Αυτοσχεδιασμός λίγο πολύ όλοι ξέρουμε τι είναι ή τελοσπάντων μπορούμε εύκολα να υποθέσουμε τι είναι. Το μυαλό μας μπορεί να πάει στο stand up comedy, που είναι σε διαρκώς ανοδική πορεία και βγσίνουν διαρκώς νέα παιδιά που το υπηρετούν, αλλά είναι πολύ διαφορετικό πράγμα σε σχέση με το θέμα αυτού του κειμένου.
Αυτοσχεδιαστικό θέατρο λοιπόν… Τι σημαίνει; Σε τι διαφοροποιείται από το… γνωστό μας θέατρο; Με αυτές τις σκέψεις κατηφορίζαμε την Χάνδακος, προετοιμάζοντας την συζήτησή μας με την ομάδα του Heraklion Improv Theater, τον Μιχάλη Παναγιωτάκη και την Χαρά Καντά.
Το Heraklion Improv Theater στεγάζεται στην οδό Χάνδακος, λίγο πριν δεις μπροστά σου την θάλασσα, στον αριθμό 36Γ και λειτουργεί εκεί από το 2021.
Η ιστορία του Heraklion Improv Theater ξεκίνησε με πρωταγωνιστή τον ιδρυτή του Μιχάλη Παναγιωτάκη, το 2019 όταν ο ίδιος γύρισε από το εξωτερικό. Στην αρχή βρήκε στέγη ώστε να κάνει μαθήματα στο φιλόξενο Comeet.
Οι ανάγκες μεγάλωσαν και απαιτήθηκε ένας άλλος χώρος και αυτός βρέθηκε στη Ρούσσου Χούρδου στο κέντρο του Ηρακλείου. Ωστόσο, η πανδημία χάλασε τα σχέδια του Μιχάλη. Οι χώροι καλλιτεχνικής έκφρασης έκλεισαν και το ταξίδι τελικά συνεχίστηκε στην Χάνδακος, αφού έληξαν τα περιοριστικά μέτρα το καλοκαίρι του 2021.
Το προσωπικό ταξίδι του Μιχάλη και η γνωριμία του με το αυτοσχεδιαστικό θέατρο ξεκίνησε στην Ελβετία, εκεί όπου άρχισε να έρχεται σε επαφή με το Improv.
«Στην αρχή είχα τρομοκρατηθεί με το πώς οι άνθρωποι μπορούν να δημιουργούν κάτι από το τίποτα» αφηγείται στο Patris.gr.
Ο Μιχάλης ταξίδεψε σε όσο περισσότερα θέατρα μπορούσε στην Ευρώπη για να μάθει όσο περισσότερες τεχνικές μπορούσε. Ήταν πολύ τυχερός καθώς μαθήτευσε υπό έναν από τους πρωτοπόρους στο Improv, τον Keith Johnstone.
Κατέληξε στο Σικάγο στην «Μέκκα» του Improv, εκεί όπου ξεκίνησε το 1940 – 1950 από την Viola Spolin μία ηθοποιό και δασκάλα παιδιών και ενηλίκων στο Improv, η οποία πήρε κάποιες ασκήσεις που χρησιμοποιούσαν οι ηθοποιοί για να ζεσταθούν για να εκφραστούν καλύτερα και δημιούργησε τη βάση για να φτιαχτεί το Improv και να γίνει μια αυτούσια θεατρική τέχνη.
Ο Μιχάλης σπούδασε εκεί την τέχνη σε δύο διαφορετικά θέατρα στα προγράμματά τους και μετά αποφάσισε να έρθει Ηράκλειο να δει ποια θα είναι τα επόμενα του βήματα.
«Ήταν περισσότερο δική μου τρέλα και ανάγκη να δώσω αυτό που μου είχε δοθεί εμένα και με είχε αλλάξει ως άνθρωπο, το πώς σκέφτομαι, το πώς δημιουργώ, το πώς θέλω να εκφραστώ» μας λέει γυρίζοντας πίσω στον χρόνο.
Τον ρωτήσαμε πώς ήταν η αρχική υποδοχή του Improv στην πόλη: «Ήταν κάτι καινούργιο για το Ηράκλειο, επίσης δεν είναι ένα προϊόν που μπορείς να το πουλήσεις, είναι ένα βίωμα που θέλει πολλή προσωπική δουλειά».
Στην κουβέντα μας, μπαίνει η Χαρά περιγράφοντας με τη σειρά της το πώς ενεπλάκη στο εγχείρημα του Heraklion Improv Theater: «Ερχόμενη από το κλασικό θέατρο που το αγαπώ πολύ, όταν γνώρισα το Improv ήταν σαν να άνοιξε μια καινούργια πόρτα για μένα. Ήταν σαν όλοι αυτοί οι περιορισμοί που βίωνα μέσα στο κλασικό θέατρο να καταρρίφθηκαν μέσα σε ένα μάθημα».
Πώς το εξηγείς αυτό το συναίσθημα Χαρά; «Στο κλασικό θέατρο έχεις ένα σενάριο, ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα που μπορείς να παίξεις και ένα συγκεκριμένο εύρος χαρακτήρων στο οποίο ταιριάζεις σαν φυσιογνωμία. Προσωπικά όντας ένα άτομο που ήθελε πάντα να εξερευνεί, το Improv μου άνοιξε αυτή την πόρτα που έλεγε ότι μπορείς να παίξεις ότι θέλεις. Πάντα με σεβασμό στον εαυτό σου, στις ιδέες, στα όρια σου και στα όρια των άλλων. Το Improv για μένα είναι ένα είδος πολύ φροντιστικό, πάρα πολύ συμπεριληπτικό που δεν αφήνει κανέναν απέξω και δεν αφήνει κανέναν να νιώθει ότι κρίνεται ή ότι τον κρίνουν».
Κλασικό Θέατρο και Improv: Κοινά σημεία και διαφορές
Το Heraklion Improv Theater έχει πλέον μια σημαντική πορεία πίσω του, με ένα δομημένο πρόγραμμα σπουδών και φέτος θα έχει στα τμήματά του, 70 άτομα.
Ήταν λοιπόν η στιγμή να εμβαθύνουμε. Τι είναι το αυτοσχεδιαστικό θέατρο, άρα τι μαθαίνει ο κόσμος που συμμετέχει στα μαθήματα εδώ.
Πάμε να δούμε τι μας είπαν ο Μιχάλης και η Χαρά
Το κλασικό θέατρο με το Improv μοιάζουν στο ότι και στα δύο χρησιμοποιείς συναισθήματα, και στα δύο δημιουργείς σχέσεις και στα δύο έχεις μια ομάδα με την οποία δουλεύεις. Κατά δεν έχουν τίποτε άλλο κοινό.
Το Improv δεν έχει σενάριο, δεν έχει σκηνικά, κάποιες φορές έχεις ένα σκηνοθέτη, ο οποίος σε κατευθύνει με τη μορφή που θα έχει η παράσταση, δεν έχει δηλαδή την κλασική ιδιότητα του σκηνοθέτη. Το Improv δημιουργείται εκείνη την ώρα πάνω στη σκηνή με την ενεργή συμμετοχή του κοινού. Τις πιο πολλές φορές, έχει δύο καρέκλες και τίποτε άλλο. Το σκηνικό είναι περιοριστικό και γι’ αυτό δεν συνηθίζεται. Το κοινό χτίζει όλο το γύρω – γύρω με το μυαλό. Ακόμα και η μουσική είναι αυτοσχεδιαστική. Παίζει μαζί με τον performer επί σκηνής και ο φωτιστής και ο ηχολήπτης.
«Είναι το θέατρο του τώρα» όπως μας εξηγούν ο Μιχάλης και η Χαρά: «Απαιτείται να είσαι παρών συνέχεια. Προχωράει και εξελίσσεται με τη σχέση που χτίζεις εκείνη την ώρα. Είναι πιο πολύ ανθρωποκεντρικό θέατρο, όχι τόσο εγωκεντρικό. Δεν έχει πρωταγωνιστές, έχει ομάδα. Μόνο αν παίζει ένας, έχει πρωταγωνιστή. Εμείς θέλουμε οι καλλιτέχνες να είναι αλτρουιστές».
Το βασικό ζητούμενο για το Heraklion Improv Theater
Τις βασικές αρχές τις… κατακτήσαμε, πάμε τώρα να δούμε τι μας απάντησαν ο Μιχάλης και η Χαρά σχετικά με τα βασικά ζητούμενα που προτάσσει η σχολή.
Μιχάλης: Μία βασική αρχή είναι να κάνεις τον συμπαίκτη σου να λάμπει. Στα μαθήματα έχουμε πολύ παιχνίδι, μέσα από αυτό νιώθεις καλύτερα με τα άλλα άτομα που είσαι μαζί στο τμήμα.
«Μπαίνει μπροστά η ξεγνοιασιά του παιχνιδιού και σταματάς λίγο να σκέφτεσαι, σταματάς λίγο να κρίνεις τι κάνεις. Πάντα υπάρχει μέσα ο δάσκαλος, ο οποίος είναι εκεί για να διατηρήσει τα όρια».
Μια άλλη πολύ βασική αρχή είναι το «Ναι, και».
«Αυτό σημαίνει ότι θα πάρω τη δική σου πρόταση και θα χτίσω πάνω σε αυτήν. Το “ναι” είναι ότι θα αποδεχθώ αυτό που μου δίνεις και μετά θα επιλέξω πώς θα συνεχίσω το κομμάτι. Δεν θα καταστρέψω την πραγματικότητα που πας να χτίσεις. Ο καθένας φέρνει ένα τούβλο λέμε στο Improv και μαζί χτίζετε όλο το υπόλοιπο κάστρο. Έτσι μαθαίνουμε να συνεργαζόμαστε χωρίς να θέλουμε να βγάλουμε μπροστά την ιδέα μας ή να φανούμε εμείς. Μας νοιάζει το ταξίδι, δεν μας νοιάζει ο προορισμός».
Χαρά: «Στο Improv πάντα έχεις διέξοδο. Πάντα μπορείς να φύγεις, μπορείς να σταματήσεις. Τελειώνει η σκηνή και πας στην επόμενη. Λέμε στους μαθητές μας, πως ότι συνέβη πάνω στη σκηνή και σας επηρέασε δεν θα το αφήνετε να σας επηρεάσει εκτός σκηνής για περισσότερο χρόνο απ’ όσο διήρκησε».
Στο Improv μαθαίνουμε να ακούμε πραγματικά, μαθαίνουμε την ενεργή ακοή, η οποία δεν έχει να κάνει μόνο με τα αυτιά και την ίδια την ακοή. Έχει να κάνει με αυτά που βλέπουμε, με αυτά που μυρίζουμε, με αυτά που αισθανόμαστε, με σημάδια που μας δίνουν οι άνθρωποι απέναντι μας χωρίς να μας πουν κάτι. Η συνεργασία είναι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι. Να συνυπάρχεις και να συνεργάζεσαι με άτομα που δεν τα γνώριζες πριν. Επίσης ο σεβασμός μεταξύ των ατόμων.
«Μαζί θα φτιάξετε την παράσταση την σκηνή, δεν υπάρχει ούτε σενάριο ούτε ένας σκηνοθέτης που θα σου πει κάνε αυτό, κάνε το άλλο. Γίνεται όλο αυτό μέσα από ασκήσεις, μέσα από τα μαθήματα. Στο Improv επίσης αγαπάμε την αποτυχία, την αγκαλιάζουμε, γιατί η αποτυχία εδώ είναι μέσα στο σενάριο. Η αποτυχία δεν είναι κάτι κακό, είναι μια ευκαιρία να πας σε ένα άλλο μονοπάτι που δεν θα πήγαινες αν δεν γινόταν αυτό».
Το Improv και η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη παιδιών και ενηλίκων
Πέρα από τις καθεαυτές τεχνικές του αυτοσχεδιαστικού θεάτρου, υπάρχουν και οι δεξιότητες που αποκτά κάποιος όταν μαθαίνει μια τέχνη, μια οποιαδήποτε τέχνη. Ποιές είναι άραγε οι δεξιότητες που μπορεί να σου δώσει το Improv;
«Το Improv σε βάζει σε μια διαδικασία να παίξεις, να συνυπάρχεις με ανθρώπους τους οποίους δεν τους ξέρεις πριν, σε βάζει σε μια διαδικασία να δημιουργήσεις κάτι με αυτούς τους ανθρώπους, σε βάζει σε μια διαδικασία να αποδεχθείς τις ιδέες ενός ανθρώπου και να δεις τι μπορείς να βγάλεις και εσύ και αυτός ο άλλος άνθρωπος, μέσω των οποίων και οι δύο να βγουν κερδισμένοι. Σε βάζει σε μια δημιουργική παραγωγική διαδικασία, όπου θα πρέπει εσύ σαν άνθρωπος να αναγνωρίσεις τα καλά σου σημεία και να τα εκμεταλλευτείς. Πώς μπορούμε να φτιάξουμε κάτι μαζί που θα βγάζει νόημα, να είναι μια ιστορία φουλ abstract αλλά να βγάζει νόημα», μας απαντάει ο Μιχάλης.
Και συνεχίζει: «Όταν εκπαιδεύεσαι να κάνεις αυτό, αναπόφευκτα κάποια πράγματα θα “κουμπώσουν” στην έξω από το θέατρο ζωή, στην καθημερινότητά σου. Αυτό θα βοηθήσει να βλέπεις διαφορετικά την καθημερινότητά σου και να αρχίσεις να την κρίνεις. Αφού εγώ μπορώ να βιώσω με άλλους ανθρώπους αυτά, εννοώντας τα πράγματα που με κάνουν να περνάω καλά, που με κάνουν να φτιάχνω πράγματα, γιατί να μην έχω αυτό και στην καθημερινή μου αλληλεπίδραση. Γιατί να μην “απαιτώ” αυτός ο οποίος με τον οποίο συνδιαλέγομαι να με κάνει και μένα να λάμπω; Και να ζητάω και εγώ από τον εαυτό μου να κάνω τον άλλο να λάμπει; Και αν αυτό το είχαμε σε έναν μεγαλύτερο βαθμό, δεν θα ζούσαμε μια κοινωνία πιο ήρεμη;».
Το μόνο σίγουρο όπως μας εξηγεί ο Μιχάλης είναι πώς με ότι διάθεση και να έρθεις στην αρχή του μαθήματος, θα φύγεις πολύ πιο ανάλαφρος και αυτό είναι εγγύηση. Μας λέει χαρακτηριστικά ότι δεν υπάρχει άτομο το οποίο θα αφήσει τον εαυτό του να βιώσει το μάθημα και δεν θα φύγει πιο ανάλαφρος. Τη χειρότερη μέρα του κόσμου να είχε.
Και σπεύδει εδώ να πει χαριτολογώντας: «Δεν είμαστε ούτε life coaches, ούτε υποσχόμαστε ότι θα έρθεις εδώ και θα σου φτιάξουμε τη ζωή».
Η Χαρά που διδάσκει στα παιδιά στα τμήματα του Heraklion Improv Theater μας εξηγεί ότι για τα παιδιά είναι πολύ πιο απλά τα πράγματα. «Γιατί είναι και τα ίδια πολύ πιο απλά σαν όντα. Πιο αληθινά και πιο αυθόρμητα. Έρχονται και πολύ πιο εύκολα αν τους δώσεις κάποιες προσλαμβάνουσες μπορούν να τις ρουφήξουν, είναι σαν μικρά σφουγγαράκια».
Τι προσφέρει λοιπόν το Improv στα παιδιά που συμμετέχουν σε αυτό;
«Από εδώ βγαίνουν παιδιά που θα υποστηρίξουν την γνώμη τους, θα βοηθήσουν και τους άλλους με την δική τους γνώμη, θα έχουν την δική τους φωνή, θα μπορούν να μιλήσουν μπροστά σε κόσμο, θα μπορούν να μιλήσουν πιο δυνατά απ΄ ότι όταν ήρθαν. Αυτό το έχω παρατηρήσει με παιδιά που έρχονται και μιλάνε πάρα πολύ χαμηλόφωνα, μετά από ένα χρόνο μιλάνε δύο βαθμίδες πιο ψηλά στην καθημερινότητά τους και σε μένα», είναι η πρώτη απάντησή της.
Η Χαρά προσθέτει σε αυτό ότι τα παιδιά φεύγουν από την σχολή έχοντας αποκτήσει την ικανότητα να συνεργάζονται με άλλα παιδιά, να μαθαίνουν να μην κρίνουν τα υπόλοιπα παιδιά, το οποίο είναι πολύ σημαντικό. Να μην φοβούνται να αποτύχουν, να μην φοβούνται να πάρουν ένα ρίσκο, ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Να είναι παρόντα σε αυτό που συμβαίνει τη στιγμή που συμβαίνει και να ακούνε πραγματικά τι συμβαίνει.
Και κάτι ακόμα: «Το Improv βοηθάει τα παιδιά με διάσπαση προσοχής που έρχονται στα μαθήματα, αυτά τα παιδιά το Improv που έχει τόσο ερεθίσματα. Κάθε άσκηση κρατάει πέντε λεπτά, παίρνεις από αυτό, πας στην επόμενη άσκηση παίρνεις κάτι και από αυτή» αναφέρει η Χαρά.
Σε αυτό το σημείο ζητήσαμε για… του λόγου το αληθές και μια χαρακτηριστική ιστορία. Μας την περιγράφει η Χαρά:
«Αυτή την περίοδο που κάναμε εισαγωγικά μαθήματα, με παίρνει πρωί – πρωί μια μαμά τηλέφωνο. Με το παιδί της είχαμε κάνει μόλις μια ώρα μάθημα. Η μαμά κλαμένη από συγκίνηση με ευχαρίστησε θερμά. Μου είπε ότι η κόρη της έφυγε και ήξερε τα ονόματα των συμμαθητών της, ενώ βρίσκεται σε ένα σχολείο δύο χρόνια και δεν ξέρει τα ονόματα των παιδιών που είναι μέσα στην τάξη».
«Μαμά θέλω να κάνω κάθε μέρα Improv, θέλω να πηγαίνω εκεί» είπε η μικρή.
Πηγαίνοντας σιγά – σιγά προς το τέλος της συζήτησής μας (η οποία κράτησε περίπου δύο ώρες και μας φάνηκε και λίγο) αναρωτηθήκαμε αν μπορεί μπορεί ένας καλλιτέχνης του Improv να μεταπηδήσει στο κλασικό θέατρο και τούμπαλιν;
«Συμβαίνει ναι» μας απαντάει ο Μιχάλης και μας έφερε παραδείγματα μερικών πολύ σπουδαίων ηθοποιών της εποχής μας: «Ο Bill Murray ξεκίνησε σαν αυτοσχεδιαστής, ο Steve Carell επίσης, η Tina Fey, η Amy Poehler».
«Πάρα πολλοί έχουν μεταπηδήσει στο κλασικό θέατρο ή στον κινηματογράφο. Και είναι πολύ επιτυχημένοι γιατί έχουν αυτή την αίσθηση και αυτή τη λειτουργία πώς ότι και να μου συμβεί θα μπορέσω να ανταπεξέλθω. Μπορούν πολύ εύκολα να μπαίνουν στον χαρακτήρα που τους ζητείται. Και αυτό γιατί καλούμασε σαν αυτοσχεδιαστές να δημιουργούμε χαρακτήρες άμεσα, πολύ γρήγορα. Δεν είμαι ένας ξύλινος ηθοποιός. Για να μπορείς να μεταπηδήσεις βέβαια στο κλασικό, πρέπει να λάβεις την απαραίτητη εκπαίδευση. Το ίδιο ισχύει και για κάποιον που θέλει να ακολουθήσει την αντίθετη διαδρομή» μας εξηγεί ο Μιχάλης.
Για το τέλος κρατήσαμε λίγο πιο πρακτικά ζητήματα σχετικά με την λειτουργία της σχολής. Το Heraklion Improv Theater έχει τμήματα για όλες τις ηλικίες ξεκινώντας από 4-5 χρονών μέχρι… όσο θέλει και αισθάνεται κάποιος. Δεν υπάρχει περιορισμός ηλικίας.
Τα παιδικά είναι από 4 μέχρι 9 και τα εφηβικά είναι από 10 μέχρι 17 και τα ενηλίκων από 17 μέχρι όσο…
Τα παιδιά όπως μαρτυρούν τα δεδομένα που έχουν στα χέρια τους ο Μιχάλης και η Χαρά συνεχίζουν συνήθως και δεύτερο και τρίτο χρόνο στη σχολή. Επίσης ένα άλλο στατιστικό στοιχείο που έχει προκύψει, είναι ότι σε ποσοστό 70% οι άνθρωποι πηγαίνουν στο Heraklion Improv Theater για χόμπι και το συνεχίζουν ως χόμπι, ενώ ένα 30% το παίρνουν σοβαρά και το εξελίσσουν και παραστασιακά.
«Εμείς δίνουμε την ευκαιρία στα παιδιά, ένα βήμα να μπουν στην θεατρική μας ομάδα η οποία αποτελείται από 15 άτομα, η οποία λέγεται “Οφτοσχεδιαστές” με σήμα την οφτή πατάτα. Εκεί τους κάνουμε το απαραίτητο coaching. Δίνουμε πολλά βήματα να βρεθούν πάνω στη σκηνή και να δοκιμάσουν πράγματα σε ένα ασφαλές πλαίσιο, έτσι ώστε να έχουν την έκθεση και να συνεχίσουν μόνοι τους μετά αν θέλουν» μας λέει ο Μιχάλης.
Τα επίπεδα στη σχολή είναι τρεις μήνες το καθένα. Μόλις το ολοκληρώσεις, παίρνεις μια βεβαίωση παρακολούθησης και συνεχίζει στο επόμενο επίπεδο με την ομάδα σου. Κάθε ομάδα που τελειώνει το επίπεδο, κάνει μια παρουσίαση.
Μέσα σε έναν χρόνο η κάθε ομάδα θα κληθεί να κάνει δύο με τρεις παρουσιάσεις.
Η επιδίωξη του Μιχάλη και της Χαράς είναι οι άνθρωποι που συμμετέχουν στα τμήματα να έρχονται σε επαφή με την έκθεση.
«Θέλουμε πολύ να βγάλουμε άτομα που θα γίνουν μεγάλοι και τρανοί αν το θέλουν. Δεν υπάρχει κάτι πιο όμορφο ως δάσκαλος, από το να γίνονται οι μαθητές σου καλύτεροι από εσένα. Θέλω τα άτομα που έρχονται εδώ να γίνουν καλύτερα, να πετυχαίνουν τους στόχους που έθεσαν ο καθένας ξεχωριστά ερχόμενοι εδώ και να τους δώσω όλα τα φόντα και εφόδια να είναι 100 φορές καλύτεροι από εμένα, αν θέλουν» λέει η Χαρά, περιγράφοντας το όραμά της σχολής.