Πριν από περίπου ένα χρόνο σε άρθρο μου στην εφημερίδα «Πατρίς», είχα δώσει τα εύσημα στην ελληνική κυβέρνηση και ιδιαιτέρως στους Έλληνες πολίτες για την καταπληκτική αντιμετώπιση του κορωνοϊού και τον παγκόσμιο θαυμασμό για αυτή τους την επιτυχία. Και όμως μόλις μέσα σε ένα χρόνο τα πράγματα έχουν αλλάξει δραματικά. Τα κρούσματα αυξάνονται με μεγάλους ρυθμούς, ο κόσμος αγνοεί παντελώς τα μέτρα προφύλαξης που συνιστούν οι ειδικοί και το χειρότερο απ’ όλα είναι η στάση πάρα πολλών απέναντι στα εμβόλια.
Το να έχεις απορίες και ενδοιασμούς σε μια θεραπεία οποιαδήποτε κι αν είναι αυτή είναι απολύτως φυσιολογικό και ανθρώπινο. Είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης να αμφιβάλλει και να προσπαθεί πάντα να προστατεύσει την ανθρώπινη οντότητα από κινδύνους. Αυτό το οποίο όμως είναι πραγματικά θλιβερό είναι το γεγονός ότι αυτός ο ενδοιασμός βασίζεται σε ανακριβείς πληροφορίες που δυστυχώς κυκλοφορούν στο διαδίκτυο ανεξέλεγκτα.
Ως επιστήμονας που δουλεύει στο χώρο της δημόσιας υγείας αισθάνομαι διπλή θλίψη: Από τη μία με θλίβουν οι συνέπειες μιας χώρας που δεν έχει εμβολιαστεί σε ποσοστά που να μπορεί να μειώσει την εξάπλωση του ιού και από την άλλη να βλέπω ότι αγνοούνται τελείως οι αγώνες των συναδέλφων μου που ξενυχτούν στα εργαστήρια εν μέσω πανδημίας.
Αυτοί οι άνθρωποι αξίζουν τα θερμά συγχαρητήρια όλων, γιατί μέσα σε χρόνο ρεκόρ κατάφεραν όχι μόνο να ανακαλύψουν άλλα και να παρασκευάσουν το εμβόλιο κατά του Sars-CoV-2. Πρόκειται για πρωτοφανή επιστημονική επιτυχία όμοια της οποίας δεν έχει ποτέ καταγραφεί στην ανθρώπινη ιστορία.
Αντί συγχαρητηρίων όμως κυκλοφορούν πολλοί μύθοι στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης. Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσω να αποσαφηνίσω κάποιες από τις ανακρίβειες που λέγονται και απευθύνομαι όχι τόσο στους φανατικούς αντιεμβολιαστές αλλά περισσότερο σ’ αυτούς που επηρεάζονται σιγά-σιγά και αρχίζουν να αμφιβάλλουν κι εκείνοι για την αποτελεσματικότητα και την αναγκαιότητα των εμβολίων. Από τους πολλούς μύθους που κυκλοφορούν επέλεξα να αναλύσω τρεις πολύ διαδεδομένους.
Μύθος Πρώτος: Το εμβόλιο είναι σε πειραματικό στάδιο
Ξεκινάμε αυτό το μύθο που ίσως είναι ο πιο πιστευτός από όλους γιατί όπως προείπα ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία δεν έχει καταγραφεί μια τόσο ταχεία ανακάλυψη και παρασκευή εμβολίου. Σε λιγότερο από ένα χρόνο το εμβόλιο αναπτύχθηκε, παρασκευάστηκε, και δοκιμάστηκε. Δυστυχώς πολύς κόσμος πιστεύει ακόμα ότι το εμβόλιο δεν έχει δοκιμαστεί εκτενώς και ότι ακόμα επίκεινται παρενέργειες τις οποίες δεν έχουμε καταλάβει και δεν γνωρίζουμε.
