Η Μελέτη «Το αμπέλι και οι νέες καλλιέργειες στο Νομό Ηρακλείου. Αναγκαιότητες αναδιάρθρωσης – Πρόταση εφαρμογής» του Τ.Ε.Ι. Κρήτης διαπίστωσε το 2008 ότι oι ανταγωνίστριες χώρες και κυρίως η Τουρκία, κερδίζουν συνεχώς μερίδια αγοράς σε βάρος της ελληνικής σταφίδας, πολλές φορές πουλώντας και σε υψηλότερες τιμές (Γούναρης κ.ά., 2008), και εκτίμησε ότι σε βάθος εικοσαετίας, το πολύ να διατηρηθούν 2.000 στρέμματα σταφιδοποιήσιμης Σουλτανίνας και αυτά υπό προϋποθέσεις που αναφέρονται αναλυτικά (Φυσαράκης, 2008).
Δεκατέσσερα χρόνια μετά, σε άρθρο με τίτλο «Σταφίδα Σουλτανίνας: Έχει τελικά μέλλον το «χρυσοφόρο» αυτό προϊόν;» που δημοσιεύτηκε στις 7 Ιουλίου 2022 στα ηλεκτρονικά τοπικά Μ.Μ.Ε. (https://www.neakriti.gr/article/apopseis/1668658/stafida-soultaninas-ehei-telika-mellon-to-hrusoforo-auto-proion/) επισημάνθηκε ότι οι παραπάνω προτάσεις αγνοήθηκαν (όπως και γενικότερα η Μελέτη) με συνέπεια η παραγωγή της σταφίδας να συνεχίσει να μειώνεται, φτάνοντας στους 1500-2000 τόνους ετήσιας παραγωγής. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ο πρόεδρος της ΚΣΟΣ αναφέρει αποθέματα 1000 τόνων και ζητάει την απόσυρσή τους (Ανδρονικάκης, 2022).
Αντίθετα, το ίδιο χρονικό διάστημα η Τουρκία αύξησε σημαντικά τόσο τις καλλιεργούμενες εκτάσεις (1.050.000 στρέμματα) όσο και την παραγωγή της σταφίδας Σουλτανίνας. Ειδικότερα, κατά μέσο όρο της πενταετίας 2017-2022, εξήχθησαν από την Τουρκία 247.800 τόνοι, το 84% των οποίων στην Ε.Ε. DownloadReportByFileName (usda.gov).
Το ίδιο χρονικό διάστημα, η Καλιφόρνια αύξησε σημαντικά την εκμηχάνιση της συγκομιδής της φυσικής της σταφίδας που αποξηραίνεται πάνω στο πρέμνο (κουρμούλα) και αλλάζει σταδιακά την ποικιλιακή της σύνθεση, αντικαθιστώντας τη Σουλτανίνα με νέες ποικιλίες όπως η Selma Pete, η οποία θεωρείται ανώτερης ποιότητας ποικιλία «τύπου Σουλτανίνας» που ωριμάζει τρεις τουλάχιστον εβδομάδες νωρίτερα (Fidelibus, 2015).
Συμπεράσματα – Προτάσεις
Με βάση όσα προαναφέραμε, αλλά και με βάση τις σχετικές βιβλιογραφικές αναφορές (βλέπε παρακάτω) θεωρούμε ότι δεν υπάρχουν προοπτικές για οικονομική παραγωγή εξαγώγιμης σταφίδας Σουλτανίνας. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, εκτός από την Τουρκία, που ελέγχει την ευρωπαϊκή αγορά, νέες χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία θα διεκδικήσουν μερίδιο τα επόμενα χρόνια.
Κατά συνέπεια, η σταφίδα Σουλτανίνας της Χώρας μας, όπως παράγεται σήμερα (αποξήρανση στον ήλιο μετά από εμβάπτιση σε αλκαλικό διάλυμα, θείωση κατά την βιομηχανική επεξεργασία κ.λπ.) θα περιοριστεί να καλύψει μέρος της εσωτερικής αγοράς (ήδη εισάγεται τούρκικη σταφίδα) και αυτό υπό τις προϋποθέσεις που έχουμε προαναφέρει (βελτίωση και πιστοποίηση ποιότητας, συμβολαιακές σχέσεις κ.ά.).
Αύξηση της εσωτερικής κατανάλωσης θα μπορούσε να πετύχει η παραδοσιακή σταφίδα που παραγόταν τη δεκαετία του ‘60, για οικογενειακή χρήση των αμπελουργών μας, από σταφύλια χωρίς ορμόνες και σταφίδα χωρίς βιομηχανική επεξεργασία (διαλογή, απομίσχωση και πλύσιμο σταφίδας με το χέρι, χωρίς θείωση και στίλβωση, με τελική αποξήρανση στον ήλιο και διατήρηση με δαφνόφυλλα, συμπιεσμένη σε κλειστά ανοξείδωτα δοχεία).
