Ο Εμμαν. Λεβέντης με το εξαίρετο βιβλίο του «Το τραγούδι του Βέργα, η περιπετειώδης ιστορία ενός χαΐνη», Ηράκλειο 2021 επιχειρεί μια βαθειά τομή στις μελέτες για το δημοτικό τραγούδι. Είναι λίγα τα έργα στο πανελλήνιο που ασχολούνται με την πορεία ενός και μόνο δημοτικού τραγουδιού στο χρόνο με τις ποικίλες παραλλαγές του κάνοντας παράλληλα μια φιλολογική προσέγγιση και τεκμηρίωση.
Στην προσπάθειά του αυτή ο Εμμ. Λεβέντης έθεσε πολύ ψηλά τον πήχη και κατάφερε τον στόχο του. Είναι εξάλλου γνωστή η επιστημοσύνη, η φιλολογική δεινότητα, αλλά και η σεμνότητα του συγγραφέα ο οποίος με χαλκέντερη διάθεση, χωρίς έπαρση μας παραδίδει με μια ολόπλευρη έρευνα ένα σημαντικό έργο.
Μας είναι γνωστό ότι η κρητική δημοτική μούσα μας έχει κληροδοτήσει πολλά τραγούδια, ιδιαίτερα από την εποχή των μεγάλων αγώνων. Από τα ακριτικά, από την πτώση της Πόλης, τις επαναστάσεις επί της Βενετοκρατίας, τους αγώνες κατά της Οθωμανικής κυριαρχίας, τον Μακεδονικό αγώνα και τη μάχη της Κρήτης. Ιδιαίτερα μας είναι γνωστά τραγούδια για τους χα-ί-νηδες τη Κρήτης, οι οποίοι ως άλλοι ακρίτες σήκωσαν μεγάλο βάρος της αντίστασης την εποχή της Τουρκοκρατίας.
Πολλοί ερευνητές έχουν ασχοληθεί με τη ζωή των χαΐνηδων της Κρήτης, είτε παρουσιάζοντας μια μονογραφία είτε συνολικότερα μια ομάδα από χαΐνηδες κατά περιοχή. Αρκετοί επίσης έχουν συγκεντρώσει δημοτικά τραγούδια για όλες τις περιόδους της Κρητικής ιστορίας κατατάσσοντάς τα κατά είδη. Το βιβλίο όμως του Εμμαν. Λεβέντη κατατάσσεται στα ολίγα όπου παρουσιάζονται οι ποικίλες παραλλαγές, αναλύονται, σχολιάζονται και συγκρίνονται. Είναι μια εργασία που όζει λυχνίας, γιατί απαιτεί χρονοβόρα αναδίφηση αρχείων, γνώση των υπαρχουσών παραλλαγών, φιλολογική κριτική, ιστορική γνώση, εμμονή στη λεπτομέρεια και φανερώνει κάτι που σπανιότατα βλέπουμε, δηλαδή σύγκριση κειμένων στο πλαίσιο μιας κατά κάποιο τρόπο ιδεατής αποκατάστασης, πράγμα το οποίο αποτελεί την πεμπτουσία της φιλολογικής εργασίας. Δουλειά δύσκολη, που απαιτεί εφόδια, οξυδέρκεια και συνολικότερη γνώση της δημοτικής ποίησης.
Ο Εμμαν. Λεβέντης ως αθόρυβος εργάτης της φιλολογικής επιστήμης, με αξιοζήλευτη πορεία στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση και με βαθειά γνώση της γλώσσας παραδίδει σήμερα στο φιλολογικό κοινό, στους φιλίστορες, στους εραστές της δημοτικής μούσας αλλά και στο κοινό της ιδιαίτερης πατρίδας του, το Μοχό, που είναι και πατρίδα του Βέγρα, ένα αξιόλογο έργο.
Όπως δηλώνει ο συγγραφέας στην εισαγωγή, η βασική του επιδίωξη στο πόνημα αυτό είναι η φιλολογική παρουσίαση του τραγουδιού του Βέργα, που μας παραδίδεται σε 12 παραλλαγές με αρκετές διαφορές μεταξύ τους. Αυτές εκτείνονται χρονικά από το 1824 ( παραλλαγή Φωριέλ) μέχρι το 1991 που δημοσιεύτηκαν οι 2 παραλλαγές από τον Γεώργιο Κορναράκη. Αυτός ο μεγάλος όγκος παραλλαγών απαιτεί μόχθο και χρόνο για να δαμαστεί, να αξιοποιηθεί και να ανασυντεθεί όπως επιχειρεί ο συγγραφέας.
