Mια άγνωστη μορφή της μεσαιωνικής εκκλησιαστικής ιστορίας της Κρήτης και αρχαιότερο μαρτυρούμενο ασκητή της μεγαλονήσου, διαφωτίζει με τη νέα του πραγματεία, ο συγγραφέας-εκπαιδευτικός Ζαχαρίας Καλοχριστιανάκης.
Το πόνημα, έκδοση της Ι. Μονής Κουδουμά, “Ο Άγιος Κοσμάς ο Ερημίτης και Ομολογητής “ έρχεται περίπου δύο χρόνια μετά από ένα γεγονός που η Εκκλησία της Κρήτης χαρακτήρισε “ως το δεύτερο σπουδαιότερο γεγονός μετά την επανακομιδή της τιμίας κάρας του Αποστόλου Τίτου“. Πρόκειται για την επιστροφή μετά από άοκνες προσπάθειες της Μονής, του τιμίου λειψάνου του Αγίου.
Επέστρεψε 960 χρόνια μετά, από την Βενετία όπου φυλάσσονταν στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου του Μείζονος. Εκεί το μετέφεραν το 1058 μ.Χ. -τετρακόσια χρόνια μετά την κοίμηση του Αγίου το 658 μ.Χ-έμποροι της Γαληνοτάτης αφού το έκλεψαν από την κρύπτη όπου φυλάσσονταν στο νησί μας.
«Κατά τις επισκέψεις μου στην Ιερά Μονή Κουδουμά-σημειώνει ο συγγραφέας για την πρώτη “ γνωριμία” του με τον Αγιο Κοσμά-και στην πέριξ περιοχή μου δόθηκε η ευκαιρία να υποκλιθώ ως ταπεινός προσκυνητής στο ναίδριο του Αγίου Κοσμά στον Αββακόσπηλιο, ενός ασκητή άγνωστου μέχρι τον τελευταίο καιρό.
Η εξαϋλωμένη και σχεδόν άσαρκη μορφή-εικόνα ενός ξερακιανού ασκητή, με μακριά ολόλευκη γενειάδα με το σταυρό στο χέρι,όμοια με του αιγυπτιώτη Αγίου Αντωνίου, που για πρώτη φορά αντίκρυσα με συνάρπασε και δεν την ξέχασα ποτέ.Έκτοτε οι επισκέψεις μου σ’ αυτό το μέρος πλήθαιναν και κάθε φορά επανερχόμουν, σωματικά και νοερά σ’ αυτό τον χώρο, ένιωθα σχεδόν εμμονικά να με στοιχειώνει».
Κι επειδή τίποτα δεν είναι τυχαίο ένα άλλο βιβλίο του συγγραφέα Ό Ιωσήφ Φιλάγρης και τα Αστερούσια” γίνεται η αιτία να προσεγγίσει πληρέστερα την μορφή του αγίου.Ο αρχιμανδρίτης της Ιεράς Μονής Κουδουμά π.Ιλαρίων Σταματάκης είναι αυτός που θα δώσει στον συγγραφέα πρωτότυπα κείμενα λατίνων ιερωμένων για την ζωή και την προσωπικότητα ενός Αγίου. Έτσι θα αρχίσει ένας επίπονος και επίμονος αγώνας για την συγκέντρωση πληροφοριών που ήταν λίγες και διάσπαρτες.
Σ’ αυτό το ταξίδι που έγινε με την συνδρομή της Μονής Κουδουμά βοήθησαν ο καθηγητής Φιλοσοφικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Κωνσταντίνος Ι. Ανδρουλιδάκης, ο οποίος είχε την επιμέλεια της έκδοσης ενώ η φιλόλογος Δεσποινα Κουνενιδάκη είχε την φιλολογική της επιμέλεια.
Καθοριστική επίσης ήταν η συνεισφορά του λατίνου ιερωμένου, ελληνιστή καθηγητή στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μπολόνια Εnrico Morini, στην ανάδειξη της βιογραφίας του Αγίου. Με την ερευνα που διεξήγαγε εντόπισε στα Αρχεία της Βενετίας, το Συναξάρι του Αγίου και ένα σημαντικό λατινικό κείμενο με την βιογραφία του, προγενέστερο της σειράς των Acta Sanctorum.
Εκεί αναφέρεται ότι ο Άγιος επέδειξε ποικίλες αρετές στον μοναχικό του βίο και ότι έζησε με επίμονη και επίπονη άσκηση… περνώντας από αρετή, ξεπέρασε όλους τους προηγούμενους και ανέβαινε όλο και ψηλότερα άθλούμενος σε ένα αφιλόξενο σπήλαιο της Κρήτης.
