Είναι κοινό μυστικό ότι η παραδοσιακή μουσική στην Κρήτη αλλά και στην Ελλάδα γνωρίζει μια τεράστια άνθηση. Παντού σε όλη την Κρήτη, από άκρη σε άκρη ξεπηδούν πρωτοβουλίες με αιχμή την μουσική.
Πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτή την εξέλιξη, παίζουν τα μουσικά διδασκαλεία και αυτή είναι μία από τις δραστηριότητες που αναπτύσσεται στον χώρο του μουσείου Θύραθεν στην καρδιά της πόλης του Ηρακλείου, απέναντι από τον Άγιο Μηνά.
Ξεκινώντας από τον Κρουσώνα το 2013, ως μια οικογενειακή υπόθεση, που προχώρησε παρακάτω με αγάπη και θάρρος, το μουσείο Θύραθεν κουβαλάει ήδη μια μεγάλη ιστορία πίσω του γεμάτη μουσική και προσωπικές αφηγήσεις.
Από τον Κρουσώνα στο Ηράκλειο
Η πρώτη απορία – ερώτηση που απευθύναμε στον ιδιοκτήτη και καλλιτεχνικού διευθυντή του μουσείου τον Γρηγόρη Πιτσικάκη, ήταν γιατί αποφάσισε να φέρει το «Θύραθεν» στο κέντρο του Ηρακλείου.
«Ήταν μια απόφαση που την συζητούσαμε καιρό, καθώς υπήρχε δυσκολία στην μετακίνηση του κόσμου τόσο σε ότι αφορά τα σχολεία, όσο και για τον τουρισμό αλλά και γενικότερα στο κομμάτι της επισκεψιμότητας» απάντησε ο Γρηγόρης Πιτσικάκης.
Ο Γρηγόρης Πιτσικάκης μετά από αρκετό και καιρό και πολύ ψάξιμο βρήκε αυτό τον χώρο, ένα διατηρητέο κτίριο στην πλατεία Ρήγα Φεραίου, το οποίο συμπλήρωνε όλα τα κουτάκια: Είναι ένα κτίριο που αρμόζει στο τι είναι το «Θύραθεν» και τι δραστηριότητες θέλει να αναπτύξει, είναι πεζόδρομος που βοηθάει τα παιδιά και είναι εύκολα προσβάσιμο.
«Άλλωστε» λέει ο Γρηγόρης Πιτσικάκης «είχαμε πάρει την απόφαση να μεγαλώσουμε τις δράσεις μας και επιδιώκαμε να είναι ευκολότερα επισκέψιμος ο χώρος».
Από το 2023 που το Θύραθεν έχει ανοίξει στην καρδιά της πόλης, το πράγμα κυλάει πολύ καλά. Όπως εκμυστηρεύεται ο Γρηγόρης Πιτσικάκης η ομάδα του Θύραθεν είχε αγωνία για το πώς θα πάει το project μετακόμιση.
«Αλλά η μουσική κοινότητα της πόλης όσο και ο κόσμος του Ηρακλείου το έχει αγαπήσει και το έχει αγκαλιάσει και οποιαδήποτε δράση κάνουμε υπάρχει πληθώρα κόσμου που το επισκέπτεται με πολλή ζέση και αγάπη» λέει ο Γρηγόρης Πιτσικάκης.
Οι δραστηριότητες
Το «Θύραθεν» τον χειμώνα υποδέχεται σχεδόν καθημερινά μαθητές από όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.
Η ομάδα του μουσείου έχει διαμορφώσει ειδικά προγράμματα για κάθε ηλικία, ώστε όπως λέει ο Γρηγόρης Πιτσικάκης να είναι διαδραστικά και εύπεπτα, να μην κουράζουν και να προσφέρουν την απαραίτητη ανατροφοδότηση.
Στόχος είναι τα παιδιά να αποκτήσουν μια γενική εικόνα για το μουσείο αλλά και την παραδοσιακή μουσική γενικότερα της Μεσογείου, όχι μόνο της Κρήτης ή της Ελλάδας.
«Τα σχολεία μας εμπιστεύονται. Σχεδόν κάθε μέρα έχουμε μια επίσκεψη. Είχαμε ήδη από τον Κρουσώνα ξεκινήσει με τα εκπαιδευτικά προγράμματα, όποτε έχουμε την τεχνογνωσία πάνω σε αυτό. Ξέρουμε πως λειτουργεί» σχολιάζει ο Γρηγόρης Πιτσικάκης.
Από εκεί και πέρα το «Θύραθεν» έχει καθιερώσει τις συναυλιακές Μουσικές Τετάρτες, οι οποίες τον χειμώνα γίνονται στον εσωτερικό χώρο του μουσείου και το καλοκαίρι αντίστοιχα στον εξωτερικό χώρο, στην αυλή του μουσείου. Στις συναυλίες αυτές ακούγονται μουσικές από πολλές και διαφορετικές παραδόσεις.
Πολλές επίσης είναι οι μουσικές ομάδες που έχουν επιλέξει το “Θύραθεν” για να κάνουν τις πρόβες τους, όπως οι χορωδίες “Κοτζάμ” και “Λάκκος” της Μαρίας Κώτη και η ομάδα «Ροές» του Κωστή Πουλιανάκη.
