Έχουν περάσει από τη Μάχη της Κρήτης (20 Μαΐου έως την 1η Ιουνίου 1941), 84 ολόκληρα χρόνια. Οι ολίγοι ηλικιωμένοι σημερινοί επιζώντες, που τότε ήταν πολύ μικρά παιδιά, μάς εκπλήσσουν και μάς συγκινούν με τις διηγήσεις τους για όλα αυτά που βίωσαν και μπορούν να θυμούνται.
Στη μνήμη τους έμειναν βαθιά χαραγμένες οι απώλειες οικείων προσώπων, ο εκκωφαντικός θόρυβος από τις σειρήνες των βομβαρδιστικών καθέτου εφορμήσεως (στούκας), οι υπόκωφοι γδούποι κατά την πτώση βομβών, τα κατεστραμμένα σπίτια, η έλλειψη τροφίμων, η φυγή στα καταφύγια και οι κραυγές των κατακτητών σε μια ακατάληπτη γλώσσα.
Η Μάχη της Κρήτης θεωρείται από τις πιο σημαντικές και ηρωικές μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν η πρώτη μεγάλη αποβατική από αέρος επιχείρηση στην ιστορία, καθώς οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές επιχείρησαν να καταλάβουν το νησί μέσω της Επιχείρησης «Ερμής».
Η αντίσταση στην Κρήτη δεν είχε την ανάλογη προετοιμασία από τους συμμάχους σε σχέση με αυτό που αναμενόταν να αντιμετωπίσει. Η 5η Μεραρχία Κρητών με 19.000 άνδρες που διακρίθηκε για τον ηρωισμό της στο μέτωπο της Βορείου Ηπείρου, στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, είχε υποστεί μεγάλες απώλειες και οι στρατευμένοι πολύ δύσκολα εύρισκαν τα μέσα για να επιστρέψουν στην Κρήτη για να πολεμήσουν.
Μετά τις αλλεπάλληλες ήττες και υποχωρήσεις του Ιταλικού Στρατού στην Αλβανία, ο πάνοπλος γερμανικός στρατός επιτέθηκε στην Ελλάδα με την επιχείρηση «Μαρίτα». Η Μάχη των Οχυρών της γραμμής Μεταξά διήρκεσε 3 ημέρες, από τις 6 έως τις 9 Απριλίου του 1941 και έληξε με νίκη των Γερμανών. Ο στρατός μας πολέμησε με γενναιότητα και κέρδισε ακόμη και τον σεβασμό των αντιπάλων.
Έγιναν προσπάθειες και συγκροτήθηκαν στρατιωτικές μονάδες από κληρωτούς, εφέδρους και με όσους είχαν επιστρέψει από το μέτωπο. Στο Ηράκλειο έγινε η προσπάθεια δημιουργίας Πολιτοφυλακής από βετεράνους του Α’ Π.Π. και της Μικρασιατικής Εκστρατείας, όπλα όμως δεν υπήρχαν.
Επίσης υπήρχαν 2.800 ένοπλοι χωροφύλακες, 300 νεαροί Ευέλπιδες που έφθασαν στην Κρήτη και αγωνίστηκαν με απαράμιλλη γενναιότητα και 800 της Αεροπορικής Ακαδημίας Ελλάδος. Μερικές εκατοντάδες στρατιώτες από την Θράκη πολέμησαν επίσης στην Μάχη της Κρήτης.
Μετά την Μάχη και την επικράτηση των Γερμανών, όσοι δεν είχαν σκοτωθεί, συνελήφθησαν και για ένα διάστημα κρατήθηκαν αιχμάλωτοι στο νησί. Όπως εξακριβώθηκε αργότερα, ο αριθμός των γερμανικών αεροπλάνων που έλαβαν μέρος στην επίθεση της Κρήτης ήταν: βομβαρδιστικά 280, βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως (στούκας) 160, καταδιωκτικά 180, αναγνωριστικά 40, ανεμόπτερα 100, μεταγωγικά αεροπλάνα 520.
