Σ’ ένα μικρό καφέ κοντά στο Θέατρο Ήβη, ο Αιμιλιανός Σταματάκης μοιάζει να κουβαλά κάτι από την αύρα του ίδιου του Νίκου Ξυλούρη. Η ομοιότητα είναι συγκλονιστική – όχι μόνο στα χαρακτηριστικά, αλλά και στο βλέμμα, στο ήθος, στη γαλήνη της φωνής του.
Λίγες εβδομάδες πριν την πολυαναμενόμενη πρεμιέρα της παράστασης «Νίκος Ξυλούρης – Ο Αρχάγγελος της Κρήτης», που ανεβαίνει στις 3 Δεκεμβρίου στο Θέατρο Ήβη σε σκηνοθεσία Νικορέστη Χανιωτάκη, συναντήσαμε τον Αιμιλιανό για μια κουβέντα γεμάτη συγκίνηση, τέχνη και ρίζες.
Καθισμένοι στην αυλή ενός μικρού καφέ, μιλήσαμε για την τέχνη, τη ζωή, τη μουσική, αλλά και για τη συγκίνηση του να κρατάς στα χέρια σου τη φλόγα ενός μύθου.
«Το θέατρο και το τραγούδι ήταν πάντα μέσα μου»
Ο Αιμιλιανός μεγάλωσε στην Αθήνα, με ρίζες όμως από την Κρήτη — «μια οικογένεια που κάποτε, λόγω μιας παλιάς βεντέτας, έφυγε από τα Χανιά για την Εύβοια».
Από μικρός τραγουδούσε, έπαιζε στο σχολικό θέατρο, και όπως λέει, «το τραγούδι δεν έφυγε ποτέ – ακόμη και για χαρτζιλίκι, έπαιζα σε μικρά μαγαζιά». Σπούδασε στο Ναύπλιο, στην Καλών Τεχνών, και στη συνέχεια στην Αθήνα. Οι πρώτες του επαγγελματικές δουλειές ήταν μουσικοθεατρικές παραστάσεις, πριν ακολουθήσουν συνεργασίες και στο εξωτερικό.
«Δεν ξεχωρίζω είδη θεάτρου – όλα έχουν τη μαγεία τους. Σημασία έχει να μπορείς να υπηρετείς κάθε ρόλο με αλήθεια.» αναφέρει ο ίδιος.
Πώς ξεκίνησε αυτή η τόσο ιδιαίτερη συνεργασία για τον ρόλο του Νίκου Ξυλούρη;
Όλα ξεκίνησαν με ένα απλό τηλεφώνημα. Με παίρνει ο Νικορέστης Χανιωτάκης και μου λέει:
«Αιμιλιανέ, θέλουμε να κάνουμε ένα έργο για τη ζωή του Νίκου Ξυλούρη. Θέλουμε εσύ να τον υποδυθείς».
Δεν το σκέφτηκα ούτε λεπτό. Ήταν από αυτές τις στιγμές που καταλαβαίνεις ότι κάτι μεγαλύτερο από σένα σε φωνάζει. Είπα αμέσως το «ναι», με ευγνωμοσύνη και συγκίνηση.
Η φυσική σου ομοιότητα με τον Ξυλούρη είναι πραγματικά εντυπωσιακή. Πώς το βίωσες αυτό;
Ειλικρινά, στην αρχή δεν το περίμενα. Όταν ξεκινήσαμε τις πρόβες και έγινε η πρώτη μεταμόρφωση με μακιγιάζ και κοστούμι, δεν έβλεπα πια εμένα στον καθρέφτη — έβλεπα εκείνον.
Ο σκηνοθέτης μού είπε: «Είναι σαν να τον έχουμε μπροστά μας». Εκεί κατάλαβα ότι η ευθύνη είναι τεράστια. Δεν είναι μίμηση – είναι μια ψυχική μεταφορά. Πρέπει να μπεις στην ψυχή του, όχι μόνο στην εικόνα.
