Ώρα 9.17 το πρωί, ο κόσμος ήταν στις δουλειές τους, οι μαθητές στις τάξεις. Η επίσκεψη του Εγκέλαδου δεν έγινε χωρίς προειδοποίηση. Το… καμπανάκι είχε αρχίσει να κτυπάει τέσσερις μήνες πριν, οι κάτοικοι του Αρκαλοχωρίου καρδιοχτυπούσαν με το παραμικρό τίναγμα, οι επιστήμονες συσκέπτονταν, όμως δεν μπορούσαν να είναι σίγουροι για το τι θα ακολουθήσει…
Τα γεγονότα ήταν ίσως χειρότερα από τους εφιάλτες κάποιων, ένας άνθρωπος έπεσε νεκρός, σπίτια, σχολεία, επιχειρήσεις κατέρρευσαν σαν χάρτινοι πύργοι… Μία περιοχή προσπαθεί ακόμα και σήμερα να σταθεί στα πόδια της. Όμως, ακόμα και σήμερα, ακριβώς έναν χρόνο μετά, ο Εγκέλαδος εξακολουθεί να κάνει τακτικές επισκέψεις στο Αρκαλοχώρι και όχι μόνο. Σεισμικές δονήσεις των 3, 3,5, 4 ακόμα και περισσότερων ρίχτερ προκαλούν τρόμο.
Η ανησυχία, όμως, είναι βάσιμη; Οι επιστήμονες με τους οποίους επικοινώνησε η «Π» είναι ξεκάθαροι: ο κόσμος μπορεί πλέον να κοιμάται ήσυχος τα βράδια. Η μετασεισμική ακολουθία δεν σβήνει από τη μια στιγμή στην άλλη, δεν ξεκινάει Δευτέρα και τελειώνει Παρασκευή, συνεχίζεται για μήνες, ακόμα και χρόνια.
Όμως το θετικό είναι ότι πλέον η μετασεισμική ακολουθία βαίνει μειούμενη και σιγά σιγά τα ρίχτερ θα πουν οριστικό «αντίο» στο Αρκαλοχώρι.
Βέβαια, αυτό που επισημαίνουν οι ερευνητές είναι πως η Κρήτη έχει μακρά ιστορία με ισχυρούς σεισμούς, συνεπώς, ο Εγκέλαδος δεν πρόκειται να εγκαταλείψει το νησί…
«Ο σεισμός του Αρκαλοχωρίου δεν είναι παρά ένα στιγμιότυπο, θα έλεγε κανείς, της σεισμοτεκτονικής ιστορίας της Κρήτης εδώ και 2 εκατ. χρόνια, είναι μια σκηνή από ένα μεγάλο έργο, το οποίο έχει αντικείμενο τη σεισμοτεκτονική και γεωδυναμική εξέλιξη της Κρήτης, η οποία ούτως ή άλλως οφείλει αυτό που είναι σήμερα, ένα από τα ομορφότερα μέρη του κόσμου, στην έντονη σεισμική δραστηριότητα.
Χωρίς τους σεισμούς δε θα είχαμε ούτε τη διαμόρφωση του νησιού, τον Ψηλορείτη, το ορεινό, το παραλιακό κομμάτι, τις ακρογιαλιές, τα φαράγγια» αναφέρει ο πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ), καθηγητής Ευθύμης Λέκκας. Βάσει του ανάγλυφου που σχηματίστηκε διαμορφώθηκε και ο πολιτισμός του νησιού.
Πέρα από τα προφανή αρνητικά που έφερε ο σεισμός, την απώλεια ανθρώπινης ζωής, τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, έχουμε και θετικά, μπορεί να δοθεί μία ώθηση της περιοχής.
Σε ερώτηση για τη μετασεισμική δραστηριότητα τονίζει πως «ο κόσμος πρέπει να κοιμάται ήσυχος», τουλάχιστον αυτή η περιοχή δεν έχει άλλη δυναμικότητα να δώσει κάποιον άλλο μεγάλο σεισμό.