Στο «Θύραθεν» γίνονται σε τακτική βάση μαθήματα μουσικών οργάνων, μουσικής, μουσικοκινητικής, ζωγραφικής ενηλίκων και παιδιών. Στο πρόγραμμα του μουσείου υπάρχουν σταθερά κάθε Κυριακή παραστάσεις Καραγκιόζη για παιδιά και μία Δευτέρα κάθε μήνα παραστάσεις Καραγκιόζη για ενήλικες.
Νέα παιδιά και μουσική παράδοση
Ζητήσαμε από τον Γρηγόρη Πιτσικάκη να μας δώσει την δική του ερμηνεία στο γιατί είναι τόσα πολλά τα νέα παιδιά στην Κρήτη που ασχολούνται με την παραδοσιακή μουσική.
«Η ζωντανή μουσική παράδοση και ριζωμένη μέσα στους Κρητικούς. Δεν υπήρχε περίπτωση κάποιος ακόμα και από την πόλη να έκανε γάμο και να μην έβαζε λύρα. Είναι πολύ μεγάλη η συμβολή ανθρώπων όπως ο Ross Daly, όπως και του Κώστα Μουντάκη που έβαλε τη λύρα στα ωδεία».
Τα μουσικά σχολεία σύμφωνα με τον Γρηγόρη Πιτσικάκη, έχουν παίξει καταλυτικό ρόλο. Ο κόσμος, όπως το ερμηνεύει ο Γρηγόρης Πιτσικάκης, έχει την ανάγκη να επιστρέψει στην παράδοση και μέσα από την ματιά του σήμερα να το μεταφέρει στις επόμενες γενιές.
«Η μουσική παράδοση δεν είναι ένα κειμήλιο που το παίρνεις, το φυλάς και δεν το επεξεργάζεσαι. Είναι μία ζωντανή μάζα, που όταν έρθει η ώρα, όταν πια είσαι άξιος να την υποδεχθείς, την διαμορφώνεις μέσα από το δικό σου χαρακτήρα. Είναι και η προσωπική πινελιά μέσα σε αυτό. Είναι και θέμα αισθητικής» λέει ο Γρηγόρης Πιτσικάκης.
Τα κακώς κείμενα της παράδοσης
Η μουσική παράδοση της Κρήτης δεν έχει βέβαια μόνο θετικά χαρακτηριστικά. Κουβαλάει μαζί της από παλιά και διάφορες γνωστές παθογένειες.
«Υπάρχουν και κακώς κείμενα αλλά τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ένας μεγάλος αγώνας πάνω σε αυτό. Οι νέες γενιές έχουν διαφοροποιήσει τη θέση τους» σχολιάζει ο Γρηγόρης Πιτσικάκης.
Και συμπληρώνει: «Θα συνεχίσουν να υπάρχουν κατάλοιπα. Υπάρχουν χώροι όπως είναι και το Θύραθεν που μπορείς να ακούσεις την μουσική σου όμορφα, οπότε μπορεί ο καθένας μπορεί να επιλέξει τι θέλει να ακολουθήσει. Όλα χρειάζονται, όχι όμως στις ακρότητες που συναντάμε, ούτε τα λεφτά στα μανταλάκια, ούτε όλη αυτή η επίδειξη του πλούτου».
Ο Γρηγόρης Πιτσικάκης δηλώνει υπερήφανος για την μουσική παράδοση της Κρήτης: «Έχουμε χιλιάδες νέους μουσικούς, σπουδαίους, σε πολύ υψηλό επίπεδο. Βαδίζουμε σε ένα πολύ καλό μονοπάτι. Τα μουσικά διδασκαλεία γεμίζουν. Όλα συμβαίνουν με αναφορές, με μελέτη και έρευνα. Το Ηράκλειο μπορεί να έχει όλες τις παθογένειες που έχει, αλλά παντού συμβαίνουν πράγματα σε επίπεδο πολιτισμού σε όλες τις τέχνες».
Είναι τα πανηγύρια μόδα και θα περάσει;
Τα πανηγύρια σε όλη τη χώρα πλημμυρίζουν από κόσμο, ειδικά την τελευταία τριετία και η αλήθεια είναι ότι όλο αυτό, έχει χαρακτηριστικά μόδας.
«Σε όλα αυτά υπάρχει μια κυματομορφή, όλα αυτά έχουν ανοδική πορεία και καθοδική πορεία. Αυτή τη στιγμή είμαστε σε μια φάση που υπάρχει ανοδική πορεία» είναι η γνώμη του Γρηγόρη Πιτσικάκη.
Και έφερε και ένα παράδειγμα από τα παλιά: «Πριν χρόνια ένας λυράρης για να παίξει στο κέντρο της πόλης θα έπρεπε να παίξει μια ώρα βαλς, χορό στα τρία για να χορέψουν οι αστοί της πόλης και να παίξει και κάποια κρητικά για να προσπαθήσει να το βάλει στα ακούσματα του κόσμου και ξαφνικά αυτά πέθαναν όλα».
«Υπάρχει και μια αλλοίωση λόγω του υπερπληθώρας του κόσμου που κατακλύζει τα γλέντια και τις εκδηλώσεις, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η παράδοση είναι λαϊκός πολιτισμός, δηλαδή διαμορφώνεται από τον ίδιο τον κόσμο» καταλήγει ο Γρηγόρης Πιτσικάκης.