Ασπίδα προστασίας για εννέα απειλούμενα είδη, της θαλάσσιας πανίδας δημιουργεί το LIFE MareNatura, το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό έργο που έχει υλοποιηθεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα για την προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας.
Το έργο -που υλοποιείται από μια ευρεία κοινοπραξία 13 έμπειρων επιστημονικών φορέων με συντονιστή το ΕΛΚΕΘΕ (Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών)- θα καλύψει μια θαλάσσια περιοχή στο Αιγαίο, το Ιόνιο Πέλαγος και τη Νότια Αδριατική. Μέσα από εκτεταμένες έρευνες πεδίου, για τη συλλογή δεδομένων, για κάλυψη του υφιστάμενου κενού γνώσης, το έργο αναμένεται να συμβάλει στην ανάσχεση των απειλών που αντιμετωπίζουν η μεσογειακή φώκια, η θαλάσσια χελώνα καρέττα, η πράσινη χελώνα, ο φυσητήρας, η φώκαινα, ο ζιφιό, το κοινό δελφίνι, ο μύχος της Μεσογείου και ο αιγαιόγλαρος.
Μέσα από το έργο αναμένεται να διαμορφωθεί ένας επιστημονικά τεκμηριωμένος κατάλογος των πλέον σημαντικών περιοχών για τη διατήρησή των ειδών-στόχων, εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων και της ελληνικής ΑΟΖ, οι οποίες θα προταθούν για ένταξη στο δίκτυο Natura 2000. Με τον τρόπο αυτό, το έργο αναμένεται να συμβάλει ουσιαστικά στην εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα έως το 2030, η οποία θέτει ως στόχο την προστασία του 30% της θαλάσσιας έκτασης της Ε.Ε. έως το 2030.
Πού θα αναπτυχθεί το έργο
Το έργο θα καλύψει μια εκτεταμένη θαλάσσια περιοχή μελέτης στο Αιγαίο, το Ιόνιο Πέλαγος και τη Νότια Αδριατική. Ειδικότερα το έργο καλύπτει ένα εκτεταμένο δίκτυο 44 προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 (από τις οποίες βρίσκονται 41 στην Ελλάδα και 3 στην Ιταλία), που εκτείνονται από το Αιγαίο και το Ιόνιο έως τη Νότια Αδριατική. Το έργο υλοποιείται με τη συνεισφορά κατά 75% του χρηματοδοτικού εργαλείου LIFE της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, και με συγχρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο και το Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη.
Τι μελετά το έργο;
Το έργο επικεντρώνεται στην προστασία εννέα ευάλωτων ειδών θαλάσσιας πανίδας, εξαιρετικής σημασίας για τη βιοποικιλότητα της Ελλάδας, της Μεσογείου και της Ευρώπης: τη μεσογειακή φώκια, τη θαλάσσια χελώνα καρέττα, την πράσινη χελώνα, τον φυσητήρα, τη φώκαινα, τον ζιφιό, το κοινό δελφίνι, τον μύχο της Μεσογείου και τον αιγαιόγλαρο.
Πώς θα γίνουν οι έρευνες;
Η στρατηγική του έργου LIFE MareNatura, έγκειται στην κάλυψη του υφιστάμενου κενού γνώσης σχετικά με την παρουσία των ειδών στόχων και των απειλών που αντιμετωπίζουν σε υπεράκτιες περιοχές πέραν των παράκτιων, όπου έχει επικεντρωθεί μέχρι σήμερα η έρευνα. Θα διεξαχθούν εκτεταμένες έρευνες πεδίου για τη συλλογή δεδομένων για τις μεταναστευτικές διαδρομές, τα τροφοληπτικά πεδία και τις περιοχές συνάθροισης των παραπάνω ειδών, με χρήση σύγχρονων τεχνικών βιοπαρακολούθησης όπως τηλεμετρία (με χρήση δορυφορικών πομπών που θα τοποθετηθούν πάνω στα ζώα), οπτικές καταγραφές από πλωτά και εναέρια μέσα, καταγραφές με υδρόφωνα για τον ηχητικό εντοπισμό φαλαινών και δελφινιών, και ανίχνευση ειδών μέσω περιβαλλοντικού DNA, ενώ θα χαρτογραφηθούν και οι απειλές που αντιμετωπίζουν.
Θα διαμορφωθεί ένας επιστημονικά τεκμηριωμένος κατάλογος των πλέον σημαντικών περιοχών για τη διατήρησή των ειδών-στόχων, εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων και της ελληνικής ΑΟΖ, οι οποίες θα προταθούν για ένταξη στο δίκτυο Natura 2000. Με τον τρόπο αυτό, το έργο αναμένεται να συμβάλει ουσιαστικά στην εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα έως το 2030, η οποία θέτει ως στόχο την προστασία του 30% της θαλάσσιας έκτασης της Ε.Ε. έως το 2030.
