Παρατηρώντας τις εξελίξεις της κοινωνίας και τις πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις των λαών, συχνά μας εκπλήττουν διάφορα φαινόμενα που δείχνουν ότι κάθε πολιτισμός δεν είναι ένα κλειστό σύστημα, αλλά με την αμοιβαία γονιμοποίησή τους οι πολιτισμοί διαμορφώνουν νέες μορφές και βρίσκουν τρόπους να εξελίσσονται, δίνοντας καλύτερες απαντήσεις στα πολυποίκιλα προβλήματά τους βιοτικά, ψυχικά, ιδεολογικά και υπαρξιακά.
Κάτι αντίστοιχο προέκυψε με την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους. Σωστά επισημάνθηκε ότι η νικήτρια Ρώμη κατακτήθηκε από την ηττημένη Ελλάδα και διαμορφώθηκε ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός, που, με το Βυζάντιο και με τον χριστιανισμό, θα αποτελέσει τη βάση για τον σύγχρονο ευρωπαϊκό αλλά και ευρύτερα για τον δυτικό πολιτισμό, για να μην πω, την κυρίαρχη βάση του παγκόσμιου πολιτισμού.
Στα χρόνια του Οκταβιανού-Αυγούστου, έχουμε τη χρυσή εποχή και η Ρώμη γίνεται το κέντρο του κόσμου, όπου ανθούν οι τέχνες, η ποίηση και η φιλοσοφία. Στην ποίηση, η μεγάλη τριάδα ποιητών είναι ο Βιργίλιος, ο Οράτιος και ο Οβίδιος και στη φιλοσοφία επικρατούν οι στωικοί και οι επικούρειοι.
Ο Βιργίλιος θα συνθέσει στην «Αινειάδα» του τα δύο ομηρικά έπη για να υμνήσει τη Ρώμη και το έπος του είναι το καταστατικό έργο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο Οράτιος, με τις «Ωδές» του, θα μεταφέρει τη λυρική ποίηση και ο Οβίδιος θα ενσωματώσει στις «Μεταμορφώσεις» του όλη την πλούσια μυθολογική παράδοση της Ελλάδας και θα γίνει η γέφυρα για να γνωρίσει η Δύση τον πλούτο και τη χάρη της φαντασίας ενός πολιτισμού, που με τους μύθους του ερμήνευσε έναν κόσμο που έπαλλε από ζωή και χάρη.
Δυστυχώς, έχει υποτιμηθεί στη χώρα μας η αξία των λατινικών γραμμάτων. Άξιοι μελετητές έχουν κοπιάσει και έχουν αναδείξει το έργο τους στη γλώσσα μας, δεν είναι όμως πολλοί. Ακόμη και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι λατινικής φιλολογίας χρησιμοποιούν την έδρα τους για να κάνουν επίδειξη γνώσεων επί παντός του επιστητού, εκτός από την κύρια ευθύνη τους να διδάξουν στους νέους φοιτητές τα μεγάλα αυτά κλασικά έργα και να τα αγαπήσουν.
Ένας από τους λίγους που και με την άριστη γνώση του και με την αγάπη του, αλλά και με μεγάλο κόπο μάς έχει πλουτίσει με λαμπρές αποδόσεις στα ελληνικά των μεγάλων έργων της λατινικής φιλολογίας είναι ο Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και άξιο μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Μετέφρασε την Αινειάδα του Βιργιλίου, το Περί φύσεως του Λουκρητίου, την Ερωτική Τέχνη και πρόσφατα τις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου, προσπαθώντας να διατηρήσει και την ποιητική ομορφιά και την πιστότητα στα μεταφραζόμενα έργα.
Είχε προηγηθεί η επιλογή ορισμένων μύθων με πλούσια φιλολογικά και ερμηνευτικά σχόλια. Σήμερα έχουμε αυτό το πολύτιμο έργο ολόκληρο από τον εξαιρετικό εκδοτικό οίκο Gutenberg, που υπηρετεί επαξίως τα γράμματα με τις λαμπρές του εκδόσεις και τις εξαιρετικές μεταφράσεις. Τα βιβλία του είναι έργα τέχνης.
Ολόκληρο το ποιητικό έπος έχει 12.000 στίχους και φιλοδοξεί να μας μεταφέρει όλη τη δημιουργία του κόσμου, όχι με επιστημονικό, αλλά με μυθικό τρόπο, για να μας δείξει τις αλλαγές που συντελούνται και πλάθεται ο κόσμος. Εμπεριέχεται, βέβαια, μια αιτιολογική ερμηνεία αλλά και μια φιλοσοφία για τις σχέσεις των θεών, των ηρώων και των ανθρώπων.
Είναι ένας μαγευτικός κόσμος που μας γοητεύει και μας δείχνει τη συνέχεια της προέλευσης των φυτών, των πουλιών και των διάφορων ζώων που άλλαξαν μορφή για να ενταχθούν στη λογική της κυρίαρχης τάξης του κόσμου. Στα σημειώματά μου, που θα κυκλοφορήσουν, θα επιδιώξω να δώσω μερικούς από τους μεταμορφωτικούς μύθους.
