Όταν ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος μεγαλουργούσε στο Τολέδο την ύστερη περίοδο της ζωής του, τη βενετοκρατούμενη Ανατολή και την Κρήτη, την επισκέφτηκαν αρκετοί διάσημοι περιηγητές και χαρτογράφοι.
Δύο από αυτούς, Βενετοί και οι δύο, ο εκδότης και χαράκτης Giovanni Francesco Camocio το 1574 και ο γεωγράφος και γιατρός Giuseppe Rosaccio το 1598, αποτύπωσαν μεταξύ άλλων, ως μέρος των φημισμένων ταξιδιών τους στην Ανατολή, σε μικρά χαρτογραφικά τεμάχια από χαλκό, και τον χάρτη της Κρήτης. Με διαφορά μια εικοσιπενταετίας και οι δυο τους, στα έργα τους, σχεδίαζαν πόλεις, οικισμούς, φρούρια και άλλες ενδιαφέρουσες θέσεις του Βασιλείου της Κρήτης (Candia) της Δημοκρατίας του Αδρία.
Μεταξύ πολλών, απεικονίζουν με την εξαιρετική λεπτομέρεια των ομόκεντρων κύκλων του, το ιερό κορυφής στο ύψωμα Παπούρα στο Καστέλλι, με την αποδιδόμενη σε αυτό ονομασία «Laberinto».
Προφανώς το μνημείο στο τέλος του 16ου αιώνα διατηρείτο σχεδόν αυτούσιο. Και οι δυο τους, που ήταν σύγχρονοι και σημαντικοί προκάτοχοι, μετέπειτα διάσημων χαρτογράφων της Κρήτης όπως του Francesco Basilicata, είναι από τους πρώτους που αποδίδουν το νησί με προοπτική και φιλοδοξία χαρτογραφικής ακριβείας.
Η αναφορά αυτή της σημερινής θέσης που αναγράφεται και από τους δύο ως «Laberinto», δεν είναι μυθολογικός υπαινιγμός αλλά γεωγραφική δήλωση μνήμης, καθώς συμπίπτει με την τοπογραφία της σημερινής περιοχής Παπούρα. Συνεπώς, από το 1574 ήδη, ο λόφος αυτός αντιμετωπίζεται ως σημείο πολιτισμικής σημασίας από την ευρωπαϊκή επιστημονική κοινότητα.
Τα έργα τους αποτελούν πολύτιμους χαλκοχαρακτικούς χάρτες, ενσωματωμένους σε περιηγητικά έργα, με εμφανή επιρροή από άλλα νησιωτικά κτηματολόγια, αλλά και δυνατότητα μεταφοράς τοπικού χαρακτήρα, όπως φρούρια και ιστορικά κέντρα. Ως εκ τούτου, έχουν ιδιαίτερη σημασία τόσο στη χαρτογραφική ιστορία της Κρήτης όσο και στη μελέτη των ταξιδιών στη Μεσόγειο του ύστερου 16ου αιώνα, αλλά και την τεκμηρίωση του αρχαιολογικού χώρου της Παπούρας.
Ο δεύτερος απ’ αυτούς, ο γιατρός Giuseppe Rosaccio γράφει στα κείμενα που συνοδεύουν τους χάρτες του ότι «με κάθε του χάρτη ήθελε να διασώσει όχι μόνον τόπους, αλλά και την ιερή συνείδηση των λαών που επισκέφτηκε». Ειδικά στο περιηγητικό του κείμενο για την Candia (Κρήτη), αναφέρει ένα συγκλονιστικό εδάφιο, που γίνεται κραυγή για τη σημερινή ασέβεια του ίδιου του ελληνικού κράτους απέναντι στο μνημείο: «…περπατούσα τότε με τα μελάνια και τα χαρτιά στα χέρια αλλά και με την απορία στα μάτια. Ανέβαινα λόφους, παρατηρούσα πεδιάδες, ερωτευόμουν τις ακτές του Αιγαίου. Όταν έφτασα στην Κάντια, δεν είδα ένα απλό νησί, είδα μία γη που θυμάται.
