Γιάννης Τόλιος (επιμέλεια)
Αντέχουν οι ιδέες του Μαρξ; Ανιχνεύοντας μια σύγχρονη στρατηγική για την Αριστερά
Η διημερίδα του ΜΑ.ΧΩ.ΜΕ για τα διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Μαρξ έδωσε ένα εξαιρετικό εγχειρίδιο πολιτικής ανάλυσης του μαρξισμού σήμερα. Ομιλητές τότε ήτανε οι Jean Batou, José Oriol Marrero Martinez, †Georgy Tsagolov, Ανδρέας Ζαφείρης, Δημήτρης Καλτσώνης, Ανδρέας Ν. Λύτρας, Γιώργος Μανιάτης, Πέτρος Παπακωνσταντίνου και ο συντονιστής Γιάννης Τόλιος. Κανείς δεν έθεσε το ερώτημα πιο εύστοχα παρά οι συμμετέχοντες στον τόμο, το αποτέλεσμα της διημερίδας στις 10 και 11 Νοεμβρίου 2018 από το Μαρξιστικό Χώρο Μελέτης και Έρευνας.
Ο Μαρξ γεννήθηκε στην Πρωσία, μία χώρα που διαμελίστηκε στο Μεσοπόλεμο, όταν τα εδάφη της έγιναν βορά στα γειτονικά κράτη και φυσικά δεν υπάρχει πια. Οι ιδέες του όμως υφίστανται στην Ελλάδα του 21ου αιώνα και οι ομοιότητες στο νεοελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχουνε μία σταθερή βάση διαλόγου. Το εκπαιδευτικό σύστημα του νέου ελληνικού κράτους τουλάχιστον τα είκοσι πρώτα χρόνια ήτανε βασισμένο στο εκπαιδευτικό σύστημα της Γαλλίας ως προς το περιεχόμενο, αλλά και στο πειθαρχημένο εκπαιδευτικό σύστημα της Πρωσίας ως προς τη δομή. Το πρωσικό σύστημα σήμαινε επτά χρόνια για την Πρωτοβάθμια, αλλά μετ’ εξετάσεων στην τετάρτη Δημοτικού πρόσβαση στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, τρία χρόνια στο «Ελληνικόν Σχολείον» και τρία χρόνια για το «Λύκειο».
Τα μαρξιστικά έργα αναπτύσσουνε τη φιλοσοφία του Άλλου πολύ πριν την Κοινωνική Ανθρωπολογική προσέγγιση στα τέλη του 19ου και αρχές στον 20ο αιώνα. Η επιστήμη αλλάζει με την παρατήρηση και τη σωστή ερμηνεία. Ο Μαρξ αναμφισβήτητα μας έβαλε στον ορθό δρόμο της σκέψης προς την αμφισβήτηση της κατανάλωσης ως συνθήκη μάλλον αναγκαία. Τα σοσιαλιστικά πειράματα στην Κούβα και στην Κίνα έχουνε δείγματα επιτυχίας σε αναντιστοιχία με τις υπόλοιπες επαναστάσεις. Με σαφήνεια όλες οι παράμετροι παρατίθενται στο κεντρικό κεφάλαιο του Προξένου της Κούβας στην Ελλάδα όταν o José Oriol Marrero Martinez αποδεικνύει με αριθμούς το επιτυχές μέγεθος στην ιατρική και την έμπρακτη συνεισφορά των Κουβανών γιατρών στην παγκόσμια υγεία (Ebola, Chernobyl). Ωστόσο, το πέρασμα από τον καπιταλισμό και τον ιμπεριαλισμό προς τη σοσιαλιστική αλλαγή, όπως παρατηρεί ο κ. Δημήτρης Καλτσώνης, προφανώς απαιτεί μια περισσότερο αυτοτελή θεωρία που θα έπρεπε να εφαρμοστεί σε χώρες με πιο υψηλό παραγωγικό, πολιτιστικό ή/και μορφωτικό επίπεδο ώστε η επανάσταση να μπορεί να φέρει τον κοινωνικό και τον οικονομικό μετασχηματισμό. Ως αποτέλεσμα το εγχείρημα έμεινε ημιτελές και η θεωρία του Μαρξ δεν ολοκλήρωσε τον κύκλο της.
Οι παραδοχές του μεγάλου φιλοσόφου για ταξική χειραφέτηση από τον πάτο προς την κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας, ώστε να αμβλυνθεί ο οικονομικός καπιταλισμός, σαφώς είναι η βασική παράμετρος που ανεβάζει τη μαρξιστική σκέψη στα πινάκια της σύγχρονης επιβίωσης. Επομένως, η μαρξιστική θεώρηση του κόσμου είναι όντως επίκαιρη και θα παραμένει όσο η κοινωνική στασιμότητα το υπαγορεύει και στο νέο αιώνα.
Σίγουρα το βιβλίο είναι ένας ομαλός δρόμος γνωριμίας με τον Μαρξ που πετυχαίνει να επικοινωνεί βασικές θέσεις και προβληματισμούς στους αμύητους (εάν υπάρχουν) και ταυτόχρονα επισημαίνει τρωτά και αστοχίες στη λάθος εφαρμογή του σοσιαλισμού. Η παγκόσμια οικονομική κρίση, εφόσον έχει αλλάξει την τροχιά προς τη βέλτιστη ανάπτυξη, μας έκανε τον Μαρξ πιο επίκαιρο και ίσως να έφερε τη νέα μελέτη των έργων του με άλλο βλέμμα που πλέον διυλίζει όλες τις προηγούμενες ανεπιτυχείς εφαρμογές της θεωρίας.
Η πρωσική εκπαίδευση με την παροιμιώδη πειθαρχία, τη σταθερή συνέπεια και επιβολή της τάξεως παντού και πάντα μας υπενθυμίζει πόσο μεγάλη σημασία έχει η εκπαίδευση στη σοσιαλιστική επανάσταση και μοιάζει ο Μαρξ να μας κλείνει το μάτι γιατί εκείνος σαφέστατα μπορεί να μας κοιτάει κατάματα.
*Η Γ. Τσατσάνη είναι φιλόλογος-συγκριτολόγος