Όταν κάποιος ακούει τη λέξη λύρα αυτομάτως το μυαλό του πάει στην Κρήτη. Μπορεί ως όργανο να μην εμφανίζεται μόνο στην Κρήτη, αλλά έχει συνδεθεί άρρηκτα με την κουλτούρα και την παράδοση του νησιού.
Το μουσείο Θύραθεν στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων που αναπτύσσει δημιούργησε σε συνεργασία με την εταιρεία παραγωγής Odd Frame ένα ντοκιμαντέρ για την τέχνη της λύρας στην Κρήτη, που είναι άλλωστε και ο τίτλος του ντοκιμαντέρ.
Όπως λέει στο patris.gr ο ιδιοκτήτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του μουσείου Θύραθεν Γρηγόρης Πιτσικάκης ο στόχος ήταν στο ντοκιμαντέρ να μιλήσουν μουσικοί από όλα τα γεωγραφικά πλάτη της Κρήτης, ώστε να υπάρχουν όλα τα μουσικά ιδιώματα, τα οποία τα τελευταία χρόνια εκλείπουν.
Στο ντοκιμαντέρ γίνεται μια ιστορική αναδρομή για την εξέλιξη της λύρας μέσα στον χρόνο τόσο κομμάτι του μουσικού ρεπερτορίου, όσο και στο κομμάτι του βιρτουόζου.
Ταυτόχρονα, έχουν καταγραφεί και οι διαφοροποιήσεις στο γλέντι του τότε σε σχέση με το γλέντι του σήμερα.
Πολύ σημαντικό κεφάλαιο του ντοκιμαντέρ, αποτελούν οι προσωπικές ιστορίες των μουσικών, καθώς όπως εξηγεί ο Γρηγόρης Πιτσικάκης, αυτοί είναι οι φορείς της σημερινής μουσικής παράδοσης.
Στο ντοκιμαντέρ εμφανίζονται οι: Ross Daly, Δημήτρης Πασπαράκης, Μιχάλης Μπελιβάνης, Νίκος Μανιουδάκης, Στέλιος Βασιλάκης, Ζαχαρίας Σπυριδάκης, Δημήτρης Σγουρός, Νεκτάριος Κλωστράκης.
Το patris.gr συνομίλησε και με τον Θάνο Χαλκιαδάκη, με καταγωγή από το Ηράκλειο και την Κεφαλονιά, ο οποίος μαζί με τον αδερφό του Πέτρο δημιούργησαν την Odd Frame, την εταιρεία παραγωγής του ντοκιμαντέρ για την τέχνη της λύρας.
Ο Θάνος Χαλκιαδάκης αφηγείται στο patris.gr ότι η επιθυμία του για να δημιουργήσει ντοκιμαντέρ για την Κρητική μουσική υπάρχει ήδη από όταν ξεκίνησε να ασχολείται με το βίντεο και λόγος είναι προσωπικός, καθώς ο πατέρας του έπαιζε κρητική λύρα από παιδί και είχε βαθιά αγάπη για τους μεγάλους πρωτομάστορες.
«Μεγάλωσα ακούγοντάς τον να μελετάει σκοπούς του Λαγού, του Μουντάκη, του Κλάδου και του Σκορδαλού. Έλεγαν μάλιστα ότι τον πρώτο συρτό τον παίζει «σαν τον Λαγό». Αναζητούσε συνεχώς την ουσία αυτής της μουσικής, παρότι δεν ήταν επαγγελματίας» λέει ο Θάνος Χαλκιαδάκης.
Όπως εξηγεί, πάνω σε αυτή τη βάση χτίζεται η στόχευση του ντοκιμαντέρ: να καταλάβουμε δηλαδή τι είναι αυτό που κάνει την κρητική λύρα να αγγίζει τόσο βαθιά, να γίνεται σημείο αναφοράς για μια ολόκληρη περιοχή, να ορίζει ρυθμούς, συνήθειες και σχέσεις, να μπαίνει σε γιορτές, σε στιγμές καθημερινότητας, σε όλη την κοινωνική ζωή της Κρήτης.
«Θέλουμε να δείξουμε ότι η κρητική λύρα παραμένει ζωντανή και εξελίσσεται, δεν περιορίζεται στην παράδοση. Να καταγράψουμε και να διατηρήσουμε αυτό το κομμάτι της άυλης κληρονομιάς της Κρήτης, αλλά και να το ταξιδέψουμε εκτός Ελλάδας, παρουσιάζοντας τη λύρα ως ένα όργανο με παγκόσμια αξία» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Οι προκλήσεις
Σε ότι αφορά την μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισαν για την παραγωγή αυτού του ντοκιμαντέρ, ο Θάνος Χαλκιαδάκης απαντάει πως πέρα από τον συντονισμό των πολλών συνεντεύξεων σε περιορισμένο χρόνο, μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις ήταν το πώς θα καταφέρουν, μέσα στη σύντομη διάρκεια κάθε συνέντευξης, να αποσπάσουμε την ουσία από κάθε μουσικό ή οργανοποιό.
