Πολυφίλητε και ακριβέ Δάσκαλε, ποια λόγια αντάξια της ακαδημαϊκής σοφίας σας του υψηλού επιστημονικού ήθους, της σεμνότητας και ταπεινότητας, του βαθύτατου ανθρωπισμού σας, θα συνθέσουν τον Αποχαιρετισμό μου, πώς να τηρήσω, τις αρετές του λόγου Σας, για να αναφέρω την αγάπη σας για το Βυζάντιο και την Κρήτη, την υποδειγματική προσφορά σας στην εκπαίδευση, στη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, τον πολιτισμό, την κοινωνία, την οικογένειά σας;
Ο καθηγητής Θεοχάρης Δετοράκης του Ευσταθίου και της Μαρίας, ήταν ένας Διδάσκαλος του Γένους, ήτοι, Μέγας Φιλόλογος και Βυζαντινολόγος, ο οποίος προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες ως ακαδημαϊκός Δάσκαλος, στη Φιλοσοφική Σχολή του Παν/μιου Κρήτης, από την ίδρυσή του έως και το έτος 2004, όταν αφυπηρέτησε αυτοδικαίως, εξακολουθώντας, ως Ομότιμος Καθηγητής του Παν/μίου Κρήτης.
Με τη διδασκαλία του και με τις επιμελημένες παραδόσεις του στα επιστημονικά πεδία της Βυζαντινής Φιλολογίας και δή της Υμνογραφίας και της Ποίησης, των οποίων ακολούθησαν και εκδόσεις βιβλίων. Το πλούσιο βυζαντινολογικό και αγιολογικό έργο του έχει συνάφεια με τη Μεγαλόνησο: ο τίτλος της διδακτορικής του διατριβής ήταν: «Οι άγιοι της πρώτης βυζαντινής περιόδου της Κρήτης».
Θεμελιώδες είναι το Σύγγραμμα «Βυζαντινή Φιλολογία, τα πρόσωπα και τα κείμενα», σε τρεις τόμους. Οι εισαγωγές παρουσιάζουν με πληρότητα τις κυριότερες προσωπικότητες της Βυζαντινής Γραμματείας. Η ανθολόγηση των κειμένων είναι ιδιαίτερα επιμελημένη με λεπτό λογοτεχνικό αισθητήριο. Επιτυχής είναι και η διάρθρωση βάσει των προσώπων.
Ήταν ο μοναδικός γνώστης διεθνώς, όπως έχει λεχθεί από τον Στυλιανό Αλεξίου, που διέθετε το αισθητικό κριτήριο του ουσιώδους και τη γλωσσική πείρα για να διευθύνει και να ολοκληρώσει ένα εύχρηστο Λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής, λόγιας και δημώδους γλώσσας, που θα συμπλήρωνε αυτά των Sofocles, Κριαρά και Du Cange.
Σημαντικότατα είναι «τα Αθησαύριστα Βυζαντνά», σειρά άρθρων, στα οποία επισημαίνονται πολλές εκατοντάδες λέξεων της λόγιας γραμματείας, τις οποίες οι λεξικογράφοι Lamp και άλλοι δεν είχαν λάβει καν υπ’ όψιν.
Το βιβλίο του για τον Κοσμά τον Μελωδό, ποιητή στον οποίο αποδίδει με μεγάλες πιθανότητες το αριστούργημα της Βυζαντινής Υμνογραφίας «Ακάθιστο Ύμνο», βάσει αναλογιών γλώσσας, ύφους και τεχνικής, αλλά και βάσει μιας γραπτής μαρτυρίας που δεν είχε προσεχθεί στο παρελθόν.
Στο Βιβλίο του, Ο Ακάθιστος ύμνος, Έκδοση Κριτική (2021): η περίπτωση συνεργασίας δύο ποιητών των κορυφαίων υμνογράφων αδελφών Κοσμά μοναχού και Ιωάννου Δαμασκηνού κρίνεται ως επικρατέστερη.
Αποδείχθηκε «κάτοχος των μεθόδων της κριτικής κειμένου». Ερμήνευσε σε γλωσσικές μελέτες του λέξεις της κρητικής διαλέκτου στις εκδόσεις των έργων της Κρητικής Λογοτεχνίας, σχετικά κατέγραψε «Δημώδεις κρητικές παραλλαγές της Ερωφίλης».
Επιπλέον είχε το τάλαντο του επιγραμματοποιού, τηρώντας την παράδοση του είδους, σημειωτέον, χωρίς να το αναδείξει, δημοσιεύοντας τα Επιγράμματα, που συνέθεσε ο ίδιος, σε ξεχωριστή έκδοση.