Σύνολο 1.280, έναντι ουδενός των αντιπάλων τους. Από τα απομνημονεύματα του Ουίνστων Τσώρτσιλ (Τόμος 5 ΚΡΗΤΗ: ΤΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ) αναφέρονται τα εξής μεταξύ άλλων:
«Στην Κρήτη όλες οι προετοιμασίες είχαν προχωρήσει με βραδύ ρυθμό. Το νησί ήταν στη διάθεσή μας από έξη περίπου μηνών, δεν ημπορούσαμε όμως να εφοδιάσουμε το λιμάνι της Σούδας ούτε με ένα ισχυρό αντιαεροπορικό πυροβόλο παρά μόνον εις βάρος άλλων ακόμη περισσότερων επιτακτικών αναγκών…
Η δύναμή μας σε αντιαεροπορικά όπλα ήταν 16 βαρέα πυροβόλα κινητά, 36 ελαφρά πυροβόλα και εικοσιτέσσερις προβολείς. Είχαμε εννέα μόνον ημιεφθαρμένα τανκς πεζικού που είχαν κατανεμηθεί μεταξύ των αεροδρομίων και δέκα ελαφρά τανκς…».
Παρά την αριθμητική υπεροχή των Γερμανών και παρά τον υπερσύγχρονο εξοπλισμό τους, οι απώλειές τους ήταν πολύ μεγάλες. Σε αυτό έπαιξε ρόλο κυρίως η σθεναρή αντίσταση των Κρητών πολιτών μαζί με τους λίγους Έλληνες στρατιώτες και συμμάχους (Βρετανούς, Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς). Γενναία αγωνίστηκαν και οι Μαορί που ανήκαν στα στρατεύματα της Κοινοπολιτείας.
Οι συμμαχικές δυνάμεις στο νησί δρούσαν υπό τις διαταγές του Νεοζηλανδού στρατηγού Bernard Freyberg. Η μάχη αυτή θεωρείται σύμβολο θάρρους και αντίστασης, καθώς οι Κρητικοί πολέμησαν ακόμα και με γεωργικά εργαλεία, δείχνοντας απίστευτη γενναιότητα.
Η καθυστέρηση των Γερμανών στην Κρήτη επηρέασε την επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση, γεγονός που είχε σημαντικές επιπτώσεις στην πορεία του πολέμου.
Οι πρώτοι βομβαρδισμοί άρχισαν στις 29 Απριλίου 1941 από τα Χανιά. Βομβαρδίστηκε το λιμάνι της Σούδας. Στις 17 Μαΐου τα στούκας βύθισαν ένα μεγάλο πλοίο των συμμαχικών δυνάμεων πριν προλάβει να φθάσει στο λιμάνι της Ιεράπετρας, το οποίο μετέφερε 8.000 τόνους πολεμικό υλικό σε αντιαεροπορικά κανόνια, αυτόματα όπλα και άλλον πολύτιμο οπλισμό και εφόδια για την άμυνα του νησιού.
Δεν έφθασαν ούτε τα βαριά άρματα μάχης, ούτε οι ασύρματοι για τον στρατό, των οποίων η έλλειψη αποδείχθηκε η πιο καταστροφική κατά τη διάρκεια της Μάχης.
Στις 20 Μαΐου άρχισε η μαζική ρίψη αλεξιπτωτιστών. Χιλιάδες αλεξιπτωτιστές έπεσαν σε στρατηγικά σημεία του νησιού, όπως το αεροδρόμιο του Μάλεμε, τα Χανιά, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο. Εκτός από τους αλεξιπτωτιστές, οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν μεταγωγικά αεροσκάφη Junkers Ju-52 για τη μεταφορά στρατευμάτων και εξοπλισμού. Η κατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε ήταν κρίσιμη, καθώς επέτρεψε στους Γερμανούς να ενισχύσουν τις δυνάμεις τους με περισσότερα στρατεύματα και εξοπλισμό.
