Πώς έχτιζαν τα κτήριά τους οι μινωίτες στα Μάλια; Πώς έφτιαχναν πήλινα τούβλα ενσωματώνοντας θαλάσσια φυτά; Πώς έχτιζαν με τόσο ογκώδη και βαριά τούβλα;
Την απάντηση δίνει πειραματική κατασκευή κτηρίου από ξύλο και πλίνθους στα Μάλια, που αποτελεί τον καρπό της συνεργασίας μεταξύ του ερευνητικού προγράμματος TiMMA για την χρήση του ξύλου στη Μινωική και Μυκηναϊκή αρχιτεκτονική (S. Rougier-Blanc, Ελ. Τσακανίκα) σε συνεργασία με τους: E. Μαραγκουδάκη, P. Bacoup, V. Loescher, N. Αποστόλου, N. Δαρουκάκη και ενός προγράμματος της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής της Αθήνας για την Μινωική αρχιτεκτονική από πηλό (M. Lorenzon και M. Pomadère), σε συνεργασία με μέλη της οργάνωσης Πηλοίκο, καθώς και με εθελοντές, κυρίως μεταπτυχιακούς φοιτητές αρχαιολόγους και αρχιτέκτονες.
Πρόκειται για ένα κτήριο από επιχρισμένη ωμοπλινθοδομή ενισχυμένη με οριζόντια ξύλινα στοιχεία (ξυλοδεσιές), εδραζόμενη σε βάση από αργολιθοδομή. Το δώμα κατασκευάστηκε από ξύλινες δοκούς, κλαδιά, καλάμια και στρώσεις από πατημένο χώμα (δόρωση).
Για τρεις από τους τοίχους επιλέχθηκαν διαφορετικά συστήματα οριζόντιων ξύλινων ενισχύσεων, προκειμένου να πραγματοποιηθούν πειραματισμοί, τεκμηριωμένα κυρίως από αντίστοιχα των ωμοπλινθοδομών της Συνοικίας Μ των Μαλίων και των λιθοδομών του πρώτου ανακτόρου της Φαιστού και κτηρίων του Ακρωτηρίου Θήρας, μέσω δημοσιεύσεων και επί τόπου παρατηρήσεων.
Στον τέταρτο τοίχο κατασκευάστηκαν και τοποθετήθηκαν τα τρισδιάστατα ξύλινα πλαίσια πόρτας και παραθύρου, καθώς και το ξύλινο θυρόφυλλο, βασισμένα σε αρχαιολογικά δεδομένα από την Υπόστηλη Κρύπτη στα Μάλια και τα νεοανακτορικά κτήρια στο Ακρωτήρι, θέσεις, που διασώζουν πολύτιμες πληροφορίες για αντίστοιχες ξύλινες κατασκευές.
Ανακατασκευασμένα μεταλλικά εργαλεία ξυλουργικής (από την Ε. Μαραγκουδάκη), όπως πελέκεις, σκέπαρνα, πριόνια, σμίλες και μεταλλικές σφύρες, καθώς και ξύλινα εργαλεία, όπως ματσόλες διαφόρων μεγεθών και σφήνες, χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των ξύλινων μελών του κτηρίου.
Τα εργαλεία κατασκευάστηκαν από κράμα χαλκού μέσης περιεκτικότητας σε κασσίτερο, σύμφωνα με τα πρότυπα της Υστεροελλαδικής περιόδου της ηπειρωτικής Ελλάδας, και εφαρμόστηκαν σε τεχνικές κατασκευής της 2ης χιλιετίας π.Χ.
Η πειραματική χρήση τους επέτρεψε τη συστηματική παρατήρηση των κινήσεων του χειριστή, των χρονικών απαιτήσεων κάθε εργασίας, καθώς και της σταδιακής φθοράς των εργαλείων, παρέχοντας πολύτιμες πληροφορίες για την απόδοση και την πρακτική εφαρμογή των προϊστορικών τεχνικών ξυλουργικής.
Η κατασκευή των φερόντων και μη φερόντων στοιχείων από ξύλο με τα ίδια μας τα χέρια, χρησιμοποιώντας εργαλεία της Εποχής του Χαλκού, παρείχε πολύτιμες πληροφορίες για τις συνδέσεις των ξύλων, τη διαδικασία σχεδιασμού και κατασκευής ενός μινωικού κτηρίου από ωμόπλινθους και ξύλο, καθώς και για άλλα τεχνικά ζητήματα που δεν ήταν δυνατόν να αποκτηθούν ή να κατανοηθούν με άλλον τρόπο.
Η βιωματική, πειραματική αυτή προσέγγιση προσέφερε σημαντικές γνώσεις για τις τεχνικές των ξύλινων κατασκευών και για την κατανόηση της μινωικής αρχιτεκτονικής, μέσα από τη χρήση του ξύλου.
Για το θέμα αυτό θα δοθεί διάλεξη από τις Ελευθερία Τσακανίκα και Έλενα Μαραγκουδάκη, στα αγγλικά, με τίτλο «Reconstructing a timber and mudbrick building at Malia: an experimental study of Minoan carpentry techniques during Protopalatial period (TiMMA Project)».
Η διάλεξη θα δοθεί σήμερα, Παρασκευή 16 Μαΐου 2025, στις 7 το απόγευμα, στο Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών (Μητσαίων 9, σταθμός μετρό Ακρόπολη).
«Η κατασκευή αυτών των δομικών και μη δομικών στοιχείων από ξύλο με τα ίδια μας τα χέρια, χρησιμοποιώντας εργαλεία της Εποχής του Χαλκού, παρείχε πληροφορίες για τις συνδέσεις των ξύλων, τη διαδικασία κατασκευής και άλλα τεχνικά ζητήματα που δεν ήταν δυνατόν να αποκτηθούν ή να κατανοηθούν με άλλον τρόπο, προσφέροντας πολύτιμες γνώσεις για τις τεχνικές των ξύλινων κατασκευών της μινωικής αρχιτεκτονικής» επισημαίνουν οι ομιλήτριες.
Ανακατασκευασμένα ξυλουργικά εργαλεία (από την Ε. Μαραγκουδάκη) -όπως πριόνια, πελέκια, αξίνες, μεταλλικά σφυριά και σμίλες-, καθώς και ξύλινα εργαλεία, όπως ματσόλες (ξύλινα σφυριά) και σφήνες, χρησιμοποιήθηκαν για την ανόρθωση του κτηρίου.
«Αυτά τα εργαλεία από κρατέρωμα μέσης περιεκτικότητας κασσιτέρου κατασκευάστηκαν σύμφωνα με τα πρότυπα της ΥΕΧ και χρησιμοποιήθηκαν στις τεχνικές κατασκευής της 2ης χιλιετίας π.Χ., προσφέροντας την ευκαιρία να εστιάσουμε σε στοιχεία όπως οι κινήσεις του χειριστή, απαιτούμενοι χρόνοι ολοκλήρωσης εργασιών, καθώς και τα ίχνη φθοράς στο σώμα των εργαλείων κατά τη χρήση τους» καταλήγουν.