Η πολυμέρεια των επιστημονικών ενδιαφερόντων του στα ζητήματα της Ιστορίας των Γραμμάτων και του Πολιτισμού από τον βυζαντινό Ουμανισμό έως και τη βενετοκρατούμενη Κρήτη, επιδόθηκε σε έρευνες στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας και εξέδωσε ειδικές μελέτες για την παιδεία (διδασκαλικές συμβάσεις), τα μοναστήρια κ.α. ιστορικές (λ.χ. για την αγγαρεία την εποχή της βενετοκρατίας), συγκεντρωμένες και δημοσιευμένες στον τόμο «Βενετοκρητικά μελετήματα».
Στον ανωτέρω τόμο, ανασταίνεται συναρπαστικά μια ολόκληρη εποχή, με τις χαρές και τις λύπες της: αστικός πλούτος, γάμοι και προικοσύμφωνα, κίνδυνοι από πειρατείες και επιδρομές, θανατικά, «αγγαρεία της θάλασσας», μοναστήρια, υμνογραφία. Επιπλέον, περιλαμβάνονται σ’ αυτόν και βιβλιοκρισίες, αυστηρά επιστημονικές, με ουσιώδεις απόψεις και επιχειρήματα.
Ομοίως και για τις επόμενες περιόδους της Ιστορίας της Μεγαλονήσου έως τη σύγχρονη εκδοχή της, στη βεντάλια των Κρητολογικών Σπουδών, αναδείχθηκε σκαπανέας και στυλοβάτης τους, με την ιδιότητα του μέλους και του Προέδρου της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών, επί δώδεκα έτη (1997-2009), συμβάλλοντας στην οργάνωση των Κρητολογικών Συνεδρίων, στην επανέκδοση της επιστημονικής Περιοδικής έκδοσης της ΕΚΙΜ : Κρητικά Χρονικά.
-Υπήρξε Συνεργάτης στην Έκδοση Κρήτη Ιστορία και Πολιτισμός του Δήμου Ηρακλείου, συγγράφοντας δύο Κεφάλαια, για την Τουρκοκρατία, αφενός και για την Εκκλησία της Κρήτης, την ίδια περίοδο. Το βιβλίο του: «Η ιστορία της Κρήτης», χαρακτηρίστηκε ως μείζον έργο, από τον Στυλιανό Αλεξίου: Μεταφράστηκε στα αγγλικά και τα γερμανικά. Άριστη σύνθεση, χρήσιμη και στον ειδικό και στο ευρύτερο κοινό.
Άλλα σημαντικά έργα:
-«Σφραγίδες Κρητικής ελευθερίας»: δημοσιεύονται πολλές σφραγίδες επαναστατικών αρχών της Κρήτης.
-Επιμέλεια τόμου: Η τελευταία φάση του κρητικού ζητήματος, πρακτικά συνεδρίου για τα γεγονότα του 1898, που οδήγησαν στην ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας.
-Ανέκδοτα Δημοτικά τραγούδια Κρήτης (Ηράκλειο, 1971), η Συλλογή πήρε θέση στις προηγούμενες Γιανναράκη, Κριάρη κ.α.
-Μελέτες για τον Στέφανο Ξανθουδίδη και Ιωάννη Κονδυλάκη: αναφέρονται ενδεικτικά: «Το Κρητικό Λεξιλόγιο του Κονδυλάκη και η «Συλλογή Παροιμιών του Ξανθουδίδη».
-«Ο Τόμος Μελετημάτων» του Στεφάνου Ξανθουδίδη.
Για τον ναό αυτό και τη λατρεία του Αγίου, άφησε μνημειώδες έργο, τον επιβλητικό Τόμο: «Μηνάς ο Μεγαλομάρτυς, ο Άγιος του Μεγάλου Κάστρου». Τον Νοέμβριο 2004, το δίγλωσσο βιβλίο του στα ελληνικά και τα αγγλικά Ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας (της Κωνσταντινούπολης).
Η μέθοδος παρουσίασης του μνημείου είναι πολλαπλή: δίνει ιστορικό διάγραμμα και περιγραφή του ναού, αλλά και της χρήσης του ως μουσουλμανικού τεμένους. Περιλαμβάνει σπάνιες παλιές απεικονίσεις, ανθολογία κειμένων ιστορικών και ποιητικών, λαϊκές παραδόσεις και εντυπώσεις περιηγητών.
Δικαίως, τιμήθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως Άρχων Μέγας Πρωτονοτάριος της Αγίας και Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, καθώς και με τον Σταυρόν του Αγίου Ανδρέου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αυστραλίας, ως Ακαδημαϊκός Δάσκαλος, για την προσφορά του, στη μεγάλη του Χριστού Εκκλησία. Ήταν εταίρος της Διεθνούς Ενώσεως βυζαντινολόγων και της ΕΚΙΜ.