Ποιοι είναι οι φορείς που συμπράττουν για την υλοποίηση του έργου;
Το πρόγραμμα υλοποιείται από μια ευρεία κοινοπραξία από έμπειρους φορείς (ερευνητικά και ακαδημαϊκά ιδρύματα, δημόσιους φορείς, περιβαλλοντικές μη κυβερνητικές οργανώσεις και ιδιωτικές εταιρείες περιβαλλοντικών συμβούλων), με συντονιστή το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), ενώ βασικός εταίρος είναι ο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), φορέας υπεύθυνος για τις προστατευόμενες περιοχές της Ελλάδας. Οι υπόλοιποι φορείς που συμμετέχουν είναι το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Πανεπιστήμιο Κρήτης – Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΠΚ-ΜΦΙΚ), το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, η Εταιρεία για τη Μελέτη και την Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας (MOm), ο ΑΡΧΕΛΩΝ, το MEDASSET, η Εταιρεία Περιβαλλοντικών Συμβούλων – NCC, το Ιταλικό Εθνικό Ινστιτούτο για την Περιβαλλοντική Προστασία και Έρευνα (ISPRA), και η εταιρεία Waterproof Marine Consultancy Services. Επίσης, ειδικός συνεργάτης του έργου για θέματα πολιτικής είναι το The Green Tank.
Το ντοκιμαντέρ που καταγράφει την έρευνα
Από τον Απρίλιο του 2025, βρίσκεται σε εξέλιξη όλη η δραστηριότητα της διεπιστημονικής επιτροπής και καταγράφεται σε ένα ντοκιμαντέρ, του οποίου τον συντονισμό, την οργάνωση και παραγωγή έχει το MEDASSEΤ – Μεσογειακός Σύνδεσμος για τη Σωτηρία των Θαλάσσιων Χελωνών. Το ντοκιμαντέρ εκτελείται στο πλαίσιο του έργου LIFE MareNatura και καταγράφει την πορεία της επιστημονικής αποστολής για τη διατήρηση της θαλάσσιας ζωής στη Μεσόγειο. Μέσα από τις λήψεις που γίνονται, καταγράφονται οι δράσεις και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι 13 εταίροι του έργου, ο καθένας στο δικό του επιστημονικό πεδίο. Μέσα από τη δύναμη της οπτικής αφήγησης, στόχος μας είναι να μεταδώσουμε στο ευρύ κοινό την κρισιμότητα του έργου, την πολυπλοκότητα της επιστημονικής έρευνας αλλά και την ομορφιά της εξερεύνησης του φυσικού κόσμου.
Παράλληλα, το ντοκιμαντέρ αναδεικνύει τη σημασία της διεπιστημονικής συνεργασίας -από την έρευνα πεδίου και τις πολιτικές διαβουλεύσεις μέχρι την επικοινωνία των επιστημονικών αποτελεσμάτων στο ευρύ κοινό- ως απαραίτητο όχημα για την προστασία του περιβάλλοντος και την επίτευξη ουσιαστικής αλλαγής. Μέσα από προσωπικά πορτρέτα των επιστημόνων που συμμετέχουν, μας δίνεται επιπλέον η ευκαιρία να γνωρίσουμε την ανθρώπινη πλευρά πίσω από την έρευνα· να δούμε τις προσωπικές ιστορίες, τα κίνητρα, τις αγωνίες και το πάθος αυτών που αφιερώνουν τη ζωή τους στην προστασία της θάλασσας και της βιοποικιλότητας της Μεσογείου.
Σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ LIFE MareNatura, είναι ο Roberto Lo Monaco, ο οποίος έχει σπουδές στη Βιολογία και Θαλάσσια Βιολογία. Με το διευρυμένο το επιστημονικό του υπόβαθρο συνδέει λειτουργικά την επιστήμη και τέχνη μέσα από τη σκηνοθεσία ντοκιμαντέρ που αναδεικνύουν τη φυσική κληρονομιά και την ανάγκη για προστασία της. Έχει υπογράψει πολυβραβευμένα έργα όπως τα La lunga rotta και Life Delfi. Ο ίδιος, με δηλώσεις του στην «Π», υπογραμμίζει πόσο σημαντικό κομμάτι του προγράμματος είναι το ντοκιμαντέρ, που θα έχει ένα καθοριστικό διαδραστικό ρόλο στη διάχυση της πληροφορίας που θα προκύψει μέσα από την έρευνα που αποτελεί βασική στόχευση του προγράμματος.