Από τις πρώτες ημέρες της Μάχης, διηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων: Τρίτη 20 Μαΐου 1941: «Πρωί – πρωί άρχισαν οι Γερμανοί να βομβαρδίζουν με σφοδρότητα το λιμάνι του Ηρακλείου, το αεροδρόμιο και τους στρατώνες των Ρουσσών.
Ταυτόχρονα γινόταν βομβαρδισμός της πόλης και των προαστείων, ενώ οι δρόμοι του Ηρακλείου σαρώνονταν από σφαίρες των πολυβόλων και των αεροπλάνων του εχθρού που πετούσαν σε χαμηλό ύψος. Πήγαμε πάλι στο καταφύγιο. Οι βόμβες έπεφταν γύρω μας. Ένα σπίτι δίπλα μας γκρέμισε.
Οι ιδιοκτήτες προσπαθούν να περισώσουν ότι απέμεινε. Στις 4.15 πέφτουν οι αλεξιπτωτιστές. Ακούμε παντού πυροβολισμούς. Το βράδυ πήγα στη θεία μου να δω τι κάνουν. Είχαν φέρει δύο πληγωμένους στρατιώτες. Ο ένας επιλοχίας είχε δύο πληγές, στο χέρι και στη μασχάλη. Ο άλλος που ήταν Κρητικός είχε στην πλάτη του μια σφαίρα. Τους δώσαμε τις πρώτες βοήθειες. Αργότερα θα τους πήγαιναν στο νοσοκομείο.
Η Μάχη έχει αρχίσει. Οι στρατιώτες παρόλα τους τα χάλια μιλούν με ενθουσιασμό για τα κατορθώματά τους. Μας δείχνουν όπλα και σφαίρες γερμανικές. Οι πολίτες είναι οπλισμένοι και τρέχουν να πολεμήσουν…».
Τετάρτη 21 Μαΐου 1941: «Στις 4 άρχισε ο βομβαρδισμός. Οι βόμβες πέφτουν μακριά μας. Τώρα τα αεροπλάνα πλησιάζουν ανενόχλητα το αεροδρόμιο. Αντιαεροπορικά δεν υπάρχουν. Ακούμε μια κίνηση έξω στο δρόμο. Τρέχουμε και βλέπουμε μια παρέα από οπλισμένους χωροφύλακες και πολίτες…
Τα αεροπλάνα ανενόχλητα πλησιάζουν το αεροδρόμιο, ίσως και να προσγειώνονται. Έρχονται στρατιώτες και μας λένε με ενθουσιασμό πόσους σκότωσαν. Οι Γερμανοί έφθασαν στην αγορά και άνοιξαν καταστήματα. Θέλουμε να φύγουμε, αλλά πού να πάμε. Παντού φωτιά. Ο κόσμος φεύγει με μπόγους στα χέρια για την εξοχή. Τα αεροπλάνα περιπολούν χαμηλά…».
Παρασκευή 23 Μαΐου 1941: «Το πρωί ξυπνήσαμε με βομβαρδισμούς. Τα στούκας ουρλιάζουν στην κυριολεξία και γύρω μας πέφτουν οι βόμβες. Τα παράθυρα των σπιτιών ανοίγουν από την πίεση και οι τοίχοι σείονται σαν να γίνεται σεισμός. Κάθε φορά που σκάζει μια βόμβα ευχαριστούμε τον Θεό που ζούμε. Προσευχόμαστε κρατώντας εικόνες Αγίων.
Σε μια διακοπή βγαίνω από το καταφύγιο και βλέπω δύο γνωστά μου κορίτσια να τρέχουν. Τις συνοδεύουν δύο άνδρες με τουφέκια και με σφαίρες στο στήθος. Ακολουθεί πολύς κόσμος. Το Ηράκλειο καίγεται. Φλόγες και καπνοί σκεπάζουν τον ουρανό. Τα σπίτια γύρω γκρεμίζονται. Πρέπει να φύγουμε. Πηγαίνω στο σπίτι, παίρνω κάτι απαραίτητο, μια κουβέρτα. Βγαίνοντας ακούω πάλι αεροπλάνα. Κουρνιάζω στην αυλή.
