Τα κορίτσια γίνονται φιλόλογοι και οι άντρες μαθηματικοί! Μία φράση- στερεότυπο ή πραγματικότητα; Το Πανεπιστήμιο Κρήτης επιχειρεί να ρίξει φως στο τι πραγματικά συμβαίνει ανάμεσα στα δύο φύλα και τις επιστήμες, σε αυτό το πλαίσιο εκπόνησε ένα Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων του Ιδρύματος που οργανώθηκε για την περίοδο 2022-2024. Η «Π», με αφορμή τη σημερινή Διεθνή Ημέρα για τις Γυναίκες και τα Κορίτσια στην Επιστήμη (O.H.E), παρουσιάζει κάποια από τα βασικά στοιχεία του Σχεδίου Δράσης.
Για τις νεότερες γενιές
Ο αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων, Δια Βίου Μάθησης, Διεθνών Σχέσεων και Εξωστρέφειας, καθηγητής Γιώργος Κοσιώρης τονίζει στην «Π» πως στον χώρο του Π.Κ. δε χωράνε διακρίσεις ενώ σημειώνει πως στόχος της όλης προσπάθειας είναι να σταλεί ένα μήνυμα στις νεότερες γενιές.
Όπως σημειώνει στον πρόλογό του, η μη ισότιμη συμμετοχή όλων, ανεξαρτήτως φύλου, αποβαίνει εις βάρος της επιστήμης, της έρευνας και της καινοτομίας.
Όπως αναφέρει, με απόφαση της Συγκλήτου, συγκροτήθηκε η Επιτροπή Ισότητας των Φύλων, τη δράση της οποίας στηρίζει το Ίδρυμα
Το Σχέδιο Δράσης έχει ως στόχο να διερευνηθούν περαιτέρω τα δεδομένα για την εκπαίδευση, την έρευνα, τις συνθήκες επιλογής και εργασίας του ανθρώπινου δυναμικού, τις συνειδητές ή και ασυνείδητες προκαταλήψεις και διακρίσεις στο Ίδρυμα. Ακόμα, στόχος είναι η ευαισθητοποίηση στα θέματα ισότητας όσων εργάζονται και σπουδάζουν στο Π.Κ. προκειμένου να δημιουργηθούν ευνοϊκές συνθήκες για την προώθησή της και να καταστήσουν βιωματικές τις αρχές της ισότιμης συνύπαρξης, του σεβασμού και της αποδοχής όλων.
«Η κατάκτηση της ισότητας των φύλων απαιτεί μια μακροπρόθεσμη, συνειδητή και γνήσια προσπάθεια για την αλλαγή. Το Πανεπιστήμιο Κρήτης, με τον σχεδιασμό και την υλοποίηση του Σχεδίου Δράσης για την Ισότητα των Φύλων, θέτει τις πρώτες ισχυρές βάσεις για την πορεία αυτή, η οποία θα αναδιαμορφώνεται με την ετήσια παρακολούθηση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της, με την ισχυρή πεποίθηση ότι η εφαρμογή του θα υπηρετήσει την ευημερία όλων και την προαγωγή της επιστημονικής γνώσης, της καινοτομίας και της αριστείας», σημειώνει ο αντιπρύτανης του Ιδρύματος.
Γυναίκες και Επιστήμη
Στο Σχέδιο Δράσης επισημαίνεται πως ένα μεγάλο πρόβλημα εξακολουθεί να αποτελεί η άνιση συγκέντρωση γυναικών και ανδρών σε διάφορους τομείς της αγοράς εργασίας: το 23% των γυναικών, έναντι του 8% των ανδρών, εργάζεται στους τομείς της εκπαίδευσης, της υγείας και της κοινωνικής μέριμνας. Λιγότερες γυναίκες (4 %) απ’ ό,τι άνδρες (20 %) εργάζονται στους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM). Γενικά, τα ποσοστά τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών που εργάζονται σε επαγγέλματα STEM στην Ελλάδα είναι πολύ χαμηλά σε σύγκριση με τα υπόλοιπα κράτη μέλη της ΕΕ.
Όμοια εικόνα αποτυπώνει και η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2020 ειδικότερα για τον πανεπιστημιακό χώρο . Έτσι τα πανεπιστήμιά μας φαίνεται να αντανακλούν τα όσα ισχύουν στη χώρα μας στο πεδίο της ισότητας των φύλων. Στην έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2020, η οποία περιλαμβάνει στοιχεία για τις 27 χώρες μέλη της ΕΕ, η Ελλάδα παρουσιάζει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γυναικών μεταξύ του ακαδημαϊκού προσωπικού στα ΑΕΙ (35.1% είναι γυναίκες, όταν ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανέρχεται στο 41.3%).
Παρατηρείται ότι η παρουσία των γυναικών μελών Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού (ΔΕΠ) είναι υψηλότερη στις «θηλυκοποιημένες» επιστήμες (κοινωνικές και ανθρωπιστικές) και σημαντικά χαμηλότερη στις φυσικές και τεχνολογικές επιστήμες, που κοινωνικά χαρακτηρίζονται ως περισσότερο «αντρικές».
