Ο άνθρωπος είναι προικισμένος με μια βασική ορμή ενασχόλησης και δημιουργίας. Στα ζώα βρίσκεται στην υπηρεσία των αναγκών για αυτό όταν πληρωθεί ησυχάζουν. Στον άνθρωπο είναι αυτοσκοπός. Ακόμη και στον ύπνο του εκδηλώνεται στα όνειρα ή στην υποσυνείδητη εργασία των ιδεών ή προβλημάτων. Όταν στερήσεις τη χαρά της δημιουργίας στον άνθρωπο μαραζώνει σε συναισθήματα πλήξης και ανίας.
Η κοινωνική ζωή παραχωρεί στο άτομο ορισμένο χρόνο δημιουργίας. Του χορηγεί ένα ιδιαίτερο κοινωνικό ρόλο και ανάλογη ταυτότητα. Η ερμηνεία του ρόλου καλύπτεται από πλέγμα προσδοκιών από την ικανοποίηση των οποίων εξαρτάται η επιτυχία της ερμηνείας του ρόλου. Όταν ο περιορισμένος χρόνος δημιουργίας που έδωσε στο άτομο η κοινωνία τελειώσει τότε του παίρνει την ταυτότητα που με κόπο απέκτησε και του χορηγεί δωρεά την ταυτότητα του συνταξιούχου.
Που σημαίνει ότι έγινε απόμαχος της δημιουργίας. Τα χρόνια πέρασαν γρήγορα κυνηγώντας το όνειρο στοιβάχτηκαν χωρίς να το καταλάβω στην πλάτη μου και βρέθηκα συνταξιούχος. Το βάρος των χρόνων και ο αγώνας της ζωής με έφθειραν βιολογικά. Η εισβολή των χρόνων γίνεται έκδηλη πρώτα στις σωματικές λειτουργίες. Οι ψυχικές μένουν ζωντανές, επηρεάζονται αργότερα.
Περιορίστηκα σε ένα ιδιαίτερο χώρο και ησυχάζω ξαπλωμένος στην πολυθρόνα και βυθισμένος στο μαγικό κόσμο της σιωπής. Θα το δώσω το ρολόι, δε χρειάζεται, και θα πάρω κομπολόι. Σκύβω στην εσωτερική μου ύπαρξη, έχω την ευκαιρία να τη μελετήσω πρώτη φορά. Προβάλλουν αμυδρά εντυπώσεις, εικόνες, βιώματα, πρόσωπα, πράξεις προϊόντα της κατ’ αίσθηση αντίληψης, σκόρπια πεταμένα.
Λίγες φορές ο κυρίαρχος του κόσμου στοχασμός είχε την ευκαιρία να ασχοληθεί με αυτά, να τα ταξινομήσεις, να τα αξιολογήσει, να εκτιμήσει τα λάθη και να τα προφυλάξει από τη λήθη. Τώρα αντιλαμβάνομαι κυνηγώντας το όνειρο, πόσο μου έλειψε η εσωτερική μου ζωή. Δε γνώρισε ευμάρεια ο συνταξιούχος της εποχής μου. Κοπίασε, πείνασε, σπούδασε με το λίχνο. Όμως οι στερήσεις ανακαλύπτουν κρυμμένες δυνάμεις που βοήθησαν.
Ο πόνος λένε είναι αναμορφωτής της ψυχής “είχα την ευτυχία να υπάρξω δυστυχής” είπε κάποιος. Με δουλειά και οικονομία σήκωσαν την Ελλάδα ψηλά και την εντάξουν στις αναπτυγμένες. Οι αρχαίοι Έλληνες συχνά επισκεπτόταν ή μάλλον δεν έλειψαν ποτέ από το χώρο του στοχασμού. Οι επιστήμονες και οι μεγάλοι πολιτισμοί είναι καρποί μακράς και επίπονης εσωτερικής επεξεργασίας των δεδομένων.
Ο στοχασμός λείπει από τους νεοέλληνες και αυτό οφείλεται κυρίως στο λανθασμένο προσανατολισμό της εκπαίδευσης. Μένομε σε ότι φαίνεται, δε φτάνουμε ποτέ πίσω από τα φαινόμενα. Οι σύγχρονες βιοτικές ανάγκες αποκλείουν την περισυλλογή. Η ζωή στενεύει. Δεν κατορθώνει να τα χωρέσει όλα. Το λεωφορείο περιμένει με αναμμένη μηχανή.
Το παρόν για μένα είναι αβέβαιο, το μέλλον ανύπαρκτο, μου μένει το παρελθόν. Δεν μπορεί να μου το πάρει κανείς. Οι ψυχολόγοι του βάθους το περιεχόμενο του παρελθόντος το διαχωρίζουν σε κατηγορίες ανάλογα με την ένταση του φωτισμού που δέχεται. Όσα φωτίζονται καθαρά και φαίνονται αποτελούν το κέντρο της συνείδησης. Άλλα λιγότερο και αποτελούν το υποσυνείδητο και άλλα πιο βαθιά το ασυνείδητο και συνεχίζει το σκοτεινό βάθος.
Αυτό σημαίνει ότι η συνείδηση δεν καλύπτει ολόκληρη την περιοχή του εγώ και δε φωτίζονται ολοκληρωτικά όλες οι λειτουργίες μας. Ο Ελβετός ψυχολόγος Jung διακρίνει δύο ασυνείδητα, το προσωπικό που περιλαμβάνει τα άλλοτε συνειδητά που λησμονήθηκαν και το κοινωνικό, το κοινό σε όλους τους ανθρώπους που βρίσκεται πιο βαθιά και παράγει κάποιες εικόνες, τα Αρχέτυπα, ένα είδος κατηγορικών εντολών του Kant.
Παλιές, πρωτόγονες εικόνες παλιός θησαυρός της ανθρωπότητας προκαλούν στους λαούς τη μυθολογία και στα άτομα τα ιδανικά. Πολλές φορές το περιεχόμενο του ασυνειδήτου συγκρούεται με τους κοινωνικούς νόμους και έχομε διαταραχές που ονομάζομαι νευρώσεις. Άρα δεν πρέπει να αφήνουμε τη συνείδηση να υποχωρεί του ασυνειδήτου.
Όλα αυτά, συνειδητά και ασυνείδητα, γνωστά και άγνωστα, νεκροί και ζώντες, λόγια και έργα, συμβάλλουν στη διαμόρφωσή μας. Έτσι ο θάνατος κάθε ανθρώπου λιγοστεύει εσένα τον ίδιο και όπως λέει Άγγλος σοφός, μη στείλεις να ρωτήσεις για ποιον χτυπάει η καμπάνα. Για σένα χτυπάει.