Θα αρχίσω λέγοντας ότι αυτό είναι αλήθεια για όλα τα φάρμακα. Ακόμα και τα φάρμακα τα οποία βρίσκονται στην κυκλοφορία για πάνω από 50 χρόνια. Οι γιατροί, φαρμακοποιοί και οι ειδικοί δημόσιας υγείας σταθμίζουν τις πιθανές συνέπειες και οφέλη και αποφασίζουν την κυκλοφορία του εν λόγω φαρμάκου.
Όμως τα εμβόλια τα οποία αυτή τη στιγμή κυκλοφορούν δεν αναπτύχθηκαν στην πραγματικότητα μέσα σε ένα χρόνο. Το 2003 μια άλλη μορφή κορώνοϊού (SARS-CoV) σάρωσε την Κίνα και άλλες ασιατικές χώρες αλλά δεν πρόλαβε να εισέλθει στην Αμερική ή στην Ευρώπη. Ο λόγος είναι ότι τα θύματα την περίοδο που ήταν πιο επικίνδυνο να μεταδώσουν τον ιό νοσηλευόταν είτε στο σπίτι τους ή στο νοσοκομείο μειώνοντας έτσι την πιθανότητα έκθεσης άλλων στον ιό.
Η θνησιμότητα αυτού του ιού ανερχόταν στο 10% σχεδόν. Λίγα χρόνια αργότερα το 2012 στην μέση Ανατολή ένας παρόμοιος κορωνοϊός σαρώνει τον πληθυσμό με θνησιμότητα που φτάνει το 30% (MERS-CoV). Λόγω της επικινδυνότητας και αυτών των ιών εταιρείες και κυβερνήσεις αποφάσισαν να χρηματοδοτήσουν έρευνα για την κατασκευή εμβολίων ώστε να προστατευτεί ο πληθυσμός.
Δυστυχώς λόγω του ότι αυτές οι ασθένειες εξαφανίστηκαν πολύ γρήγορα ήταν αδύνατη η δοκιμή των εμβολίων αυτών τα οποία τελικά έμειναν σε πειραματικό στάδιο. Μερικά χρόνια αργότερα ένας νέος κορωνοϊός, αυτός που ξέρουμε τώρα, εμφανίστηκε και τα εμβόλια τα οποία είχαν ανακαλυφθεί τότε για τους προηγούμενους ιούς με πολύ μικρές αλλαγές προσαρμόστηκαν αμέσως, ώστε να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του νέου ιού.
Όπως βλέπετε λοιπόν τα εμβόλια δεν είναι τόσο καινούργια όσο φαίνονται, βρισκόταν σε ανάπτυξη για περίπου μια δεκαετία πριν τα χρησιμοποιήσουμε για τον καινούργιο κορωνοϊό.
Το άλλο κομμάτι το οποίο φαίνεται να μπερδεύει πολύ κόσμο είναι ότι οι κλινικές δοκιμές έγιναν πολύ γρήγορα. Στην πραγματικότητα όμως οι κλινικές δοκιμές όχι μόνο δεν έγιναν πιο γρήγορα από ότι θα έπρεπε αλλά διήρκεσαν και περισσότερο από ότι είναι οι απαιτήσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων και του αμερικανικού FDA. Οι κλινικές δοκιμές για εμβόλια, όπως και τα περισσότερα φάρμακα, έχουν τρεις φάσεις.
Στην πρώτη φάση στην οποία συνήθως συμμετέχουν μερικές δεκάδες ή εκατοντάδες εθελοντές δοκιμάζεται η ασφάλεια του φαρμάκου ή του εμβολίου με την σχεδόν καθημερινή παρακολούθηση των εθελοντών από την μέρα την οποία θα γίνει ο εμβολιασμός για τυχόν παρενέργειες. Με την εμπειρία που έχουμε από άλλα εμβόλια έχουμε μια πάρα πολύ καλή ιδέα του τι είδους παρενέργειες θα μπορούμε να περιμένουμε. Η πρώτη φάση δοκιμών κρατάει περίπου δύο με τρεις μήνες.