Είναι αξιοσημείωτο ότι, αν και η πλειοψηφία των αποφοίτων πανεπιστημίου είναι γυναίκες και οι γυναίκες κάτοχοι διδακτορικού είναι σε ίδια ποσοστά με τους άντρες, η παρουσία τους στην πανεπιστημιακή διδασκαλία και έρευνα, είναι αφενός περιορισμένη και αφετέρου όσο ανεβαίνουμε τις βαθμίδες εξέλιξης βαίνει μειούμενη στις ανώτερες βαθμίδες.
Αλλά και στις διοικήσεις των ΑΕΙ, η χώρα μας σε σχέση με άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατέχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γυναικών. Το ίδιο παρατηρείται αναφορικά με τη συμμετοχή τους στις ιδρυματικές επιτροπές, και στα ακαδημαϊκά όργανα διοίκησης σχολών και τμημάτων. Φαίνεται ότι η πρόοδος που έχει σημειωθεί στην Ελλάδα από το 2000 και εξής στο πεδίο της έμφυλης ισότητας τόσο στον γενικότερο πληθυσμό όσο και ειδικότερα στο πανεπιστημιακό πλαίσιο είναι από μηδαμινή έως ελάχιστη.
Σημειώνεται πως πέραν των γενικών κανονιστικών κειμένων του Πανεπιστημίου Κρήτης, επιμέρους μέριμνες για την ισότητα λαμβάνονται σταδιακά και υλοποιούνται από τις υπηρεσίες του Ιδρύματος και την Ε.Ι.Φ., όπως η έκδοση Οδηγού για τη χρήση μη σεξιστικής γλώσσας στα έγγραφα του Ιδρύματος και την αλληλογραφία και Οδηγού για την Αντιμετώπιση της Σεξουαλικής Παρενόχλησης.
Δυσαναλογία φοιτητών- φοιτητριών
Σε μελέτη που εκπονήθηκε προκύπτουν τα εξής:
Προπτυχιακές Σπουδές. Μεγάλες δυσαναλογίες, ως προς το πλήθος των προπτυχιακών φοιτητών και φοιτητριών, παρατηρήθηκαν στις Σχολές Κοινωνικών Επιστημών, Επιστημών Αγωγής και Φιλοσοφικής. Σε όλα τα Τμήματα των Σχολών αυτών εκτός του Οικονομικού Τμήματος, οι φοιτήτριες αποτελούν τη μεγάλη πλειονότητα. Τα ποσοστά των φοιτητριών στα Τμήματα αυτά κυμαίνονται από 66,03% έως 93,54%. Στα Τμήματα Π.Τ.Δ.Ε, Π.Τ.Π.Ε., Ιστορικό Αρχαιολογικό, Φιλολογίας, Φ.Κ.Σ., Ψυχολογίας και Κοινωνιολογίας παρατηρείται διαφορά > 50% υπέρ των γυναικών, με τη μεγαλύτερη δυσαναλογία να παρουσιάζεται στο Π.Τ.Π.Ε.
Στη Σχολή Θετικών και Τεχνολογικών Επιστημών η εικόνα είναι μικτή. Στο Τμήμα Βιολογίας και στο Τμήμα Χημείας οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν ποσοστά 67% και 64.5%, αντίστοιχα. Αντίθετα, στο Τμήμα Φυσικής και πολύ περισσότερο στο Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών υπάρχουν περισσότεροι φοιτητές από φοιτήτριες (ποσοστά φοιτητριών: 36% και 19%, αντίστοιχα). Στα υπόλοιπα Τμήματα και Σχολές του Π.Κ. δεν παρουσιάζονται μεγάλες δυσαναλογίες.
Μεταπτυχιακές Σπουδές. Οι αναλογίες μεταπτυχιακών φοιτητριών/ών, συγκριτικά με τις αντίστοιχες προπτυχιακών φοιτητριών/ών, μειώνονται στα 11 από τα 17 Τμήματα/Σχολές του Π.Κ. Τα περισσότερα από τα Τμήματα της Σχολής Θετικών Επιστημών έχουν πλέον διαφορά ποσοστών φοιτητών-φοιτητριών μεγαλύτερη του 30% υπέρ των ανδρών. Στα Τμήματα Π.Τ.Δ.Ε., Π.Τ.Π.Ε., Φιλολογίας, Βιολογίας, Μαθηματικών & Εφαρμοσμένων Μαθηματικών, Ψυχολογίας, Οικονομικών και στην Ιατρική Σχολή, οι διαφορές στα ποσοστά γυναικών-ανδρών είναι μεγαλύτερες του 30% υπέρ των γυναικών. Εξ αυτών, στα Τμήματα Π.Τ.Π.Ε., Φιλολογίας και Ψυχολογίας η διαφορά είναι μεγαλύτερη του 60%.
