Αν σταθείς ένα ανοιξιάτικο πρωινό στις πλαγιές του Μυλοποτάμου, θα σε τυλίξει ένα άρωμα δυνατό, γλυκό και γήινο μαζί. Είναι ο αλάδανος – το “λιβάνι της Κρήτης”, όπως το λένε. Ένα φυτό μικρό, μα τόσο δυνατό, που στην ιστορία του χωρούν θεραπείες, ξόρκια, ευχές και προσευχές.
Οι ντόπιοι το λένε και λαδανιά ή λάβδανο. Η ρητίνη του χρησιμοποιείται σε εκκλησιαστικά έλαια – μάλιστα, είναι από τα σαράντα βότανα του Αγίου Μύρου.
Σήμερα, ο αλάδανος μελετάται και από τη σύγχρονη επιστήμη για τις πολυφαινόλες και τις αντιοξειδωτικές ιδιότητές του, που βοηθούν σε παθήσεις του αναπνευστικού, της καρδιάς και του στομάχου. Και όμως, οι παλιές γιαγιάδες τα ήξεραν όλα από εμπειρία.
Στο βιβλίο «Τα φυτά και τα βότανα της Κρήτης – Στην υγειά μας και στην ομορφιά μας», η Μαρία Πιτσικάκη συγκέντρωσε μαρτυρίες, παραδόσεις και πρακτικές γύρω από τον αλάδανο. Όχι επιστημονικά ψυχρά – αλλά με τη φωνή των γιαγιάδων.
Μια από αυτές είναι η κυρά Μαργαρώ, 88 χρονών, από τον Μυλοπόταμο:
«Το καλύτερο που ήτονε για δουλειά ήταν το λάδανο. Γύριζες σπίτι, έφτιαχνες καφέ, κάπνιζες ένα τσιγάρο, κι ήσουνα βασίλισσα! Τα μπαλάκια της ρητίνης τα μαζώναμε με τις λουρίδες, τα βάζαμε σε βάζα και πουλούσαμε – κάναμε και μωρά παιδιά, καλό μεροκάματο!».
«Το πίνουμε και τσάι – για τη γρίπη, τη διάρροια, την αυπνία, για τον πόνο στα δόντια. Το κρατάς στο στόμα και νιώθεις να σε ‘ηρεμά’».
Και για τα κοπέλια;
«Άμα είναι ματιασμένα, βάνομε στο σκούφο ή στο φανελάκι τους ένα κομμάτι ρητίνη, λέμε και το “Πιστεύω” και περνά το μάτι!».
Η μαμή του χωριού της κα. Μαργαρώς πίστευε πως ο αλάδανος θεραπεύει μέχρι και τον καρκίνο της μήτρας.
Μυρωμένο λιβάνι και φυλαχτό ζωής
Η ρητίνη του αλάδανου, γνωστή από την αρχαιότητα (ως λάδανον), συλλέγεται παραδοσιακά με λουρίδες από δέρμα που χτενίζουν το φυτό. Χρησιμοποιείται για την παρασκευή λιβανιού, θεραπευτικών αλοιφών, αλλά και στο Άγιο Μύρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Λένε μάλιστα ότι είναι ένα από τα 40 βότανα που το αποτελούν.
Η επιστημονική του ονομασία είναι Cistus creticus, και φέρει ισχυρές αντιμικροβιακές, καταπραϋντικές και επουλωτικές ιδιότητες. Ακόμα και σήμερα ερευνάται για πιθανή αντικαρκινική δράση.
Από το βουνό… στο στόμα, στην ψυχή και στην πίστη
Όπως γράφει η Μαρία Πιτσικάκη, η σχέση του Κρητικού με το φυτό δεν είναι μόνο φαρμακευτική – είναι σχεδόν μυστικιστική. Ο αλάδανος είναι βότανο, αλλά και φυλαχτό. Είναι κάθαρση, αλλά και μνήμη.
«Εγώ το βάνω λιβάνι για να φύγουν τα κακά πνεύματα και τη γλωσσοφαγιά… Ευλογημένος είναι ο τόπος μας», λέει η κα. Μαργαρώ στο βιβλίο. «Είδατε ομορφιά που έχει τούτο το φυτό; Στην εποχή του είναι».
Αν πας στην Κρήτη, θυμήσου:
Ψάξε τον αλάδανο με τα ροζ και μοβ άνθη, που φυτρώνει άγρια σε πλαγιές και βουνά. Αν σταθείς τυχερός, ίσως δεις και κάποια γιαγιά να περνά με τις δερμάτινες λουρίδες της – χτένι όχι για μαλλιά, μα για φύλλα.
Γιατί η παράδοση δεν βρίσκεται μόνο σε βιβλία – φυτρώνει ακόμα δίπλα μας, αν έχουμε μάτια να τη δούμε.