Σε ηλικία 83 ετών έφυγε χθες τα ξημερώματα από τη ζωή η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, για 30 ολόκληρα χρόνια, προκαλώντας θλίψη στον κόσμο του πολιτισμού, αλλά ιδιαιτέρως στην Κρήτη, απ’ όπου καταγόταν. Σύμφωνα με πληροφορίες, η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα πριν από δύο ημέρες εισήχθη στο νοσοκομείο, καθώς παρουσίασε κάποια προβλήματα υγείας και κατέληξε χθες το πρωί.
Μάλιστα είχε προγραμματισμένη συνέντευξη Tύπου στις 15 Ιουνίου στην Εθνική Πινακοθήκη για να παρουσιάσει μια μεγάλη έκθεση για τον Κωνσταντίνο Παρθένη, μια έκθεση που προετοίμαζε χρόνια με μεγάλη αφοσίωση.
Ποια ήταν
Γεννήθηκε στο Αρκαλοχώρι Ηρακλείου Κρήτης. Παντρεύτηκε σε ηλικία 17 χρονών τον φιλόλογο Δημήτρη Πλάκα.
Σπούδασε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (1959-1964) και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο ίδιο τμήμα στην Κλασική Αρχαιολογία με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (Ι.Κ.Υ.) και με θέμα: “Προσωκρατική Φιλοσοφία και Τέχνη”.
Παρακολούθησε τα μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης του Καθηγητή Παντελή Πρεβελάκη στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (1965-1968).
Κατά τα έτη 1968-1971, και με υποτροφία του Ι.Κ.Υ., πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές Ιστορίας και Κοινωνιολογίας της Τέχνης στο Παρίσι, στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris I). Το 1973 έλαβε “Κρατικό Διδακτορικό Δίπλωμα.
Το 1975 εξελέγη παμψηφεί Τακτική Καθηγήτρια στην έδρα της Ιστορίας της Τέχνης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας. Μάλιστα ήταν η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στην ιστορία της ΑΣΚΤ.
Επισκέπτρια ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Princeton των Η.Π.Α. με υποτροφία Fulbright.
Δίδαξε ως επισκέπτρια καθηγήτρια σε ξένα πανεπιστήμια της Γαλλίας, των ΗΠΑ και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ρέθυμνο.
Τα χρόνια της Εθνικής Πινακοθήκης
Από το 1992 ήταν διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου. Στα χρόνια της θητείας της η Εθνική Πινακοθήκη εκσυγχρονίστηκε και επεκτάθηκε χάρις στα νέα παραρτήματα που απέκτησε στην Κέρκυρα, στο Ναύπλιο, στη Γλυπτοθήκη στο Γουδή και στο Μουσείο Καπράλου στην Αίγινα. Παράλληλα, η έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης εμπλουτίστηκε με 3.000 νέα έργα, ανάμεσα στα οποία και δύο πίνακες του Θεοτοκόπουλου (El Greco).
Κατά τη διάρκεια της θητείας της διοργανώθηκαν στην Εθνική πινακοθήκη σημαντικές εκθέσεις ξένων και Ελλήνων καλλιτεχνών, όπως αυτήν τον χειμώνα του 1992-93 με θέμα «Από τον Θεοτοκόπουλο στον Σεζάν» με πάνω από 600.000 επισκέπτες.
![Η Εθνική Πινακοθήκη χωρίς τη Μαρίνα μετά από 30 χρόνια]()
“Ξυπνούμε”
“Νομίζω – έλεγε η ίδια στο portraits.gr – πως οι κορυφαίες στιγμές ήταν όταν έβλεπα τον κόσμο, τους νέους, ώριμους και μεγαλύτερους, σχεδόν αποκλειστικά Έλληνες, που αντιπροσώπευαν όλες τις κοινωνικές τάξεις, να περιζώνουν το κτήριο της Εθνικής Πινακοθήκης, περιμένοντας υπομονετικά την σειρά τους για να δουν τις μεγάλες εκθέσεις, που είχαμε οργανώσει. Η πρώτη έκρηξη έγινε τον χειμώνα του 1992-93 με τη μεγάλη έκθεση Από τον Θεοτοκόπουλο στον Σεζάν, που ξεπέρασε τους 600.000 επισκέπτες σημειώνοντας παγκόσμιο ρεκόρ.
Το γεγονός έγινε πρωτοσέλιδο με τίτλους όπως “Ξυπνούμε”. Ακολούθησαν και άλλες μεγάλες επιτυχίες όπως η έκθεση του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Πάνω από 600.000 Έλληνες επισκέφτηκαν την Πινακοθήκη από όλα τα μέρη της Ελλάδας για να δουν και να “προσκυνήσουν” τον δικό τους Γκρέκο.
Η συγκίνηση για την αγορά του Γκρέκο
Πολύ πριν την έναρξη του διαγωνισμού για την επέκταση του κτηρίου είχε πραγματοποιήσει πρώιμη εκστρατεία ανεύρεσης πόρων και πάλι με ιδιαίτερη απόδοση. Αφορούσε τη μεγάλη καμπάνια για την αγορά του Αγίου Πέτρου του Ελ Γκρέκο: «Δοκίμασα πολλές στιγμές συγκίνησης», θυμόταν.
