυνατότητα να βιώσω στιγμές από την απλή καθημερινότητα του Καζαντζάκη μού προκάλεσε μία παρατεταμένη ανατριχίλα και ένα πρωτόγνωρο αίσθημα ευτυχίας και εσωτερικής πλήρωσης.
Έχει περάσει μία ώρα ακόμη, όταν ανεβαίνω τα σκαλοπάτια για το τελευταίο επίπεδο, όπου φιλοξενείται η εθνογραφική ή λαογραφική συλλογή. Παραδοσιακά κεντητά και υφαντά, είδη και σκεύη καθημερινής χρήσης, γεωργικά εργαλεία και παραδοσιακές στολές, όλα επενδεδυμένα με τον ήχο της κρητικής λύρας. Στην άκρη της έκθεσης δεσπόζει το παραδοσιακό κρητικό σπίτι, με την παραστιά, τον αργαλειό και τα υφαντά του.
Έχω δει πια ολόκληρο το μουσείο. Τρεισήμισι ώρες χρειάστηκαν και θα χρειαζόταν άλλες τόσες ή και παραπάνω, για να αποτυπώσει κανείς και να κάνει κομμάτι της καρδιάς του κάθε γωνιά, κάθε εικόνα, κάθε σημείο του μουσείου αυτού. Βγαίνοντας προς την έξοδο, ένοιωσα πως ήταν ηθικό χρέος μου προς τον τόπο αυτό και τα άγια χώματά του να μοιραστώ όσα βίωσα και όσα πήρα μαζί και θα κουβαλάω πάντα μέσα στην ψυχή μου.
Και αυτά είναι σίγουρα μία ενισχυμένη εθνική υπερηφάνεια, ότι στα κύτταρά μου φέρω τα γονίδια του τόπου αυτού, μία απεριόριστη ευγνωμοσύνη στους προγόνους μου για τα ιστορικά πεπραγμένα τους και συνάμα ένα αίσθημα ευθύνης, αλλά και μια ανάγκη για υπόσχεση. Υπόσχεση ότι δεν θα ξεχάσω όσα και όσους στάθηκαν αιτία να αναπνέω σήμερα ελεύθερη «ψυχή τε και σώματι».
Αφήνοντας πίσω μου το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, βλέπω πια με άλλα μάτια το Ηράκλειο, την Κρήτη και την Ελλάδα όλη. Η γνώση και ο σεβασμός του ιστορικού παρελθόντος δεν είναι εθνικισμός. Είναι ελευθερία και δυνατότητα επιλογής. Εύχομαι να μην υπάρξει ούτε ένας Κρητικός, ούτε ένας Έλληνας, που να μην επισκεφτεί κάποια στιγμή στη ζωή του τέτοιους ιστορικούς ναούς, όπως το Μουσείο αυτό.
*Η Κυριακή Μ. Παπαγεωργίου είναι ειδικευόμενη ιατρός Γενικής Χειρουργικής Πα.Γ.Ν.Η.