Μία γη που μιλούσε με ψίθυρους από πέτρα και άνεμο, και με κοιτούσε, όχι σαν ξένο, αλλά σαν προσκυνητή. Τότε με προσοχή, με ευλάβεια, χάραξα στον χάρτη μου το Λαβύρινθο. Όχι επειδή ήταν απλά ένας θρύλος, αλλά γιατί ήταν το προαιώνιο σχήμα της ανθρώπινης περιπλάνησης. Ήταν η αναζήτηση νοήματος, η πορεία προς το κέντρο της ανθρώπινης ύπαρξης. Ήταν εδώ που η Δύση αναζητούσε το Φως της και η Ανατολή το Μέτρο της».
Το τόσο αυτό επίκαιρο κείμενο του Giuseppe Rosaccio θα πρέπει να υπενθυμίσει σήμερα στο ΚΑΣ και το ΥΠ.ΠΟ. την υποχρέωση να σταθμίσουν την αναγκαιότητα των τεχνικών υποδομών με την προστασία του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας. Η έννοια της αυθεντικότητας του μνημείου δεν μπορεί να συμβιβαστεί κάτω από γιγαντιαία ραντάρ αεροναυτιλίας. Προηγείται η τεκμηρίωση της μνήμης και των συμβολισμών στη συλλογική μας ταυτότητα.
Ο Ιταλοί γεωγράφοι Giovanni Francesco Camocio και Giuseppe Rosaccio, λόγιοι του τέλους του 16ου αιώνα και δεινοί καταγραφείς του μεσογειακού κόσμου, συμπεριέλαβαν στους περίφημους χάρτες τους για την Κρήτη (Candia) τον «Laberinto», καταδεικνύοντας ήδη από τότε την Κνωσό και τον περιβάλλοντα τόπο της ως πυρήνα ιστορικής και μυθικής συνείδησης της ανθρωπότητας.
Η απεικόνιση του Λαβυρίνθου δεν είναι απλώς στοιχείο γεωγραφικό, αλλά πολιτιστική σφραγίδα μιας εποχής που σεβόταν το παρελθόν ως θεμέλιο του μέλλοντος. Οι ίδιοι οι Βενετοί χαρτογράφοι, ξένοι προς την ελληνική γη, απέδωσαν περισσότερη τιμή στον τόπο αυτόν απ’ ό,τι τείνει να πράξει σήμερα η ίδια η Ελληνική Πολιτεία.
Η επιλογή χωροθέτησης τεχνολογικής υποδομής, όπως ραντάρ αεροναυτιλίας στον ίδιο λόφο, όπου οι χάρτες του τέλους του 16ου αιώνα τοποθετούν το Λαβύρινθο της Κνωσού -τη στιγμή που αποδεδειγμένα είναι εφικτές άλλες εναλλακτικές λύσεις- συνιστά ηθική αντίφαση, πολιτιστικό τραύμα και αναντίστοιχη πράξη προς την εθνική κληρονομική ευθύνη του ελληνικού κράτους.
Δεν είναι δυνατόν το ελληνικό κράτος, το οποίο δίκαια διεκδικεί διεθνώς την επιστροφή των πολιτιστικών του θησαυρών, να αποξενώνεται από τα ίδια του τα θεμέλια εντός των συνόρων του.
Οι χαρτογραφικές μαρτυρίες των Camocio και Rosaccio, όπως αυτές διασώζονται στους παρατιθέμενους χάρτες τους όχι ως γραφικό κατάλοιπο του παρελθόντος, αλλά ως τεκμήριο ιστορικής ενότητας ανάμεσα σε χρόνο, τόπο και νόημα, θα πρέπει να σταθούν ανάχωμα στην επιχειρούμενη λεηλασία της Μνήμης.
Η προστασία του λόφου αυτού -είτε είναι πλήρως ανασκαμμένος είτε όχι- είναι επιβεβλημένη αναγκαιότητα ως εθνική κληρονομιά και υπέρτατη κρατική πολιτισμική υποχρέωση. Κάθε άλλο θα αποτελέσει για την Κρήτη και τους Κρητικούς “Casus belli”.
Ακολουθούν οι δύο χάρτες τεκμήρια.
Ο Κωστής Ε. Μαυρικάκης είναι πολιτικός μηχανικός ΕΜΠ