Από εμπειρία με εκατοντάδες άλλα εμβόλια ξέρουμε ότι μακροπρόθεσμες παρενέργειες εμφανίζονται μέσα στους δύο πρώτους μήνες από την χορήγηση εμβολίου.
Με την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης και την προϋπόθεση ότι το εμβόλιο είναι ασφαλές προχωράμε στην δεύτερη φάση όπου το εμβόλιο δοκιμάζεται για την αποτελεσματικότητά του.
Στην Τρίτη φάση εισέρχονται μερικές χιλιάδες εθελοντές οι οποίοι συνήθως χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: αυτοί στους οποίους οποίοι χορηγείται το εμβόλιο και αυτοί στους οποίους χορηγείται το placebo. Οι περισσότερες εταιρείες που έχουν τα εμβόλια τους αυτή τη στιγμή στην αγορά έκαναν κλινικές δοκιμές με δεκάδες χιλιάδες εθελοντές, πολύ περισσότερους από ότι απαιτούν οι οργανισμοί φαρμάκων παγκοσμίως.
Ο σκοπός της τρίτης φάσης είναι να κατανοηθεί η αποτελεσματικότητα του εμβολίου και συνήθως διαρκεί τρεις μήνες από την μέρα που ο τελευταίος εθελοντής θα πάρει την δεύτερη δόση του εμβολίου. Στην συγκεκριμένη περίπτωση κάποιες εταιρείες όπως είναι Moderna και η Phizer κράτησαν την κλινική δοκιμή για τέσσερις μήνες.
Για την επιτάχυνση της διαδικασίας κάποιες εταιρείες επέλεξαν να κάνουν τις κλινικές δοκιμές παράλληλα: άλλες επέλεξαν να κάνουν την πρώτη και την δεύτερη φάση παράλληλα κι άλλες επέλεξαν να κάνουν την δεύτερη και την τρίτη φάση παράλληλα. Σε κάθε περίπτωση το εμβόλιο θεωρείται απόλυτα δοκιμασμένο και όλες οι παρενέργειες είναι καταγεγραμμένες.
Μέχρι στιγμής τα εμβόλια Moderna και Phizer έχουν καταγράψει δύο θανάτους σε περίπου 385 εκατομμύρια εμβολιασμένους. Το εμβόλιο της Astra Zeneca έχει κατά μέσο όρο παγκοσμίως 90 περιπτώσεις θρόμβωσης ανά 10.000.000 δόσεις, και από αυτές το ένα πέμπτο (17 περιπτώσεις ανά δέκα εκατομμύρια δόσεις) οδηγεί σε θάνατο. Τα στατιστικά αυτά είναι πολύ καλά δεδομένου ότι οι η πιθανότητα θρόμβωσης σε υγιή πληθυσμό είναι 1 στις 1000.
Παρόλα αυτά θεωρώ ότι μια και τα εμβόλια από την Moderna και Phizer είναι διαθέσιμα στην Ελλάδα δεν υπάρχει λόγος να συνεχίζεται ο εμβολιασμός με Astra Zeneca και καλώς έπραξε ελληνική κυβέρνηση σταματήσε τους εν λόγο εμβολιασμούς. Άλλα εμβόλια, όπως το εμβόλιο της γρίπης, προκαλεί επίσης θανάτους σε περιορισμένη κλίμακα, αλλά κανείς δεν ανησυχεί γι’ αυτό το εμβόλιο και γίνεται σε εκατομμύρια κόσμο ετησίως.