Ο στόχος 30-30
Η υπεύθυνη Προγραμμάτων και Πολιτικής για το MEDASSET (τον Μεσογειακό Σύνδεσμο για τη Σωτηρία των Θαλάσσιων Χελωνών), Νάντια Ανδρεανίδου, συντονίζει προγράμματα και εκστρατείες που στοχεύουν στην προστασία των θαλάσσιων και παράκτιων οικοσυστημάτων στη Μεσόγειο και των ενδιαιτημάτων τους. Είναι δασολόγος – περιβαλλοντολόγος, με μεταπτυχιακές σπουδές στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και τον Βιοκλιματικό Σχεδιασμό Ιστορικών Κτηρίων. Στο πλαίσιο του LIFE MareNatura, είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση του έργου εκ μέρους του MEDASSET, του οποίου ο ρόλος έγκειται στην υλοποίηση στοχευμένων δράσεων πολιτικής και ενημέρωσης ευαισθητοποίησης του κοινού.
Όπως η ίδια εξηγεί, το LIFE MareNatura είναι ένα φιλόδοξο πρόγραμμα, με πάρα πολλές οργανώσεις και φορείς, για την αναχαίτιση των προβλημάτων και των πιέσεων που αντιμετωπίζουν εννέα θαλάσσια είδη της μεγαπανίδας, πολύ σημαντικά και ευάλωτα, και σε εθνικό και ευρωπαϊκό και μεσογειακό επίπεδο. «Στο πλαίσιο του έργου, εκτός από τη μελέτη που κάνουμε για τη συλλογή των επιστημονικών δεδομένων, θέλουμε να καταφέρουμε να εκπληρώσουμε τον στόχο του 30-30 -που είναι εθνικός, ευρωπαϊκός και παγκόσμιος- δηλαδή ως το 2030 θα πρέπει το 30% των θαλάσσιων περιοχών να είναι υπό προστασία.
Στο πλαίσιο αυτό, το MEDASSET έχει αναλάβει τις δράσεις πολιτικής και εξωστρέφειας του έργου σε συνεργασία με όλους τους φορείς, οπότε λειτουργούμε ως ενδιάμεσος ανάμεσα στους επιστήμονες του έργου και στους ανθρώπους που λαμβάνουν τις αποφάσεις σε πολιτικό επίπεδο και στο πλαίσιο αυτό έχουμε ανοιχτούς διαλόγους με εμπλεκόμενους φορείς που θα μας βοηθήσουν στην εκπλήρωση αυτού του στόχου. Παράλληλα, ένα από τα μεγαλύτερα παραδοτέα για την οργάνωσή μας είναι η δημιουργία του ντοκιμαντέρ του έργου, και γι’ αυτό βρισκόμαστε στην Κρήτη, που είναι ο τελευταίος σταθμός των γυρισμάτων. Θεωρούμε πολύ σημαντικό όλη η πληροφορία και η προσπάθεια που γίνεται να φτάσει στο ευρύ κοινό, να καταλάβει για ποια είδη μιλάμε, ποιες είναι οι πιέσεις που δέχονται και πώς μπορούν να γίνουν μέρος της λύσης του προβλήματος.
Γιατί είναι οραματικό έργο το LIFE MareNatura
Ο συντονιστής του έργου LIFE MareNatura – ΕΛΚΕΘΕ είναι ο δρ. Παναγιώτης Κασαπίδης, βιολόγος με διδακτορικό στην Εξελικτική Βιολογία και εκτεταμένη εμπειρία στη Γενετική Πληθυσμών. Η ερευνητική του πορεία επικεντρώνεται στη βιοποικιλότητα και τη διατήρηση των θαλάσσιων ειδών της Μεσογείου. Όπως ο ίδιος εξηγεί, «το LIFE MareNatura είναι το μεγαλύτερο πρόγραμμα για την προστασία της βιοποικιλότητας που έχει εκπονηθεί ποτέ στην Ελλάδα, ένα πολύ σημαντικό και φιλόδοξο πρόγραμμα που φέρει μαζί πολύ σημαντικούς οργανισμούς, που συμμετέχουν στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, ερευνητικά και ακαδημαϊκά ιδρύματα, οικολογικές οργανώσεις ΟΦΥΠΕΚΑ, πολλούς άλλους εταίρους και έχει ένα πολύ φιλόδοξο στόχο στο τέλος του έργου, να μπορέσουμε να προτείνουμε και να θεσπιστούν από το κράτος νέες περιοχές nature, που θα συμπληρώσουν το δίκτυο των υφιστάμενων περιοχών.
Αυτές οι περιοχές θα μπορέσουν να προσφέρουν αποτελεσματική προστασία σε αυτά τα εννέα είδη που μελετάμε. Είναι ένα πρόγραμμα οραματικό και εμβληματικό, διότι όχι μόνο φέρνει μαζί όλους αυτούς τους φορείς που θα δουλέψουν για πρώτη φορά τόσο συντονισμένα, αλλά και γιατί θα καλύψει όλες τις φάσεις που απαιτεί η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τον σχεδιασμό των προστατευόμενων περιοχών μέχρι την αποτελεσματική διαχείριση με την εμπλοκή της κοινωνίας, και φυσικά το να γίνει κομμάτι της εθνικής μας πολιτικής».