«Με πλησίαζαν μικρά παιδιά παρέα με τους γονείς τους για να μου προσφέρουν το περιεχόμενο του κουμπαρά τους ώστε να συμβάλλουν στην αγορά του έργου. Άλλη φορά συνάντησα μια ηλικιωμένη κυρία η οποία κατέθεσε ολόκληρο το εφάπαξ της για τον ίδιο σκοπό‘’.
Αξίζει να σημειωθεί πως μετά από προσπάθειες χρόνων, εκπονήθηκε μελέτη επέκτασης του κτηριακού συγκροτήματος της Εθνικής Πινακοθήκης, προσθέτοντας 11.040 τετραγωνικά στους χώρους της και εκσυγχρονίζοντάς τη.
Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ, από το ΥΠ.ΠΟ.Τ και από δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Ύστερα από την αναγκαστική μετακόμιση της Εθνικής Πινακοθήκης λόγω των απαραίτητων εργασιών για την επέκτασής της, εκατόν είκοσι έργα από τις μόνιμες συλλογές της εκτέθηκαν στον χώρο της Γλυπτοθήκης στο Άλσος Στρατού έως το 2016.
Εκεί εγκαινιάστηκε και το «ψηφιακό μουσείο» με την έκθεση για τον Ελ Γκρέκο της οποίας η ιδέα, ο συντονισμός, η επιμέλεια, τα κείμενα και η αφήγηση ήταν της διευθύντριας της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνας Λαμπράκη – Πλάκα.
Τιμητικές διακρίσεις
- Βραβείο Καζαντζάκη του Δήμου Ηρακλείου Κρήτης (1985)
- Α΄ Κρατικό Βραβείο Μελέτης-Δοκιμίου για το βιβλίο “Περί Ζωγραφικής-Αλμπέρτι και Λεονάρντο” (1988)
- Ιππότης Γραμμάτων και Τεχνών της Ιταλικής Δημοκρατίας (1994)
- Ταξιάρχης Γραμμάτων και Τεχνών της Ιταλικής Δημοκρατίας (2007)
- Ιππότης Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας (1997)
- Ταξιάρχης Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας (2005)
- Ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής της Γαλλικής Δημοκρατίας (2011)
- Παράσημο του Αλφόνσου του Σοφού της Ισπανίας (2000)
- Χρυσός Σταυρός του Τάγματος της Τιμής της Ελληνικής Δημοκρατίας (2004)
- Βραβείο ΤΕΙ Κρήτης (2005)
- Βραβείο International Lions (2006)
- Βραβείο XENIA (2006)
- Βραβείο “Αριάδνη” από την Παγκρητική Ένωση Αμερικής (2009)
- Αντιπρόεδρος του διεθνούς τμήματος της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Τέχνης (AICA).
- Ελληνίδα υποψήφια για τον τίτλο “Γυναίκα της Ευρώπης” (1997).
- Διορίζεται Αν. Υπουργός Πολιτισμού της Υπηρεσιακής Κυβέρνησης (Σεπτ. 2015).
Συλλυπητήρια
Για τον θάνατο της Μαρίνας Λαμπράκη – Πλάκα εξέδωσαν συλλυπητηρια μηνύματα η πολιτειακή και πολιτική ηγεσία της χώρας.
‘’ Μοιραστήκαμε – τονίζει μεταξύ άλλων η υπουργός Πολιτισμού κ.Μενδώνη-σκέψεις και αγωνίες μέχρι να φθάσουμε στην 24η Μαρτίου 2021. Είναι πραγματικά ευτύχημα ότι είδε τη νέα Εθνική Πινακοθήκη να αποδίδεται στο κοινό ολοκληρωμένη. Ενα σύγχρονο μουσείο, που απολαμβάνουν πλέον χιλιάδες επισκέπτες.
Της οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ για την αφοσίωση, τη δημιουργικότητα και την αγάπη που έδειξε όλα αυτά τα χρόνια στην Πινακοθήκη, στην Τέχνη, στην Ελλάδα. Προσωπικά την ευχαριστώ για τη φιλία της και τα μαθήματα τέχνης, που μας προσέφερε απλόχερα, γοητευτικά, αξέχαστα. Θερμά συλλυπητήρια στους οικείους και τους φίλους της».
Στη συλλυπητήρια δήλωσή του ο περιφερειάρχης Κρήτης Σταύρος Αρναουτάκης,αναφέρει: “Με τη σπουδαία διαδρομή της στον χώρο της τέχνης, των γραμμάτων και του πολιτισμού,η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα κατάφερε να αφήσει με ανεξίτηλα χρώματα το αποτύπωμά της στη νεότερη πολιτιστική ιστορία της Ελλάδας.