Όλα είναι «πολλά» – σημειώνει ο Ηγούμενος της Μονής Κουδουμά κ. Μακάριος Σπυριδάκης – σ’ αυτόν τον άνθρωπο του Θεού. Αγωνίστηκε πολύ, νήστεψε πολύ προσευχήθηκε πολύ, και τιμήθηκε πολύ, τόσο από τον Θεό όσο και από τους ανθρωπους της εποχής του. Γι’ αυτό και πολέμήθηκε πολύ, ακόμα και μετα θάνατον ώστε να εξαφανιστεί από τους δέλτους της ιστορίας για 10 αιώνες».
Μοναχός και ασκητής στα Αστερούσια ο Άγιος Κοσμάς, με πιθανή δράση εναντίον του μονοφυσιτισμού και του μονοθελητισμού κατά τον 7ο αιώνα, είναι μια μεγάλη ασκητική προσωπικότητα της χριστιανοσύνης.
«Ακόμα πιο ενδιαφερουσα γίνεται η μορφή του Κοσμά -τονίζει ο ο καθηγητής Φιλοσοφικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Κωνσταντίνος Ι. Ανδρουλιδάκης στον πρόλογο του βιβλίου – διότι μεταθάνατια η τύχη του διαπλέκεται με την πολυκύμαντη και πολυτάραχη ιστορία της Κρήτης.
Κατά τον ΙΑ’ αιώνα περί το 1058, το σκήνωμά του το αφαίρεσαν Ενετοί έμποροι και το απέθεσαν στον Ι.Ν. του Αγίου Γεωργίου του Μείζονος, όπου και φυλάσσεται έως σήμερα».
Στην πραγματικότητα όμως όπως υπογραμμίζει ο κ. Ανδρουλιδάκης” ο Άγιος Κοσμάς αποτελούσε έως τώρα μια άγνωστη χώρα (μια terra ingognita) για την ιστοριογραφία αλλά και το ευρύτερο μορφωμένο κοινό. Χρειάστηκε να συντρέξουν ευτυχείς συγκυρίες αλλά και ιδίως ο ικανός ιστορικός που θα έφερε εις πέρας το απαιτητικό αυτό έργο».
Ένα έργο του συγγραφέα που πραγματεύεται και διαφωτίζει για πρώτη φορά ουσιαστικά και με όση το δυνατόν πληρότητα και συστηματικότητα αυτή την έως τώρα άγνωστη μορφή της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κρήτης, έχοντας παράλληλα μια σημαντική συμβολή στην ιστορία του νησιού μας.
«Τέλος -αναφέρει ο κ. Ανδρουλιδάκης-ας μην διαφύγει της προσοχής μας πως το βιβλίο αυτό και η συγκυρία της συγγραφής του αποτελούν μια πολύ σημαντική και άκρως ευπρόσδεκτη συμβολή στην αδελφική συνεργασία και αλληλοκατανόηση μεταξύ της Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας».
Τέλος όπως σημειώνει ο μητροπολίτης Γορτύνης και Αρκαδίας κ. Μακάριος. «Τα μονοπάτια των ασκητών μας είναι οι δρόμοι της Ορθοδόξου πνευματολογίας έναντι της σχολαστικής θεολογίας που μέχρι σήμερα ταλαιπωρεί Δύση και Ανατολή . Το εμπειρικό θαύμα των Αγίων της Ορθοδοξίας οδηγεί στην ενδότερη προσευχή του πνεύματος. Αυτόν τον τρόπο αναγνωρίζει η καρδιά της Ορθοδοξίας και σ’ αυτόν αναπαύεται».
Νέα ιστορικά στοιχεία και πλούσιο φωτογραφικό υλικό
Το βιβλίο περιέχει νέα ιστορικά στοιχεία που προέκυψαν από ενδελεχή έρευνα σε λατινικές πηγές, μεταφρασμένα και προσβάσιμα πλέον σε όλους, καθώς κι ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αποτελώντας μια σημαντική συμβολή στην ιστορία της Κρήτης της βυζαντινής περιόδου και της Ενετοκρατίας.
Μάλιστα στην έκδοση υπάρχει και μια πεντάγλωση (ιταλικά, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ρώσσικα) σύνοψη της βιογραφίας του Αγίου ώστε και ο ξενόγλωσσος αναγνώστης να γνωρίσει αυτό τον μεγάλο άγνωστο της τοπικής εκκλησιαστικής ιστορίας του νησιού μας.