Στην προσπάθειά του αυτή ο συγγραφέας δομεί τη μελέτη του σε δώδεκα κεφάλαια για να δώσει μια πλήρη εικόνα από τη μια μεριά στον ειδικό επιστήμονα (φιλόλογο, λαογράφο, ειδικό κριτικό μελετητή) και από την άλλη στο ευρύ κοινό για να μπει στο ιστορικό κλίμα, να κατανοήσει το χώρο και να αξιολογήσει τη δράση των χαίνηδων και ειδικά των Βέργηδων του Μόχου.
Στο πρώτο κεφάλαιο ο αναγνώστης γνωρίζει την τοπογεωγραφία των γεγονότων του τραγουδιού, από το Μοχό, το Μεγάλο Κάστρο, τη Μικρά Ασία, την Κωνσταντινούπολη τη Σάμο, την Ύδρα και την Πελοπόννησο. Στο δεύτερο κεφάλαιο ο μελετητής δίδει το ιστορικό πλαίσιο συγχρονικά στην Κρήτη, στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύονται τα πρόσωπα του τραγουδιού.
Στο τέταρτο κεφάλαιο ο συγγραφέας τολμά να παρουσιάσει μια ανασύνθεση του τραγουδιού από τις δώδεκα παραλλαγές σε ένα κείμενο. Εδώ παρατηρεί κανείς ότι η παραλλαγή του Φωριέλ δίδει στο συγγραφέα μια βάση για να κινηθεί ανετότερα. Στο πέμπτο κεφάλαιο ο μελετητής σχολιάζει το τραγούδι μετά την ανασύνθεσή του στοχεύοντας να δείξει πώς με τα απλοϊκά μέσα της δημοτικής ποίησης διατυπώνεται και εξελίσσεται η αφήγηση. Στο έκτο κεφάλαιο με τον τίτλο Επισημάνσεις ο συγγραφέας σταματά σε ειδικά θέματα αφηγηματικά, γλωσσικά, μορφής ή και άλλα.
Στο έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζονται ειδικά θέματα σε μεγαλύτερη διευκρίνιση όπως θέματα ιστορικά (δράση των χαΐνηδων) ή ψυχολογικά ή γλωσσικά και άλλα. Στο όγδοο κεφάλαιο δημοσιεύονται ειδικές παρατηρήσεις για καθεμιά από τις παραλλαγές όπως για την έκδοσή τους, τον καταγραφέα ή τον υπαγορεύσαντα, στοιχεία δηλαδή που όρισαν μέχρι ενός σημείου την παραλλαγή. Στο ένατο κεφάλαιο περιλαμβάνονται τα κείμενα των 12 παραλλαγών. Στο δέκατο υπάρχει ένα διαφωτιστικό γλωσσάριο τεκμηριωμένο με παραπομπές. Στο επόμενο ενδέκατο ακολουθεί μια πλούσια κατατοπιστική βιβλιογραφία και η σπουδαία αυτή μελέτη ολοκληρώνεται στο δωδέκατο κεφάλαιο με βοηθητικούς χάρτες και εικόνες για την πλήρη κατανόηση των ιστορικών στοιχείων του τραγουδιού του Βέργα.
Φαίνεται ότι ο Εμμαν. Λεβέντης μας αποκαλύπτει ένα νέο ορίζοντα μελέτης των δημοτικών μας τραγουδιών. Ο νέος όμως αυτός ορίζοντας απαιτεί ικανή επιστημοσύνη, χαλκέντερη διάθεση, οξυδέρκεια και μόχθο πολύ, στοιχεία που διαθέτει ο καλός φίλος και οτρηρός φιλόλογος Εμμανουήλ Γ. Λεβέντης.
* Ο Κωστής Σπ. Μαστρογιαννάκης είναι φιλόλογος, πρώην λυκειάρχης