«Αυτό απαιτούσε λεπτή ισορροπία: από τη μία πλευρά να έχουμε σοβαρή προετοιμασία με στοχευμένες ερωτήσεις και θεματικούς άξονες, και από την άλλη να δίνουμε στους συνεντευξιαζόμενους απόλυτη ελευθερία ώστε να μιλήσουν αυθεντικά, με τον δικό τους ρυθμό και τρόπο» εξηγεί ο Θάνος Χαλκιαδάκης.
Μια ακόμα σημαντική πρόκληση που αντιμετώπισαν ήταν το μοντάζ, στο οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη. «Εκεί» εξηγεί «πρέπει να ενώσουμε διαφορετικές ιστορίες, τεχνικές πληροφορίες, συναισθήματα και πολιτιστικό υπόβαθρο, και να τα μετατρέψουμε σε ένα αποτέλεσμα που να είναι ελκυστικό και κατανοητό ακόμη και για κάποιον που δεν γνωρίζει τίποτα για την κρητική λύρα. Το στοίχημα είναι να δημιουργήσουμε ένα ντοκιμαντέρ που δεν μιλά μόνο στους ειδικούς, αλλά σε ένα ευρύτερο, διεθνές κοινό».
Οι περιοχές που κατέγραψε το ντοκιμαντέρ
Στο ντοκιμαντέρ η ομάδα παραγωγής προσπάθησα να ενσωματώσει στοιχεία από όλους τους νομούς της Κρήτης, περιγράφει ο Θάνος Χαλκιαδάκης με στόχο να κατανοήσουν σε βάθος τις διαφορές που υπάρχουν τόσο στο ύφος παιξίματος όσο και στους ίδιους τους ανθρώπους που υπηρετούν την παράδοση.
«Θέλαμε η καταγραφή να είναι όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη, ώστε να αναδεικνύει την ποικιλομορφία, τις μικροπαραδόσεις και τις ιδιαίτερες μουσικές ταυτότητες κάθε περιοχής» λέει χαρακτηριστικά.
Οι ιστορίες που ξεχώρισαν
Το patris ρώτησε τον Θάνο Χαλκιαδάκη, ποιά από τις ιστορίες που άκουσε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του έκανε περισσότερη εντύπωση.
«Ακούσαμε πάρα πολλές ενδιαφέρουσες ιστορίες κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων και πραγματικά θα ήταν δύσκολο να ξεχωρίσω μόνο μία. Κάτι όμως που μου έκανε ιδιαίτερα θετική εντύπωση – και θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο επιπλέον μελέτης – ήταν οι παρέες στο Λασίθι. Ο τρόπος που σχηματίζονται, πόσο εύκολα και αβίαστα μπαίνουν όλοι στο κλίμα, με κέφι, χιούμορ και συνεχή πειράγματα» αφηγείται ο Θάνος Χαλκιαδάκης.
Και εξηγεί: «Οι άνθρωποι εκεί έχουν έναν ιδιαίτερο τρόπο επικοινωνίας, που μου θύμισε πολύ και την Κεφαλονιά, αυτή τη ζεστασιά, την πλάκα, την οικειότητα που δημιουργείται μέσα σε λίγα λεπτά. Αυτό το στοιχείο το συζητήσαμε και με τον Δημήτρη Σγουρό και τον Στέλιο Πετράκη, οι οποίοι επιβεβαίωσαν πόσο μοναδικό είναι αυτό το κοινωνικό “ύφος” του Λασιθιού και πώς επηρεάζει τη μουσική και τις σχέσεις των ανθρώπων».
Μια άγνωστη πλευρά της λύρας
Τέλος το patris απευθυνόμενο στον Θάνο Χαλκιαδάκη, τον ρώτησε ποιο ήταν εκείνο το στοιχείο που δεν ήξερε για την λύρα, πριν δημιουργηθεί το ντοκιμαντέρ. «Κάτι που δεν ήξερα τόσο καλά πριν ξεκινήσουμε είναι το πόσο διαφορετικά μπορεί να ακούγεται η λύρα από νομό σε νομό. Αλλάζει ο τρόπος παιξίματος, ο ρυθμός, ακόμα και ο χαρακτήρας της μουσικής» απάντησε ο Θάνος Χαλκιαδάκης για να συμπληρώσει: «Ακόμα, μεγάλο ενδιαφέρον έχει η εμβάθυνση στην κατασκευή της, πόσο δύσκολη είναι, τα υλικά, οι μικρές λεπτομέρειες που κάνουν κάθε λύρα να έχει τον δικό της χαρακτήρα».