Επισημαίνεται ότι η θείωση της σταφίδας βελτιώνει το χρώμα της (ξανθό, χρυσίζον), αυξάνει τον χρόνο διατήρησής της και την απαλλάσσει από έντομα των αποθηκών. Ωστόσο, το διοξείδιο του θείου είναι αλλεργιογόνο και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή βιολογικών σταφίδων.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει στις ευρωπαϊκές αγορές αυξανόμενο καταναλωτικό ενδιαφέρον για υγιεινές και θρεπτικές τροφές, ιδιαίτερα αποξηραμένα φρούτα στα οποία συμπεριλαμβάνονται οι σταφίδες, που είναι καλή πηγή σιδήρου, καλίου και σεληνίου, περιέχουν βιταμίνη Α και βιταμίνες του συμπλέγματος Β και είναι πλούσιες σε αντιοξειδωτικά. Έχουν επίσης υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες.
Τέλος, εμπορικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η παραγωγή υγιεινών σνακ και καινοτόμων προϊόντων αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής που χρησιμοποιούν σταφίδες σε αντικατάσταση της ζάχαρης. Για τους παραπάνω λόγους εκτιμάται ότι μακροπρόθεσμα, η ευρωπαϊκή αγορά σταφίδας αναμένεται να αυξηθεί κατά 1%-2%, με σταφίδες που παράγονται με βιώσιμο τρόπο (αποδοτική χρήση νερού και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας), με καθαρές ετικέτες κ.λπ..
«Καθαρό» σημαίνει ότι δεν χρησιμοποιούνται πρόσθετα κατά τη διαδικασία παραγωγής. Επομένως, θετική είναι η αντικατάσταση της χρήσης του ανθρακικού καλίου (K2CO3) με την παραδοσιακή στάχτη (αλουσιάς ή αλισίβας) κατά την παρασκευή του αλκαλικού διαλύματος εμβάπτισης των σταφυλιών, όπως διαπιστώνεται και από πρόσφατη σχετική έρευνα στην Τουρκία (Keshin et al., 2022).
Επισημαίνεται επίσης ότι με βάση τις βιβλιογραφικές αναφορές του 2022 (κυρίως από την Κίνα και την Τουρκία), η έρευνα για τη σταφίδα, από την οποία απουσιάζει η Χώρα μας, αφορά κυρίως τους χειρισμούς των σταφυλιών πριν την αποξήρανση και τη μέθοδο αποξήρανσης (ήλιο ή σκιά, ξήρανση με θερμό αέρα, ξήρανση υπό κενό, ξήρανση σε κενό με υπερήχους, λυοφιλίωση).
Ευκαιριακά επισημαίνω ότι το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι αμπελουργοί μας είναι η έλλειψη επιστημονικής υποστήριξης, που μπορεί να προέλθει μόνο μέσα από κατευθυνόμενη (και από τους ίδιους) και ελεγχόμενη, εφαρμοσμένη επιστημονική έρευνα, με αποτελέσματα που να τους καθοδηγούν, όπως για παράδειγμα η παραγωγή, στη ζώνη της Κεντρικής Μεσσαράς, φυσικής σταφίδας με αποξήρανση πάνω στο πρέμνο από Σουλτανίνα ή Selma Pete (σχετική άδεια).
Ανάλογη ερευνητική εργασία με τίτλο: «Συγκριτική μελέτη σταφιδοποίησης Σουλτανίνας και Centennial seedless (Vitis vinifera L)» (Φυσαράκης κ.α., 2004), συνέβαλε στην παραγωγή μικρής σχετικά ποσότητας σταφίδας Centennial Seedless), πλην όμως οι αντίστοιχοι αμπελώνες δεν μπορούν να καταγραφούν στο Αμπελουργικό Μητρώο, γιατί η ποικιλία δεν συμπεριλαμβάνεται στην Υπουργική Απόφαση που καθορίζει τις συνιστώμενες και επιτρεπόμενες ποικιλίες!
Κατά συνέπεια το πρόβλημα είναι πολυπαραγοντικό.
*Ο Γιάννης Φυσαράκης, είναι μότιμος Καθηγητής Αμπελουργίας, ΕΛΜΕΠΑ
Υ.Γ. Ευελπιστώ τα παραπάνω να ληφθούν υπόψη από τους αμπελουργούς μας που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα Αναδιάρθρωσης & Μετατροπής Αμπελώνων.