Το φθινόπωρο του 1985 του απονεμήθηκε το βραβείο “Νίκος Καζαντζάκης” του Δήμου Ηρακλείου Κρήτης “για την ποιότητα και την έκταση της επιστημονικής του προσφοράς”, ενώ ο Δήμος Ηρακλείου του απένειμε και το Βραβείο Ηθικής Τάξεως το 2016. Έχει τιμηθεί επίσης με Βραβείο από την Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών.
Αντί Επιλόγου: Πολυφίλητε και Πολυσέβαστε Δάσκαλε, κερδίσατε όλα τα παραπάνω έπαθλα Σοφίας και αρετής, κατ’ αξίαν, για το ακαδημαϊκό έργο, τα Συγγράμματά σας, περί τις 300 δημοσιεύσεις, ενώ δια βίου κατακτήσατε και επηυξήσατε το θείο δώρημα της προσωπικής σας Οικογένειας.
Ευτυχίσατε με την εξίσου πολυφίλητη Δέσποινα, Κυρία Άννα Παπαδάκη- Δετοράκη, αντάξια Σύζυγο, συνοδοιπόρο στη ζωή και την επιστήμη της Φιλολογίας και ομόζυγο στις αρετές, να δώσετε στην κοινωνία δύο εκλεκτά παιδιά, τη Μαρίνα και τον Στάθη, σήμερα καθηγητές στο Παν/μιο Κρήτης.
Η μεν Μαρίνα, σύζυγος του Ομότιμου Καθηγητή Ελληνικής Φιλολογίας Μέσων Χρόνων στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης Bernard Flusin, συνεχίζοντας το έργο σας στη Φιλοσοφική Σχολή, στο Τμήμα Βυζαντινής Φιλολογίας, ενώ ο Στάθης στην Ιατρική Σχολή, Τμήμα Οφθαλμιατρικής, ομοίως και η σύζυγός του Έλενα Δρακωνάκη-Δετοράκη, επίκουρη καθηγήτρια Ανατομίας.
Μεγαλώνοντας σ’ ένα σπίτι ιατροφιλοσόφων, η εγγονή σας Άννα- απόφοιτη του Προτύπου Λυκείου Ηρακλείου- μιλούσε με θαυμασμό για την ανθρωπιστική παιδεία του παππού Θεοχάρη, της γιαγιάς Άννας, της θείας Μαρίνας! Κι εσείς καμαρώνατε με τις πρωτιές όλων των εγγονών και από τα δύο παιδιά σας!
Ακριβέ Δάσκαλε, η ψυχή Σας, σήμερα, ως ψυχή ενός καλού Χριστιανού, χαρίεσσα περιίπταται και, ανυψούται στη Βασιλεία των Ουρανών. Σήμερα, ημέρα της εξοδίου Ακολουθίας, Παραμονή της Εορτής των Τριών Μεγίστων Φωστήρων της Τρισηλίου Θεότητος, των Διδασκάλων της Οικουμένης των Ελληνικών Γραμμάτων. Προσευχόμαστε όλοι μας, να την δροσίσουν» στα ρείθρα τους, οι μελίρρυτοι ποταμοί της Σοφίας και να την «αποσκιάσει» (κατά το κρητικόν λεξιλόγιο) στην αγκάλη της η Μητέρα του Χριστού και Πλατυτέρα των Ουρανών, στη Χώρα Ζώντων!
Αιωνία η Μνήμη Σας!
Μελίρρυτε Δάσκαλε, Αθάνατο μένει και το Ακαδημαϊκό έργο Σας στα επιστημονικά πεδία που θεραπεύσατε στη Βυζαντινή Φιλολογία και Ιστοριογραφία, τη Μεσαιωνική και Νεοελληνική Φιλολογία, τη Μεσαιωνική, την Ιστορία των Μέσων και Νεοτέρων Χρόνων. Σε όλα τα παραπάνω πεδία ενετάξατε επιτυχώς τις Κρητολογικές Σπουδές.
Τιμή για την Κρήτη, το Ηλιόποτο Διάβα Σας, σε όλες τις κλίμακες της Ιστορίας και του Πολιτισμού Της. Άξιος!
*Η Μαρία Γ. Πατραμάνη είναι φιλόλογος – διδάκτωρ Ιστορίας, διευθύντρια του Προτύπου Γενικού Λυκείου Ηρακλείου. Εκφώνησε τον Αποχαιρετιστήριο Λόγο, ως «μαθήτρια ψυχής» του εκλιπόντος ομότιμου καθηγητή Θεοχάρη Δετοράκη, με έγκριση της οικογένειάς του, κατά την εξόδιο Ακολουθία στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Μηνά (29/1/2023).