Τόσο ο ΟΑΣΠ όσο και άλλοι φορείς, ο Δήμος, η Περιφέρεια, έχουν προχωρήσει σε σημαντικά έργα. Ωστόσο, ο κ. Λέκκας αναφέρει πως χάσαμε την ευκαιρία να εφαρμόσουμε στην πράξη όλη αυτή την καινούργια γνώση που αναπτύχθηκε, γιατί το αεροδρόμιο του Καστελλίου σχεδιάστηκε με βάση το γεγονός ότι στον χερσαίο χώρο στην Κρήτη δεν υπάρχει σεισμός, σύμφωνα με τη μελέτη. «Χάσαμε την ευκαιρία να σχεδιάσουμε ένα αεροδρόμιο το οποίο να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες προδιαγραφές που επιβάλλουν η σεισμικότητα και οι απαιτήσεις της περιοχής» αναφέρει.
Με αφορμή τον έναν χρόνο από τον σεισμό του Αρκαλοχωρίου εκδόθηκε ο πρώτος τόμος της ειδικής έκδοσης του Ινστιτούτου Φυσικής Εσωτερικού της Γης & Γεωκαταστροφών του Πανεπιστημιακού Κέντρου Έρευνας και Καινοτομίας του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου.
Αποτελεί το πρώτο μέρος των ερευνητικών αποτελεσμάτων των επιστημόνων στο μοναδικό αυτό γεγονός στη σεισμική ιστορία της Κρήτης, με την ελπίδα τα αποτελέσματα να συμβάλουν στην κατανόηση των σεισμικών φαινομένων στο μέτωπο του ελληνικού τόξου και στη διαχρονική προσπάθεια για την εκτίμηση του σεισμικού κινδύνου στην περιοχή της Κρήτης.
Το Ινστιτούτου Φυσικής Εσωτερικού της Γης & Γεωκαταστροφών φιλοδοξεί διαχρονικά να συμβάλλει στην κατανόηση των γεωδυναμικών φαινομένων στην περιοχή και στη δημιουργία ενός διεθνούς πόλου έρευνας των γεωδυναμικών φαινομένων στην περιοχή της Κρήτης.
Ο Δρ. Φίλιππος Βαλλιανάτος αναφέρει πως στην έκδοση εξετάζεται διεξοδικά η προσεισμική ακολουθία μέσα από τις πιο σύγχρονες μεθόδους της θεωρίας πολυπλοκότητας, εξετάζονται οι θερμικές ανωμαλίες που ανιχνεύτηκαν με δορυφορικές παρατηρήσεις που προκλήθηκαν από τον σεισμό στη συγκεκριμένη περιοχή, οι τάσεις που προκλήθηκαν από τον καθένα σεισμό στην ευρύτερη περιοχή και δίνεται μία λεπτομερής απεικόνιση της χωρικής και χρονικής εξέλιξης της μετασεισμικής ακολουθίας και για πρώτη φορά παρουσιάζεται η γεωμετρία του ρήγματος όπως προέκυψε από ειδικές τομογραφικές σεισμολογικές μελέτες.
«Ο σεισμός στο Αρκαλοχώρι άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στη σεισμική ιστορία της Κρήτης και τα επόμενα βήματα που ήδη γίνονται από την ερευνητική μας ομάδα θα αναδείξουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της παραμόρφωσης στην ευρύτερη περιοχή» εξηγεί ο καθηγητής.
Η μετασεισμική ακολουθία υπάγεται σε μία ειδική κατηγορία φυσικών φαινομένων, τα οποία χαρακτηρίζονται ως φαινόμενα αργής αποκατάστασης, αυτός είναι και ο λόγος της σχετικά σημαντικής διάρκειας της μετασεισμικής ακολουθίας. «Είμαστε στη φάση της τελικής αποκατάστασης» τονίζει ο κ. Βαλλιανάτος.
Ο διευθυντής ερευνών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Αστεροσκοπείου Αθηνών, κ. Γεράσιμος Χουλιάρας, αναφέρει πως ο σεισμός που έγινε σε χέρσο και όχι σε υποθαλάσσια περιοχή, όπως οι περισσότεροι στη χώρα μας, ανέδειξε την ανάγκη να αναβαθμιστεί ο αντισεισμικός κανονισμός στη χώρα μας.
Όταν ένας σεισμός σημειώνεται κάτω από χωριά, πρέπει να ανησυχούμε για τα κτήρια, πρέπει να είμαστε έτοιμοι και να κτίζουμε σωστά κτήρια.
Η ακολουθία, σύμφωνα με τον σεισμολόγο, εξελίσσεται ομαλά, δε δημιουργεί πρόβλημα, θα συνεχίσει και θα σβήσει σε αρκετούς μήνες, αυτό δεν γίνεται με έναν διακόπτη. Ευτυχώς, δεν είχαμε ισχυρούς μετασεισμούς. Οι μετασεισμικές ακολουθίες κάνουν χρόνια να σβήσουν.
