Με τη δύναμη της παράδοσης και τη φλόγα της λαϊκής ψυχής, κάθε Ιούνιο η Κρήτη τιμά σε χωριά αλλά και γειτονιές των πόλεων της έναν από τους πιο μαγευτικούς θεσμούς του καλοκαιριού: τον Κλήδονα. Το έθιμο, που αναβιώνεται παραμονή και ανήμερα του Γενεθλίου του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (24 Ιουνίου), συνδυάζει πανάρχαιες δοξασίες, χριστιανική πίστη και την πηγαία ποίηση της κρητικής λαϊκής μούσας.
Το έθιμο του Κλήδονα είναι ένας ζωντανή σύνδεση με το παρελθόν και μια υπενθύμιση πως, ακόμα και σήμερα, ο έρωτας μπορεί να κρυφογελά μέσα σε μια στάμνα νερό, σε μια μαντινάδα, ή σε μια σπίθα φωτιάς.
Το αμίλητο νερό και τα “ριζικάρια”
Η τελετή ξεκινά όταν νεαρά κορίτσια πηγαίνουν να φέρουν αμίλητο νερό από πηγή ή πηγάδι. Σύμφωνα με το έθιμο, δεν πρέπει να πουν κουβέντα στον δρόμο, γιατί αλλιώς το “ριζικό” χαλά. Στο νερό αυτό τοποθετούνται μικρά προσωπικά αντικείμενα – τα λεγόμενα “ριζικάρια” – από αγόρια και κορίτσια που επιθυμούν να μάθουν τη μοίρα τους.
Το άνοιγμα του Κλήδονα
Το ίδιο βράδυ, συγκεντρώνεται όλη η γειτονιά. Μια ηλικιωμένη γυναίκα ή ένα παιδί “ανοίγει” τον Κλήδονα: βγάζει από το νερό τα ριζικάρια, ένα-ένα, και λέει μια μαντινάδα, αποκαλύπτοντας – με χιούμορ ή προφητικότητα – το μέλλον του κάθε συμμετέχοντα.
Χαρακτηριστικές μαντινάδες του Κλήδονα:
“Ανοίξετε τον Κλήδονα τ’ Αϊ-Γιαννιού τη χάρη
κι από ‘χει μήλο κόκκινο ας έρθει να το πάρει
Ανοίξετε τον Κλήδονα να βγάλομε τα μήλα,
να δούμε ποιά απ’ όλες μας είναι η καλομοίρα.
Βγαίνει το μήλο τ’ άρχοντα του πρώτου μας λεβέντη
του πρώτου μας ντεληκανή στα λούσα και στο γλέντι.
Ανοίξετε τον Κλήδονα να βγει η μηλιά με τ’ άνθη
να βγει σγουρός βασιλικός που μ’ έβαλε στα πάθη.
Ανοίξετε τον Κλήδονα να βγει και τ’ αχλαδάκι
να δω αν είν’ τσ’ αγάπης μου γιατί το ‘χω μεράκι.
Ανοίξετε τον Κλήδονα στ’ Αϊ-Γιαννιού τη χάρη
να πάρω ‘γω το μήλο μου κι η νιά το παλικάρι.
Πού ‘σουν οψές πού ‘σουν προχθές πού ‘σουν τ’ Αγιού Κληδόνου
δε σ’ έδανε τα μάθια μου και πως δα ζω του χρόνου.
Πού σουν οψές κι αντιπροθές πού ‘σουν τ’ Αγιού Πνεμάτου
δε σ’ έδανε τα μάθια μου αθέ του μαλαμά του.
Σεβντά βαστώ, σεβντά πουλώ, σεβντάδες καμπανίζω
τον εδικό σου το σεβντά δεν τονε νταγιαντίζω.
Σεβντά ‘χεις κακορίζικο μα ήντα μπορώ να κάνω
απού τονε βαστώ κι εγώ στην κεφαλή μου απάνω.
Σήμερο πουν’ τ’ Αϊ-Γιαννιού μια χάρη θα μου κάνει
του χρόνου σαν και σήμερο να βάλομε στεφάνι.
Σήμερα που ν’ Αϊ-Γιαννιού βάλε αρχή κερά μου
του χρόνου σαν και σήμερο να ‘σαι στην αγκαλιά μου.
Το κάψιμο των Μάηδων και οι φωτιές
Αναπόσπαστο κομμάτι της γιορτής είναι και το κάψιμο των στεφανιών του Μάη. Μεγάλες φωτιές στις πλατείες και στις γειτονιές, και οι νέοι πηδούν πάνω από αυτές για καλή τύχη. Φυσικά η διαδικασία αποτελεί άλλη μια αφορμή για γλέντι.
«Φλόγα ’ναι ο Κλήδονας, και φως για τα όνειρά μας,
κι η κάθε σπίθα που πετά, γράφει τα ριζικά μας.»