Ποια είναι η δική σου σχέση με την Κρήτη και τη μουσική της;
Έχω ρίζες από την Κρήτη, αν και μεγάλωσα στην Αθήνα. Η οικογένειά μου είχε φύγει από τα Χανιά πολλά χρόνια πριν, λόγω μιας παλιάς ιστορίας – μιας βεντέτας. Όμως, μέσα μου, η Κρήτη υπήρχε πάντα. Είναι τρόπος ζωής, τρόπος ψυχής.
Πώς προετοιμάστηκες για τον ρόλο;
Πέρα από τη μελέτη των συνεντεύξεών του και των βιογραφικών στοιχείων, προσπάθησα να “διαβάσω” τον άνθρωπο πίσω από τη φωνή. Παρατήρησα μικρές λεπτομέρειες: πώς κρατούσε το κομπολόι, πώς χτυπούσε το πόδι του ρυθμικά όταν τραγουδούσε, πώς χαμογελούσε.
Μαθαίνω και λύρα, γιατί ήθελα να νιώσω τη δόνηση του οργάνου που κρατούσε. Δεν είναι απλά ένα μουσικό όργανο – είναι προέκταση της ψυχής του.
Αν σου ζητούσα να περιγράψεις τον Ξυλούρη με μία λέξη;
Αληθινός. Ήταν αληθινός στη φωνή, στον λόγο, στην αγάπη, στο βλέμμα. Δεν ήξερε να “παίζει” ρόλους. Ζούσε τον άνθρωπο, όχι τον καλλιτέχνη.
Τι θα δούμε στην παράσταση;
Θα δούμε τη ζωή του από παιδί ως τα τελευταία του χρόνια: τον έρωτά του με την Ουρανία, τα πρώτα του τραγούδια, τη γνωριμία του με τα μεγάλα ονόματα της εποχής, μέχρι τη μάχη του με την ασθένεια.
Είναι μια βαθιά ανθρώπινη, μουσική διαδρομή που φωτίζει τον Ξυλούρη όχι μόνο ως καλλιτέχνη, αλλά και ως σύζυγο, πατέρα, φίλο.
Θα ακουστούν περίπου 25 τραγούδια, ζωντανά επί σκηνής. Θα υπάρχουν φυσικά και οι κρητικοί ήχοι και χοροί. Στην ορχήστρα συμμετέχουν εξαιρετικοί Κρητικοί καλλιτέχνες, όπως ο Μαθιός και ο Ραφαήλ Δαμουλάκης, ενώ τη μουσική επιμέλεια του κρητικού μέρους έχει ο Ross Daly.
Οι ενορχηστρώσεις και η μουσική διδασκαλία είναι του Ανδρέα Κατσιγιάννη. Είναι μια δουλειά που ενώνει το θέατρο, τη μουσική και τη συγκίνηση.
Στην παράσταση συμμετέχει και η Άλκηστις Πρωτοψάλτη. Πώς είναι αυτή η συνεργασία;
Η Άλκηστις Πρωτοψάλτη αναλαμβάνει τον ρόλο της αφηγήτριας – είναι η φωνή που εξιστορεί τη ζωή του Νίκου μέσα από μουσική και λόγο, τραγουδώντας ζωντανά στη σκηνή.
Αν και δεν έχουμε άμεση επαφή κατά τη διάρκεια των προβών, είναι μια καλλιτέχνης που έχει συνεργαστεί με τον ίδιο τον Ξυλούρη και τον γνώρισε προσωπικά.
Πιστεύω πως και για εκείνη είναι μεγάλη τιμή να συμμετέχει σ’ αυτή την παράσταση. Υπάρχει σεβασμός, συγκίνηση και μια κοινή αγάπη για αυτόν τον άνθρωπο που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του.
