Μια σημαντική πρωτοβουλία που γεννά ελπίδα για τη διάσωση των πλατάνων βρίσκεται σε εξέλιξη από την ομάδα iGEM IOANNINA του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Η προσπάθεια αυτή έρχεται σε μια περίοδο που οι παθογόνοι μύκητες και η κλιματική κρίση έχουν οδηγήσει σε μαζική νέκρωση δέντρων σε όλη τη χώρα, αλλοιώνοντας το φυσικό τοπίο και απειλώντας ολόκληρα οικοσυστήματα.
Στο επίκεντρο της απειλής βρίσκεται ο μύκητας Ceratocystis platani, υπεύθυνος για το μεταχρωματικό έλκος που έχει καταστρέψει χιλιάδες πλατάνια, αρκετά από τα οποία ήταν υπεραιωνόβια. Η ασθένεια καταγράφηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2003 στη Μεσσηνία και έκτοτε εξαπλώθηκε σε Πελοπόννησο, Ήπειρο, Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα και Εύβοια. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι ο άνθρωπος, μέσω μηχανημάτων και εργαλείων κοπής, αποτελεί βασικό παράγοντα διασποράς της, ενώ η κλιματική αλλαγή, με τις παρατεταμένες ξηρασίες και τις ακραίες θερμοκρασίες, ευνοεί την ανάπτυξη του παθογόνου.
Η εξάπλωση του προβλήματος δεν περιορίζεται στα πλατάνια. Σημαντικές ζημιές καταγράφονται και στα ελατοδάση, τα οποία προσβάλλονται από συνδυασμό ξυλοφάγων και φλοιοφάγων εντόμων. Το φαινόμενο πλήττει περιοχές όπως τα Τζουμέρκα, η κοιλάδα του Αχελώου, τα Άγραφα, ο Κιθαιρώνας, ο Ελικώνας, τμήματα της Ηπείρου και της Πελοποννήσου. Οι συνέπειες είναι πολλαπλές: απώλεια δασών, αλλοίωση τοπίων, αύξηση κινδύνου πυρκαγιών και αποσταθεροποίηση οικοσυστημάτων.
Μέσα σε αυτό το δυσμενές πλαίσιο, η ομάδα iGEM IOANNINA, που ιδρύθηκε το 2020 και κατέκτησε χρυσό μετάλλιο στον διεθνή διαγωνισμό συνθετικής βιολογίας IGEM 2024, εργάζεται για την ανάπτυξη μιας φιλικής προς το περιβάλλον θεραπείας. Χρησιμοποιώντας τεχνικές όπως η CRISPR-Cas, σχεδιάζει ένα εξειδικευμένο σκεύασμα που στοχεύει και καταστρέφει τα νουκλεϊκά οξέα του μύκητα, χωρίς να επηρεάζει το υπόλοιπο οικοσύστημα.
Η πρώτη παρουσίαση της μεθόδου, όπως γράφει το epiruspost.gr έγινε στο Συρράκο, όπου οι παλιοί πλάτανοι της πλατείας έχουν ήδη χαθεί, ωστόσο τα νεότερα δέντρα που φυτεύτηκαν πριν από οκτώ χρόνια δείχνουν υγιή ανάπτυξη. «Η καινοτόμα αυτή μέθοδος αναμένεται να προστατέψει πλατάνια με ιστορική και πολιτιστική αξία», τόνισε ο διδάκτωρ του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Τάσος Γάτσιος, υπογραμμίζοντας την ανάγκη άμεσης δράσης.
Η Περιφέρεια Ηπείρου στηρίζει την προσπάθεια, χρηματοδοτώντας με 20.000 ευρώ την πιλοτική εφαρμογή της θεραπείας. Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα πρακτικό εργαλείο που θα συμβάλει στη διάσωση της φυσικής και πολιτιστικής ταυτότητας περιοχών όπου ο πλάτανος αποτελεί σημείο αναφοράς, από τα παραποτάμια δάση της Ηπείρου μέχρι τις πλατείες των χωριών.
Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι περισσότερα από 52.000 δέντρα έχουν ήδη χαθεί στην Ελλάδα και χωρίς άμεση εφαρμογή μέτρων, τα πλατάνια κινδυνεύουν να εξαφανιστούν τις επόμενες δεκαετίες. Η καινοτομία που αναπτύσσεται στα Ιωάννινα μπορεί να αποτελέσει όχι μόνο σωτηρία για τα ελληνικά δάση, αλλά και διεθνές παράδειγμα για την αντιμετώπιση ασθενειών που απειλούν τη δασική βιοποικιλότητα.
Πώς ήρθε o μύκητας στην Ελλάδα
Ο μύκητας Ceratocystis platani, που προκαλεί την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους (προσβάλλει αποκλειστικά πλατάνια), σύμφωνα με το dasarxeio.com (ιστότοπο με θέματα δασικού και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος), έχει εισαχθεί στην Ευρώπη από τη Βόρεια Αμερική και κατά πάσα πιθανότητα έχει μεταφερθεί με κιβώτια από ξύλο πλατάνου από τα αμερικανικά στρατεύματα, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ιταλία και τη Γαλλία.
Πηγή: protothema.gr