Η εποχή μας έχει ανακηρύξει την ταχύτητα σε ύψιστο ιδανικό. Οι πληροφορίες περνούν από μπροστά μας με τέτοιο ρυθμό, που καμία ανθρώπινη μνήμη δεν μπορεί να τιθασεύσει.
Η προσοχή διαλύεται πριν καν προλάβει να εστιάσει. Το μήνυμα είναι αμετάκλητο: ό,τι δεν γίνεται γρήγορα, δεν θεωρείται άξιο να γίνει. Μέσα σ’ αυτό το τοπίο μεγαλώνουν οι νέοι, σε μια κουλτούρα που αποθεώνει την αμεσότητα και υποβαθμίζει την ουσία.
Οι έφηβοι έχουν πλέον συνηθίσει σε έναν ρυθμό πληροφορίας που, πριν λίγα χρόνια, θα φάνταζε υπερφίαλος παραλογισμός. Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, με την τεχνική των σύντομων αποσπασμάτων λειτουργούν σαν μόνιμη έγχυση ερεθισμάτων, κοφτών, φωτεινών, ερεθιστικών.
Η σκέψη δεν προλαβαίνει να απλωθεί· περιορίζεται στο να αντιδρά άβουλα, σαν να είναι απλός δέκτης ενός κόσμου που κινείται χωρίς να ζητά την άδειά της. Κι έτσι γεννιέται μια νοοτροπία που μαθαίνει να περιμένει τα πάντα έτοιμα, χωρίς διαδρομή, χωρίς κόπο, χωρίς την ιερή σιωπή της προσπάθειας.
Αυτή η νοοτροπία δεν μένει στην ψυχαγωγία· γλιστράει στην εκπαίδευση και στις φιλοδοξίες. Η ιδέα του χρόνου που απαιτεί η μάθηση μοιάζει παρωχημένη, σχεδόν μειωτική.
Την ίδια στιγμή, μια ολόκληρη βιομηχανία προσφέρει στον κόσμο ταχύρρυθμες δεξιότητες, ταχύρρυθμη διαπαιδαγώγηση, ταχύρρυθμη επιτυχία.
Ο σύγχρονος άνθρωπος μαθαίνει να προχωρά ασταμάτητα, ακόμη κι όταν δεν ξέρει προς τα πού κινείται. Το πρόβλημα δεν είναι η ταχύτητα, αλλά η εξιδανίκευσή της. Το αργό, το απαιτητικό, το δυσπρόσιτο παρουσιάζονται ως βάρη. Οι νέοι μαθαίνουν να βλέπουν τη διάρκεια σαν εμπόδιο και την υπομονή σαν αδυναμία.
Η γνώση όμως δεν στριμώχνεται σε λίγα λεπτά, η καλλιέργεια δεν είναι διαδικασία εξπρές, η ωρίμανση δεν υπηρετεί τη λογική της στιγμιαίας ικανοποίησης. Γι’ αυτό και οι μακροπρόθεσμοι στόχοι μοιάζουν πια με τιμωρία. Για πολλούς, η σπουδή δεν είναι δρόμος προς την προκοπή, αλλά καθυστέρηση της «πραγματικής ζωής».
Η ταχύτητα, σιωπηλός πυλωρός του νου και της σκέψης, δεν αφήνει να περάσει τίποτα που απαιτεί χρόνο, βάθος ή αναμονή. Φιλτράρει ασταμάτητα τις πληροφορίες που εισέρχονται, όχι τόσο για να προστατεύσει, όσο για να τεμαχίσει.
Και καθώς ο νους συρρικνώνεται, συρρικνώνονται και οι σχέσεις. Ο χρόνος που κάποτε αφιερώναμε ο ένας στον άλλον χάνεται σε οθόνες που μιμούνται την επικοινωνία.
Οι φιλίες γίνονται εύθραυστες, οι συζητήσεις επιφανειακές, οι οικογένειες συνυπάρχουν χωρίς να συναντιούνται. Κι οι γονείς; Δεν μένουν έξω από αυτή τη δίνη. Ζουν μέσα στον ίδιο, εξαντλητικό ρυθμό. Δουλειές, υποχρεώσεις, αδιάκοπη πίεση χρόνου. Ο χρόνος που κάποτε αφιερωνόταν στην ουσιαστική συνύπαρξη, το κοινό τραπέζι, την κουβέντα, τη μικρή τελετουργία της καθημερινότητας, έχει συρρικνωθεί επικίνδυνα.
Τα παιδιά μεγαλώνουν στο ίδιο σπίτι, αλλά συχνά χωρίς αληθινή παρουσία. Οι γονείς δεν τα γνωρίζουν, όπως γνώριζαν κάποτε οι παλιοί γονείς τα παιδιά τους.
Δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν σημάδια αγωνίας, αλλαγές στη συμπεριφορά, μικρές εκτροπές που ζητούν προσοχή. Έτσι, το χάσμα γενεών δεν είναι θεωρητικό, είναι το κενό ανάμεσα σε ανθρώπους που ζουν δίπλα–δίπλα, αλλά δεν προλαβαίνουν να συναντηθούν.
Κυρίως όμως υποχωρεί κάτι βαθύτερο. Η πνευματική καλλιέργεια. Η διάθεση να διαβάσεις, να εμβαθύνεις, να μάθεις ποιος είσαι. Σ’ έναν κόσμο όπου όλα πρέπει να είναι άμεσα, ο εσωτερικός διάλογος μοιάζει πολυτέλεια. Κάποιοι θα πουν ότι «έτσι είναι η εποχή» και ότι οφείλουμε να προσαρμοστούμε.
Κανείς δεν αρνείται την πρόοδο, ούτε επιθυμεί να γυρίσει την κοινωνία πίσω. Αλλά η έκρηξη της τεχνολογίας δεν αποτελεί μέτρο της ανόδου του ανθρώπινου είδους. Η ποιότητα μιας κοινωνίας δεν κρίνεται από την ταχύτητα της πληροφορίας, αλλά από τους ανθρώπους που διαμορφώνει.
Αν η νέα γενιά πιστέψει ότι το σημαντικό δεν απαιτεί χρόνο, θα χάσει και την ικανότητα να το δημιουργεί. Κι αυτό δεν είναι απειλή για τα παιδιά, είναι απειλή για όλους μας.
Δεν χρειάζεται να απορρίψουμε τα εργαλεία της εποχής· χρειάζεται να θυμηθούμε ότι η μάθηση έχει ρυθμό, η προσπάθεια έχει αξία και οι σχέσεις απαιτούν χρόνο. Οφείλουμε να βάλουμε φρένο εκεί όπου η επιτάχυνση διαλύει την ουσία και να διδάξουμε στα παιδιά -και στους εαυτούς μας- ότι το αληθινό νόημα της ζωής δεν βρίσκεται στην ταχύτητα, αλλά στη διάρκεια.
Τα σημαντικά πράγματα δεν γίνονται γρήγορα. Κι αν δεν το ψιθυρίσουμε εμείς στους νέους, δεν θα τους το πει κανείς. Αν χάσουμε την ικανότητα να καθυστερούμε, θα χάσουμε και την ικανότητα να καταλαβαίνουμε. Κι αυτό δεν είναι πρόβλημα της νεολαίας· είναι πρόβλημα ενός ολόκληρου κόσμου που τρέχει δίχως αίμα στα πόδια.
Ο Κωνσταντίνος Φεργαδάκης είναι εκπαιδευτικός (μαθηματικός – MSc Business Mathematics) στο ιδιωτικό εκπαιδευτήριο «Το Παγκρήτιον»