Παρότι θάνατοι από τους εμβολιασμούς είναι τραγικοί και θλιβεροί, οι θάνατοι από τον κορωνοϊό είναι εξίσου τραγικοί και θλιβεροί και συμβαίνουν μάλιστα σε ασυγκρίτως μεγαλύτερο ποσοστό από ότι με τα εμβόλια. Συγκρίνετε τα νούμερα τα οποία ανέφερα παραπάνω με τους 85 εκατομμύρια νοσούντες από κορωνοϊό που οδήγησαν σε 4 εκατομμύρια νεκρούς. Και με τις νέες μεταλλάξεις, όπως μετάλλαξη Δέλτα, οι πιθανότητες να προσβληθεί κάποιος σοβαρά από τον κορωνοϊό αυξάνεται.
Μύθος Δεύτερος: Οι φαρμακευτικές εταιρίες έχουν πλήρη ασυλία από αστικές και ποινικές ευθύνες
Ο μύθος αυτός ξεκινάει από τη νομοθεσία που ψηφίστηκε το 1986 (!) στην Αμερική και την οποία παραθέτω εδώ κατευθείαν στα αγγλικά: 42 U.S. Code § 300aa–22, “No vaccine manufacturer shall be liable in a civil action for damages arising from a vaccine-related injury or death associated with the administration of a vaccine after October 1, 1988, if the injury or death resulted from side effects that were unavoidable even though the vaccine was properly prepared and was accompanied by proper directions and warnings”.
Αυτό που ο νόμος λέει είναι ότι αν το εμβόλιο έχει παρασκευαστεί με τις προδιαγραφές που χρειάζεται και έχουν συμπεριληφθεί όλες οι πιθανές αντιδράσεις που μπορεί κάποιος να πάθει δεν μπορεί να κρατήσει υπεύθυνή την παρασκευάστρια εταιρία. Αν παρόλα αυτά κάποιος επιλέξει να κάνει το εμβόλιο τότε δεν μπορεί να κάνει μήνυση στις φαρμακευτικές εταιρείες για τυχόν παρενέργειες που μπορεί να προκύψουν.
Όλες οι εταιρείες και το κράτος της Αμερικής έχουν δημιουργήσει το Εθνικό Πρόγραμμα Αποζημιώσεων για Τραυματισμούς από Εμβόλια που μπορεί να καλύψει όλα τα έξοδα νοσηλείας. Πρέπει να τονίσω ότι αυτός ο νόμος υπήρχε δεκαετίες πριν τα εμβόλια για τον κορωνοϊό και ισχύει αποκλειστικά και μόνο για την Αμερική. Οπότε η συγκεκριμένη παραφιλολογία όχι μόνο δεν αφορά την Ελλάδα αλλά δεν απαλλάσει τις εταιρίας από τυχών ευθύνες.
Μύθος Τρίτος: 50% το νέων μολύνσεων από την μετάλλαξη Δέλτα είναι εμβολιασμένοι οπότε τα εμβόλια είναι άχρηστα
Είναι γνωστό το απόφθεγμα ότι το καλύτερο ψέμα είναι αυτό που είναι περιτυλιγμένο με αλήθεια. Αυτό γίνεται ακριβώς εδώ. Η στατιστική είναι σωστή και έρχεται από το Ισραήλ μια από τις χώρες που έχουν τα μεγαλύτερα ποσοστά εμβολιασμένων. Το υπουργείο υγείας ανακοίνωσε ότι περίπου 50% των νέων μολύνσεων από την μετάλλαξη Δέλτα είναι εμβολιασμένοι. Εδώ υπάρχουν δύο βασικά στοιχεία τα οποία πρέπει να αναλύσουμε.
Πρώτο στοιχείο είναι ότι οι εμβολιασμένοι στο Ισραήλ είναι τα δύο τρίτα του πληθυσμού με τουλάχιστον την μία δόση εμβολίου. Με αναγωγή σε ποσοστά ουσιαστικά το ποσοστό που προσβάλλει η μετάλλαξη Δέλτα είναι διπλάσιο στους ανεμβολίαστους από ότι στους εμβολιασμένους.