Η επιλογή μου, βέβαια, είναι αυθαίρετη, γιατί όλοι είναι όμορφοι. Για να τους χαρείτε, όμως, δεν έχετε παρά να πάρετε το έργο και να το διαβάσετε ολόκληρο.
Σήμερα θα δώσω απλώς ένα διάγραμμα της μεταμόρφωσης μιας πανέμορφης καλλιτέχνιδας σε αράχνη και αποσπασματικά ορισμένους στίχους. Η Αράχνη είναι μια χαριτωμένη, φημισμένη, πανέμορφη αλλά φτωχιά κόρη, που έχει το χάρισμα να υφαίνει περίφημα έργα που θαυμάζουν όλοι.
Η Αθηνά μαθαίνει γι’ αυτή και παρά το ότι είναι θεά της σοφίας, ζηλεύει και επιδιώκει να συγκριθεί μαζί της. Εκείνη δέχεται τον αγώνα και έχουμε δύο θαυμάσια έργα υφαντικής τέχνης μέσα στο ποίημα. Νικάει η Αράχνη και η Αθηνά οργίζεται και την εκδικείται μεταμορφώνοντάς την σε έντομο. Ο ποιητής με εξαιρετική τέχνη περιγράφει το δράμα της κόρης που με την ύβρη της υπερέβη τα όρια και φυσικά τιμωρήθηκε.
Τα ηθικά διδάγματα βέβαια είναι πολλά, αλλά εμείς θα περιοριστούμε στην απόλαυση του ποιήματος και στη φαντασία του ποιητή που, ας μην ξεχνούμε, πλήρωσε με εξορία τη νεανική του σχέση με την παρέα της κόρης του Αυγούστου και τις νεανικές τους τρέλες. Μια εξορία που κράτησε όλη τη ζωή του, μακριά από την αγαπημένη Ρώμη. Τα αποσπάσματα που ακολουθούν είναι από το έκτο βιβλίο. Ολόκληρο το έπος χωρίζεται σε δεκαπέντε βιβλία.
Τον Άρειο Πάγο υφαίνει η Αθηνά στου Κέκρωπα τον βράχο και όσα γίναν
όταν παλιά ερίζαν οι θεοί ποιο όνομα να δώσουνε στην πόλη.
Αρχοντικοί, σεβάσμιοι θεοί σε ψηλωμένους θρόνους καθισμένοι,
δώδεκα άρχοντες του ουρανού καταμεσής ο Δίας, κι απ’ την όψη
κάθε θεός γνωρίζονταν.
Τρανό και βασιλιά ζωγράφισε τον Δία,
τον Ποσειδώνα τον θαλασσινό με τρίαινα μακριά τον παραστένει
να κρούει γερά τον βράχο τον τραχύ και ευθύς από το ράγισμα της πέτρας
να ξεπηδάει της θάλασσας νερό, σημάδι πως η πόλη είναι δικιά του.
Κρατεί σκουτάρι η ίδια η Αθηνά και μυτερό κοντάρι στο άλλο χέρι,
θώρακα έχει γύρω στο κορμί, την κεφαλή της σκέπει μέγα κράνος,
και όπου με το κοντάρι της χτυπά από τη γης το λιόδεντρο φυτρώνει,
χλωμό στην πρασινάδα του δεντρί με τα κλωνάρια του όλα καρπισμένα.
Αποθαυμάζουν το έργο οι θεοί και η θεά της νίκης το βλογούσε…
Η Αράχνη την Ευρώπη ιστορεί, πώς κάποτε τη γέλασε η εικόνα
του ταύρου που φαινόταν ζωντανός και αληθινά τα κύματα του πόντου
με γυρισμένη κόρη η κεφαλή κοίταζε τη στεριά να ξεμακραίνει
στις φιλενάδες βάζοντας φωνή, και όπως σκιαζόταν μην τη βρει το κύμα
που ο πόντος ανατάραζε αυτή αλαφιασμένη εμάζευε τα πόδια.
Στη συνέχεια περιγράφει τις διάφορες μεταμορφώσεις του Δία για να συνευρεθεί με όμορφες κόρες και καταλήγει:
Άφθαστο έργο! Μήτε η Αθηνά μήτε κι ο Φθόνος θα ‘βρισκαν ψεγάδι.
Πόνεσε η ξανθόμαλλη θεά σαν είδε τι κατάφερε η Αράχνη.
Ακολουθεί με κάθε λεπτομέρεια μια ρεαλιστική περιγραφή της Αράχνης, όπως τη γνωρίζουμε όλοι. Είναι η τραγωδία των ανθρώπων μπροστά στην παντοδυναμία των θεών, που δυστυχώς έχουν όλα τα ανθρώπινα πάθη.
Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος