«Η Κρήτη δεν είναι νησί. Είναι πέτρα. Και πάνω στην πέτρα αυτή, η ζωή χτίζεται με τον ιδρώτα και το αίμα των ανθρώπων της. Δεν αγαπά την ησυχία, μα ούτε και την προδοσία.»
Με αυτά ακριβώς τα λόγια, ο Παντελής Πρεβελάκης περιγράφει την Κρήτη στο βιβλίο του «Ο Κρητικός», ένα από τα εμβληματικά έργα του δίνοντας έμφαση στην κρητική ταυτότητα και τις παραδόσεις.
Ο Πρεβελάκης στα τριάντα έξι χρόνια της συγγραφικής πορείας του, μίλησε για τον ανθρώπινο ψυχισμό και τις κοινωνικές μεταβολές, και μέσα από μια εσωτερική γραφή, εξέφρασε τα μεγάλα οράματα της ελευθερίας, οράματα βαθιά επηρεασμένα από την ιστορία, και τον πολιτισμό της Κρήτης.
Με το έργο του ο Παντελής Πρεβελάκης συνέβαλε στην κατανόηση της νεότερης ελληνικής ιστορίας, με την συγγραφική πράξη του να συμπλέει με ιστορικά γεγονότα, κι όλα εκφρασμένα με απλότητα, λιτότητα, λυρισμό και στοχαστικό λόγο.
Ο Πρεβελάκης υπήρξε στενός φίλος και βιογράφος του Νίκου Καζαντζάκη, με τον οποίο μοιράστηκαν παρόμοια πνευματικά ενδιαφέροντα.
«Ο Καζαντζάκης» γράφει ο Πρεβελάκης, «δε μιλούσε για τη ζωή όπως είναι. Μιλούσε για τη ζωή όπως θα μπορούσε να είναι. Κι αυτή είναι η πιο μεγάλη πρόκληση: να ζεις όχι για το σήμερα, αλλά για το αύριο που ονειρεύεσαι.»
Η πρώτη εμφάνιση του Παντελή Πρεβελάκη στα ελληνικά γράμματα έγινε το 1928 με το μονόπρακτο θεατρικό έργο «Ο μίμος» και το μακροσκελές ποίημα «Στρατιώτες», εμπνευσμένο από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Θα περάσουν δέκα ακριβώς χρόνια από την πρώτη εκείνη εμφάνιση του, ώσπου να καθιερωθεί στο χώρο της πεζογραφίας με το περίφημο «Το χρονικό μιας πολιτείας», ενώ κυρίαρχη θέση στη δημιουργική πορεία του κατέχει η θεατρική και δοκιμιακή γραφή, όμως η συγγραφική ταυτότητα του θα αναγνωριστεί μέσα από το καθαρά αφηγηματικό και μυθιστορηματικό του έργο.
Ο Πρεβελάκης, επισημαίνει ο καθηγητής βυζαντινής φιλολογίας Θεοχάρης Ε. Δετορακης, «είναι ο κατεξοχήν κρητοκεντρικός συγγραφέας. Τον συγκινούν ιδιαίτερα οι απελευθερωτικοί και ενωτικοί αγώνες της Κρήτης, και μάλιστα κατά την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας, από τη μεγάλη κρητική επανάσταση του 1866 έως την Αυτονομία και την Ένωση. Για την Κρήτη της πλούσιας και αιματηρής ιστορίας αισθάνεται δέος και θαυμασμό. Ο τόπος τού υποβάλλει ένα αίσθημα ιερότητας, και τον θεωρεί άξιο θρησκευτικής λατρείας. Στην αγωνιστική παράδοση της πατρίδας του βρίσκει τα τρία θεμελιώδη συστατικά της πνευματικής του πληρότητας: τον ασίγαστο πόθο της ελευθερίας, τη μεγαλειώδη έκφραση του ηρωικού στοιχείου της ζωής και το υψηλό ήθος. Η κρητολατρεία τού υποβάλλει το χρέος να γίνει ο εθνικός συγγραφέας της ιδιαίτερης πατρίδας του, να ζωντανέψει με τη δύναμη της ψυχής και του λόγου του την ιστορία των νεκρών προγόνων του, καθώς, όπως χαρακτηριστικά είπε, «την ιστορία τη διδάσκουν οι νεκροί». Θέλει η φωνή του να είναι η γνήσια και η αυθεντική φωνή της Κρήτης. «Με το στόμα μου μιλάει ένας λαός, δεν είμαι παρά ο “προεξάρχων” του χορού».