Ένα δεύτερο πολύ σημαντικό στοιχείο επίσης είναι ότι κανένας από τους εμβολιασμένους δεν παρουσιάζει σοβαρή ασθένεια και κανένας δεν μπαίνει στο νοσοκομείο, σε αντίθεση με τους μη εμβολιασμένους όπου το 10% παρουσιάζει σοβαρές συνέπειες και ένα ποσοστό περίπου 2% πρέπει να μπει σε νοσοκομείο. Αυτό είναι κάτι το οποίο το ξέρουμε και το περιμένουμε εξ αρχής, αφού τα εμβόλια δεν θα είναι το ίδιο αποτελεσματικά σε όλες τις μεταλλάξεις.
Ξέρουμε όμως ότι είναι πολύ αποτελεσματικά στην αποφυγή σοβαρής ασθένειας και θανάτου. Αυτή τη στιγμή τα δεδομένα από την Αμερική δείχνουν ότι το 99,2% αυτών που έχουν πεθάνει από τον Κορωναίο είναι ανεμβολίαστοι. Αυτά τα ποσοστά δείχνουν ότι τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού είναι από τα πιο πετυχημένα εμβόλια παγκοσμίως.
Εν κατακλείδι το ερώτημα το οποίο πρέπει να απαντήσουμε είναι αν τα εμβόλια είναι ασφαλή για τον κόσμο. Η απάντηση είναι ναι, αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις. Κάθε φάρμακο κάθε εμβόλιο μπορεί να έχει αντιδράσεις που δεν ξέρουμε ακόμα.
Όμως κάθε μέρα που περνάει πιθανότητες για τέτοιου είδους αντιδράσεις μειώνεται δραματικά. Εξάλλου πρέπει να ξέρουμε ότι δεν υπάρχει ακόμα φάρμακο το οποίο να είναι 100% ασφαλές και να μην προκαλεί απολύτως καμία παρενέργεια. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι τα συγκεκριμένα εμβόλια είναι από τα πιο ασφαλή εμβόλια που έχουν παρασκευαστεί ποτέ και επίσης γνωρίζουμε ότι είναι πάρα πολύ αποτελεσματικά απέναντι στις περισσότερες μεταλλάξεις του κορωνοϊού.
Όλοι θέλουμε να επιστρέψουμε στην κανονική ζωή που είχαμε πριν τον κορωνοϊό. Ο μόνος τρόπος για να το κάνουμε αυτό είναι να εμβολιαστούμε ή να αρρωστήσουμε όλοι από κορωνοϊό και να αναπτύξουμε έτσι ανοσία. Ο ιός δεν πρόκειται να εξαφανιστεί μαγικά μια μέρα και όσο υπάρχουν άνθρωποι χωρίς αντισώματα (άτομα που δεν έχουν εκτεθεί είτε στον ιό ή στο εμβόλιο) θα είναι πιθανά θύματα του κορωνοϊού αργά ή γρήγορα.
Το χειρότερο όμως είναι ότι όσο πιο πολύ αναπαράγεται ο ιός τόσες νέες μεταλλάξεις θα βγαίνουν και θα κάνουν τη ζωή όλων μας ακόμα πιο δύσκολη. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύει πολύς κόσμος τα εμβόλια αυτά δεν έχουν παραχθεί από σατανικούς ανθρώπους αλλά από επιστήμονες που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην κατανόηση των ιών και του ανοσοποιητικού συστήματος. Είναι άτομα σαν κι εμένα και σαν σε σας με οικογένειες, με γονείς, παιδιά και φίλους και περιμένουν κι αυτοί να επιστρέψουν στην κανονικότητα.
* Ο Γεώργιος Πυργιωτάκης είναι επικεφαλής ερευνητής στην Bristol Myers Squib, επισκέπτης ερευνητής στο Harvard T. H. Chan School of Public Health