Γεννημένη στο Αρκαλοχώρι, ως καθηγήτρια Πανεπιστημίου και για πολλά χρόνια ως διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης συνέβαλε καθοριστικά στην ανάδειξη της ιδιαίτερης ταυτότητας του νεότερου ελληνισμού. Ως Περιφέρεια Κρήτης, εκφράζουμε θερμά συλλυπητήρια στους οικείους της. Ας είναι η μνήμη της αιώνια”.
Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΖΥΓΟ ΤΗΣ ΠΟΥ ΤΗΣ ΑΛΛΑΞΕ ΤΟΝ ΡΟΥ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
«Εγώ, κύριε Πλάκα, και αχθοφόρο θα παντρευόμουν, φτάνει να με… σπούδαζε!
«Με πονά ακόμη πάρα πολύ η απώλεια του» είχε εξομολογηθεί η ίδια σε συνεντευξή της για τον σύζυγο της, τον φιλόλογο Δημήτρη Πλάκα. Η συνάντηση μαζί του «έμελλε να αλλάξει τον ρου της προσωπικής μου ιστορίας», είχε αναφέρει.
«Δεν υπήρχε γυμνάσιο στο Αρκαλοχώρι και πήγαινα στο Ηράκλειο. Πήγα τρεις τάξεις. Οι γονείς μου», είχε πεί σε παλαιότερη συνένετευξη της «επειδή είχα αρχίσει να μεγαλώνω, θεωρούσαν ότι είμαι όμορφο κορίτσι και μπορούσα να πάρω τον κακό δρόμο και δεν ήθελαν να είμαι μακριά τους. Εγώ όμως το είχα βαθύ καημό. Τότε γνώρισα τον Δημήτρη Πλάκα. Ηρθε στο κοινοτικό γυμνάσιο στο Αρκαλοχώρι επειδή ήταν αριστερός και δεν είχε πιστοποιητικό φρονημάτων για να διοριστεί αλλού».
Το φλερτ ξεκίνησε στο μαγαζί που η ίδια δουλευε κάθε Σάββατο για να ξεφεύγει από το σπίτι και τις δουλειές στα χωράφια.
«Mε παρότρυνε και ξανάρχισα το σχολείο από την τρίτη τάξη. Από μαθήτρια του δεκαέξι έγινα η καλύτερη».
-«Εγώ, κύριε Πλάκα, και αχθοφόρο θα παντρευόμουν, φτάνει να με… σπούδαζε!». Και είπε να τη… σπουδάσει, αφού πρώτα φορούσαν βέρες.
‘’… Δεν υπήρχε η Ιστορία της Τέχνης τότε. Εζησα πολύ δύσκολα αλλά ευτυχισμένη επειδή έκανα αυτό που ήθελα. Ζούσα κυριολεκτικά σε ένα πρώην κοτέτσι στην οδό Θεμιστοκλέους. Πατεράδες συμμαθητών μου το έκαναν ωραίο και κατοικήσιμο. Ετρωγα στη Λέσχη. Ο Δημήτρης ήταν διορισμένος στο Ηράκλειο με άθλιο μισθό. Οδύσσεια φτώχειας». Το ταξίδι της με τον Δημήτρη Πλάκα έληξε στον παρόντα κόσμο και χρόνο στις 7 Ιουνίου του ‘92.
Αναμετρήθηκε με τον καρκίνο σε μια μάχη προδιαγεγραμμένη και αυτή να λήξει. «Δεν θέλησα να βάλω κανέναν άνθρωπο στη θέση του Δημήτρη, γιατί είμαι σίγουρη ότι θα ήμουν δυστυχισμένη. Ο Δημήτρης με ξυπνούσε με ποιήματα, ταξιδεύαμε μαζί, μοιραζόμασταν τα ίδια πράγματα», λέει και καταλήγει: «Με έναν τρόπο ζω ακόμη μαζί του».
«Να μην ξεχνάτε ότι είμαι η κόρη του σιδηρουργού Νικόλαου Λαμπράκη»
«Και επειδή γνωρίζω ότι ο τόπος μας διαθέτει δυστυχώς βραχεία μνήμη, είμαι προετοιμασμένη και συμφιλιωμένη με την ιδέα της λήθης. Ό,τι κάνω μου δίνει μεγάλη χαρά και αποτελεί το αντίδωρό μου. Και την ευγνωμοσύνη μου για τη μεγάλη τύχη να έχω γεννηθεί σε αυτή την χώρα με αυτό το φως και αυτό τον πολιτισμό».
Η ρεαλιστική ουτοπία βρίσκεται πίσω από όλα όσα έχω καταφέρει να πραγματοποιήσω, ξεκινώντας από την ίδια τη ζωή μου. Να μην ξεχνάτε ότι είμαι η κόρη του σιδηρουργού Νικόλαου Λαμπράκη από ένα μικρό χωριό της Κρήτης». Και έτσι «αυτή είναι και η συμβουλή που δίνω πάντα στους νέους: Μην προδίδετε τα όνειρά σας, μη συμβιβάζεστε και κυρίως ακολουθείστε την κλίση σας, αυτό που θα σας κάνει ευτυχισμένους».