Πολλές ακόμη μορφές από τη ζωή του Νίκου Ξυλούρη, αλλά και καλλιτέχνες που συμπορεύτηκαν μαζί του, θα εμφανίζονται στην παράσταση, δίνοντας βάθος και πνοή στη διαδρομή του. Ανάμεσα στους ερμηνευτές, ο Μιχάλης Αεράκης, που υποδύεται τον πατέρα του, η Ελευθερία Πάλλα ως η νεαρή Ουρανία Ξυλούρη, ο Γιάννης Μαθές στον ρόλο του Σταύρου Ξαρχάκου, η Αναστασία Τσιλιμπίου ως Τζένη Καρέζη, ενώ ο Μέμος Μπεγνής ενσαρκώνει τον Τάκη Λαμπρόπουλο, τον οραματιστή διευθυντή της Columbia που διέκρινε πρώτος τη δύναμη της φωνής του.
Η οικογένεια του Νίκου Ξυλούρη συμμετείχε με κάποιον τρόπο;
Ναι, και αυτό είναι πολύ συγκινητικό. Η Ουρανία και η Ρηνιώ όχι μόνο έδωσαν την άδεια τους, αλλά μας βοήθησαν πολύ με μικρές λεπτομέρειες – πράγματα που μόνο οι δικοί του άνθρωποι ήξεραν.
Η Ουρανία μού είπε κάτι που δεν θα ξεχάσω ποτέ: «Είχα μια ανησυχία ποιος θα έκανε αυτόν τον άγγελο…» Μου το είπε χαμογελώντας. Ήταν σαν να μου έδωσε την ευχή της.
Υπάρχουν κοινά στοιχεία ανάμεσα σε σένα και τον Ξυλούρη;
Νομίζω το πιο έντονο είναι η καλοσύνη. Δεν θέλω να στεναχωρώ τους ανθρώπους γύρω μου – κι εκείνος ήταν έτσι. Έδινε χωρίς να περιμένει αντάλλαγμα.
Επίσης, αγαπούσε την ησυχία, τον κύκλο του, τους δικούς του ανθρώπους. Στον ελεύθερο χρόνο μου κάνω το ίδιο: φίλοι, λίγες μέρες ξεκούρασης, λίγο μακριά από τη σκηνή.
Αν έπρεπε να επιλέξεις ένα τραγούδι του Ξυλούρη που σε συγκινεί περισσότερο;
Δύο δεν μπορώ να ξεχωρίσω: «Σε ψηλό βουνό» και «Πώς να σωπάσω».
Το πρώτο έχει τη μεγαλοπρέπεια του κρητικού τοπίου, και το δεύτερο είναι κραυγή ψυχής. Κάθε φορά που τα τραγουδώ, νιώθω ότι κάτι μέσα μου λύνεται.
Τι εύχεσαι να κρατήσει το κοινό φεύγοντας από την παράσταση;
Να φύγει πιο “γεμάτο”. Όχι μόνο με συγκίνηση, αλλά με πίστη.
Ο Ξυλούρης τραγουδούσε για να ενώσει τον κόσμο. Αν έστω και για λίγα λεπτά καταφέρουμε να φέρουμε αυτή την αίσθηση στη σκηνή, θα έχουμε πετύχει τον σκοπό μας.
Και μετά; Υπάρχει σχέδιο να ταξιδέψει η παράσταση;
Οι παραστάσεις είναι προγραμματισμένο να διαρκέσουν μέχρι το Πάσχα. Θα θέλαμε πολύ να συνεχιστεί και ως καλοκαιρινή περιοδεία, αλλά αυτό δεν είναι στο δικό μας χέρι.
Αν, βέβαια, καταφέρναμε να παίξουμε και στον τόπο του – στην Κρήτη – θα ήταν η μεγαλύτερη ανταμοιβή. Ένα δώρο προς τους ανθρώπους που τον έζησαν, που μεγάλωσαν με τη φωνή του.
Αν ο Νίκος Ξυλούρης ήταν τώρα εδώ και μπορούσες να του πεις κάτι, τι θα του έλεγες;
Θα του έλεγα «ευχαριστώ».
Γιατί τραγούδησε για όλους μας. Γιατί με τη φωνή του κράτησε όρθια μια Ελλάδα που πονούσε αλλά δεν λύγιζε.
Και θα του έλεγα ότι δεν τον ξεχάσαμε. Ούτε στιγμή.