Τρέχουμε κάτω από μια ταράτσα και περιμένουμε να λήξει το κακό. Ο σκύλος μου τρέχει στα πόδια μου. Και αυτός φοβάται. Γυρίζω στο καταφύγιο, αποχαιρετώ τους άλλους, και με μια συντροφιά από εκεί ξεκινάμε. Ο δρόμος είναι γεμάτος κόσμο. Τα έχουμε χαμένα. Ένας γνωστός μου διηγείται πως έφυγαν από το καταφύγιο πατώντας σε πτώματα. Περπατούμε στο άγνωστο κάπου μια ώρα…».
Οι Γερμανοί, σύμφωνα με δικά τους στοιχεία, είχαν 3.986 νεκρούς και αγνοούμενους, 2.594 τραυματίες, ενώ έχασαν περισσότερα από 400 αεροπλάνα. Σύμφωνα, όμως, με συμμαχικούς υπολογισμούς, οι γερμανικές απώλειες ξεπέρασαν τις 16.000. Ο διοικητής του XI Γερμανικού Σώματος Αεροπορίας, αντιπτέραρχος Κούρτ Στούντεντ, χαρακτήρισε την Κρήτη ως «ο υάφος των Γερμανών αλεξιπτωτιστών», εξαιτίας των μεγάλων απωλειών τους.
Στις 27 Μαΐου αποφασίστηκε η εκκένωση της Κρήτης από τις συμμαχικές δυνάμεις και για τη διάσωσή τους στάλθηκαν πλοία του βρετανικού στόλου, ενώ τα Χανιά και το λιμάνι της Σούδας είχαν καταληφθεί από γερμανικές δυνάμεις μετά το σπάσιμο της γραμμής άμυνας των Βρετανών.
Στις 28 Μαΐου 1941, οι γερμανικές δυνάμεις είχαν απωθήσει τις συμμαχικές προς το νότιο τμήμα της Κρήτης. Από εκεί οι δυνάμεις της Βρετανικής Κοινοπολιτείας μεταφέρθηκαν άμεσα στην Αίγυπτο. Έτσι, η Κρήτη έμεινε απροστάτευτη από συμμαχικές δυνάμεις και συνέχισε τον δύσκολο αγώνα χωρίς εξωτερική βοήθεια.
Οι Κρητικοί όμως υπέστησαν φοβερά αντίποινα για την ηρωική τους αντίσταση. Χωριά καταστράφηκαν ολοσχερώς, άνδρες οδηγήθηκαν σε εκτελεστικά αποσπάσματα, ακόμη και παιδιά και γυναίκες βασανίστηκαν ανηλεώς.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι σφαγές στο Κοντομαρί και στην Κάνδανο. Ο αγώνας όμως δεν σταμάτησε εκεί. Διήρκεσε καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζοφερής κατοχικής περιόδου με τις φοβερές απώλειες του πληθυσμού.
Οφείλουμε να διατηρούμε ζωντανή τη μνήμη των γεγονότων και να τιμούμε τη μνήμη αυτών που αγωνίστηκαν για τα πάτρια εδάφη χωρίς να υπολογίσουν κανένα κόστος. Η λήθη της ιστορίας μας είναι ό,τι χειρότερο για την εθνική και την ατομική μας υπόσταση.
Αναμνήσεις Ελ. Μαλαγαρδή «ΑΡΜΑΓΕΔΔΩΝ» (Μάχη του Ηρακλείου), 1982
Ημερολόγιο Τιτίκας Καρίπη – Μαλαγαρδή
Η Ιωάννα Δ. Μαλαγαρδή είναι δρ. Υπολογιστικής Γλωσσολογίας – Ιστορικός