Σπουδές σε επίπεδο Διδακτορικού Διπλώματος. Σε όλα τα Τμήματα των Σχολών Επιστημών Αγωγής και Φιλοσοφικής, παρατηρείται μεγάλη πτώση αλλά και αντιστροφή των αναλογιών (για παράδειγμα στα Τμήματα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας Αρχαιολογίας) από το μεταπτυχιακό επίπεδο στο επίπεδο Διδακτορικών σπουδών (παρά το μεγάλο αριθμό γυναικών που φοιτούν σ’ αυτά τα Τμήματα). Στα περισσότερα Τμήματα της Σχολής Θετικών Επιστημών και της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών παρατηρούμε επίσης πτώση των αναλογιών. Στις υπόλοιπες Σχολές και Τμήματα δεν παρατηρούνται αξιοσημείωτες αποκλίσεις.
Αναλογία καθηγητών- καθηγητριών
Στην Έκθεση για την ποιότητα της Ανώτατης Εκπαίδευσης της ΕΘΑΕΕ του 2019, αναφορικά με το φύλο στο Διδακτικό, Επιστημονικό, Διοικητικό (ΔΕΠ) προσωπικό των ΑΕΙ στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναφέρεται ότι οι άνδρες διδάσκοντες υπερτερούν. Η Ελλάδα παρουσιάζει το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό ανδρών διδασκόντων (65,33%), με ευρωπαϊκό μέσο όρο το 56,94%. Η μελέτη που έγινε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης έδειξε ότι η πλειονότητα των μελών ΔΕΠ του ιδρύματος είναι άνδρες σε όλα τα Τμήματα/Σχολές εκτός του Τμήματος Φιλολογίας και των Παιδαγωγικών Τμημάτων.
Συνολικά τα μέλη ΔΕΠ του Πανεπιστημίου Κρήτης είναι 460 άτομα εκ των οποίων 137 γυναίκες και 323 άνδρες. Σε 13 από τα 16 Τμήματα/Σχολές του Πανεπιστημίου, το ποσοστό γυναικών μελών ΔΕΠ είναι μικρότερο του 50%. Πέντε από αυτά έχουν ποσοστό χαμηλότερο του 10%, τέσσερα επιπλέον έχουν ποσοστό μεταξύ 11% και 30% και μόνο πέντε εξ αυτών έχουν ποσοστό μεταξύ 30% και 50%. Τα χαμηλότερα ποσοστά γυναικών συναντώνται στα Τμήματα Φυσικής, Βιολογίας, Επιστήμης και Τεχνολογίας Υλικών, Χημείας, Μαθηματικών & Εφαρμοσμένων Μαθηματικών (STEM) καθώς και στα Τμήματα Επιστήμης Υπολογιστών, Οικονομικού και Πολιτικών Επιστημών.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ενώ στον φοιτητικό πληθυσμό του Πανεπιστημίου υπερτερούν οι γυναίκες, στο ακαδημαϊκό προσωπικό η εικόνα αντιστρέφεται, με την απόκλιση μεταξύ ανδρών και γυναικών να ενισχύεται. Οι άνδρες αποτελούν το 70,2% του συνόλου των μελών ΔΕΠ του Π.Κ. (το ακαδημαϊκό έτος 2018- 2019) και οι γυναίκες το 29,8%. Επιπρόσθετα, η διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών μελών ΔΕΠ μεγαλώνει, καθώς ανερχόμαστε από τη βαθμίδα των επίκουρων καθηγητών/τριών στην βαθμίδα των καθηγητών/τριών.
Στα μέλη ΕΔΙΠ και στα μέλη ΕΤΕΠ, αντιθέτως, δεν παρατηρήθηκαν αξιοσημείωτες δυσαναλογίες ως προς το φύλο. Στο σώμα των διοικητικών υπαλλήλων και στα μέλη ΕΕΠ του ιδρύματος, παρατηρήθηκε επίσης υψηλή δυσαναλογία ως προς το φύλο, με τις γυναίκες να αποτελούν την μεγάλη πλειονότητα των εργαζομένων των κατηγοριών αυτών.
Αναλυτικά, μπορεί να δει κανείς το σχέδιο δράσης στον εξής σύνδεσμο:
Την οργάνωση – εποπτεία – επιμέλεια κειμένου ανέλαβαν οι Κατερίνα Δαλακούρα, Αναστασία Διακάτου, Κυριακή Θερμού, την έρευνα- μελέτη – κείμενο οι Κατερίνα Δαλακούρα, Αναστασία Διακάτου, Κυριακή Θερμού, Όλγα Θεμελή, Ελένη Φουρναράκη, Ειρήνη Αμπουμόγλι (μεταπτυχιακή φοιτήτρια, συνεργαζόμενο μέλος της Ε.Ι.Φ.) *
Στην έρευνα για το ανθρώπινο δυναμικό και τις διακρίσεις/παρενοχλήσεις στο Π.Κ. συμμετείχαν και οι: Παναγιώτα Φατούρου, μέλος της Ε.Ι.Φ., Ζαχαρούλα Κασσέρη και Εύα Αναστασιάδη (πρώην μέλη της Ε.Ι.Φ.)