Ο Νίκος Μαμαγκάκης υπήρξε μια από τις πλέον ανήσυχες μορφές της σύγχρονης ελληνικής μουσικής. Αυθεντικός, ειλικρινής και με πάθος, ο Μαμαγκάκης συνδύασε με τη μοναδική προσωπική του ευαισθησία, την λόγια μουσική με λαϊκά και παραδοσιακά στοιχεία, συνθέτοντας ένα έργο βαθιά προσωπικό και πολυσήμαντο, που εκτείνεται από συμφωνική μουσική και μουσική δωματίου, μέχρι ηλεκτρονικά έργα, τραγούδια και συνθέσεις για το θέατρο και τον κινηματογράφο.
Με στοιχείο κεντρικό την απόλυτη προσωπικότητα του ήχου του, ο Μαμαγκακης στάθηκε κριτικά απέναντι στην εμπορικότητα, και με το ανεξάρτητο καλλιτεχνικό του ήθος, πορεύτηκε ως συνθέτης με πηγαία ελληνικότητα και υψηλή συνείδηση λόγου .
Γεννημένος στο Ρέθυμνο το 1929, ο Μαμαγκακης, ηρθε κ από νωρίς ήρθε σε επαφή με τη μουσική μέσα από ένα καλλιτεχνικά ζωντανό οικογενειακό περιβάλλον. (ήταν ανιψιός του θρυλικού λυράρη Ανδρέα Ροδινού) Οι μουσικές σπουδές του στη Γερμανία θα τον φέρουν σε επαφή με το πνεύμα της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, ενώ σημαντικό ρόλο στην μουσική του διαμόρφωση θα αποτελέσει η συνάντηση του με τον κορυφαίο Γερμανό συνθέτη Carl Orff.
Η μουσική του Μαμαγκακη εχει επισημάνει ο Μάνος Χατζιδάκις, ήταν “απόλυτα προσωπική”, χωρίς να μιμείται ούτε το λαϊκό ούτε το λόγιο ύφος, διέθετε ελευθερία και ακεραιότητα, στοιχεία που σπάνιζαν στη νεοελληνική μουσική δημιουργία, Στον ίδιο ακριβώς τόνο, ο Διονύσης Σαββόπουλος αναφέρθηκε στη “σπουδαία του ιδιοσυγκρασία” και στο πείσμα του να υπηρετεί την τέχνη χωρίς να υποκύπτει σε εμπορικές πιέσεις, ενώ ο σκηνοθέτης Νικος Κούνδουρος μιλωντας για τη συνεργασία τους, υποστήριξε ότι η μουσική του Μαμαγκακη, «ξεκλείδωνε εικόνες» και ότι η καλλιτεχνική συνάντηση τους ήταν “μια από τις πιο οργανικές σχέσεις σκηνοθέτη–συνθέτη στον ελληνικό κινηματογράφο”.
Με τρόπο απροσδόκητο, απρόσμενο και βαθιά ποιητικό ο Νικος Μαμαγκακης αναδείκνυε τον στίχο μέσα από τις συνθέσεις του , συνδυάζοντας πολλές φορες την λόγια ευαισθησία με τη λαϊκή εκφραστικότητα, τρόπος που διεύρυνε τα όρια του ελληνικού τραγουδιού δίνοντας χώρο σε φόρμες αλλιώτικες από τις συνηθισμένες.
Η σχέση του Νίκου Μαμαγκάκη με την παράδοση υπήρξε ουσιαστική και ταυτόχρονα δημιουργικά ανήσυχη. Ο ιδιος εχει ομολογήσει ότι το στοιχείο της παράδοσης το έλκυε ιδιαίτερα, υπογραμμίζοντας πως ένα συνθετης που ζει σε αυτόν εδώ τον τόπο, είναι τουλάχιστον ανυποψίαστος εάν δεν στραφεί στον κόσμο του μουσικού μας πολιτισμού.
«Όταν έκανα τον Ερωτόκριτο», σημειώνει ο Ν Μαμαγκακης, «το έργο αυτό θεωρούνταν μια καθαρά Κρητική υπόθεση. Ο Ερωτόκριτος είναι πανελλήνιο έργο. Κι ο Κορνάρος είναι ο εθνικός ποιητής. Έλεγε ο Παλαμάς: ανάθεμα το έθνος που δεν έχει καταλάβει ύστερα από τόσα χρόνια ότι ο εθνικός ποιητής είναι ο Βιτσέντζος Κορνάρος. Στράφηκα προς τα εκεί και καλλιέργησα μια μουσική που την ονομάζω “μουσική λειτουργική, άμεση για χρήση”. Εγώ είμαι «αβανγκαρντίστας» σκληρός, έχω γράψει πάρα πολύ δύσκολα έργα στο είδος τα οποία παιχτήκανε από μεγάλα συγκροτήματα. Ήμουνα πιτσιρίκος και με έπαιζε η συμφωνική της Βοστόνης, η μεγαλύτερη ορχήστρα του αιώνα. Πήγαινα στη Βοστόνη κι άκουγα το έργο μου και δεν πίστευα ότι το είχα γράψει εγώ. Από την άλλη μεριά όμως δε μπορούσα να αφήσω αυτά τα κείμενα. Το κείμενο αυτό του Μακρυγιάννη, ή το θείο κείμενο του Κορνάρου, ή του Χορτάτση, την Ερωφίλη, ή εκεί που όρμηξα κι έκανα μια καλή όπερα όπως είναι η όπερα των σκιών, του Καραγκιόζη, ενός από τα πιο δυνατά στοιχεία του νεοελληνικού πολιτισμού. Λοιπόν θα άφηνα αυτά για να κάνω «αβανγκαρντίστικα» έργα;»