Ο κ. Χουλιάρας αναφέρει πως η σεισμολογία πρέπει να μπει στα σχολεία, κάτι που ο ίδιος προχωρά ως πρόγραμμα, για να γνωρίζουμε όλοι τι κινήσεις πρέπει να κάνουμε προληπτικά.
Ο καθηγητής Σεισμολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κώστας Παπαζάχος αναφέρει πως το γεγονός ότι οι σεισμοί όπως του Αρκαλοχωρίου αντιμετωπίζονται ως κάτι το εξαιρετικό και εκπληκτικό δηλώνει ότι έχουμε πλήρη άγνοια της σεισμικής ιστορίας του ελλαδικού χώρου.
Η Κρήτη και το Ηράκλειο έχει ιστορικά μεγάλους σεισμούς, όμως, επειδή δε γίνονται συχνά έχουμε την ψευδαίσθηση ότι υπάρχει σεισμική ασφάλεια.
Τα κτήρια στο Αρκαλοχώρι συμπεριφέρθηκαν ανάλογα με την ποιότητα και τον χρόνο κατασκευής τους, οι νεότερες κατασκευές παρόλο που δέχτηκαν δυνάμεις πιο μεγάλες από εκείνες που προβλέπει ο αντισεισμικός κανονισμός έπαθαν ελάχιστες ως καθόλου ζημιές σε αντίθεση με τα παλιά κτήρια.
Ο καθηγητής τονίζει πως αυτό που δε μας προστατεύει από τον σεισμό δεν είναι τίποτα άλλο από την ποιότητα του σπιτιού που μένουμε.
Το δύσκολο κομμάτι στη χώρα μας είναι η μετασεισμική διαχείριση, που αφορά στην αποκατάσταση, είναι μια χρονοβόρα διαδικασία στην Ελλάδα, δυστυχώς η ανοικοδόμηση δεν γίνεται με γρήγορο τρόπο.
Σε ερώτηση αν ο κόσμος πρέπει να ανησυχεί, απαντά πως δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από το ευρύ κοινό ότι η μετασεισμική ακολουθία κρατάει καιρό, τα ρήγματα διεγείρουν μικρότερα κομμάτια ή γειτονικά ρήγματα για χρόνια και σε κάθε μικροέξαρση υπάρχει ανησυχία ότι κάτι μεγάλο θα ακολουθήσει.
Όμως, πρόκειται για κάτι σύνηθες, «οι σεισμοί δεν ξεκινάνε Δευτέρα και τελειώνουν Παρασκευή» λέει χαρακτηριστικά και αναφέρει πως ένας μετασεισμός μπορεί να είναι και της τάξης των 5.2 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Αυτός είναι ο λόγος που το πρώτο χρονικό διάστημα δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε κτήρια που δεν έχουν επισκευαστεί.
Η μετασεισμική ακολουθία δεν είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται για πρώτη φορά στον σεισμό του Αρκαλοχωρίου, είναι μία τυπική διαδικασία για τους σεισμούς στην Ελλάδα και όχι μόνο. Η Κρήτη έχει καταστραφεί πολλές φορές από σεισμούς και αυτό δεν είναι κάτι που θα αλλάξει σήμερα ή αύριο.
Ο διευθυντής ερευνών στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθη- νών, Δρ. Γεράσιμος Παπαδόπουλος, εξηγεί πως είναι απόλυτα φυσιολογική η μετασεισμική δραστηριότητα που συνεχίζεται με μειούμενο ρυθμό και θα εξασθενήσει. Αυτό το γνωρίζουμε και από άλλες περιπτώσεις σεισμών στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Συνεπώς, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας για ισχυρότερο σεισμό.
Μέχρι σήμερα, υπολογίζεται πως έχουν γίνει μερικές χιλιάδες μετασεισμοί, αριθμός που τρομάζει, όμως είναι σε φυσιολογικά πλαίσια.
Η ιδιαιτερότητα του σεισμού στο Αρκαλοχώρι έχει να κάνει με το γεγονός ότι στο ιστορικό παρελθόν δεν είχαμε σεισμό ανάλογου μεγέθους στην ίδια περιοχή από το ίδιο ρήγμα. Αυτό εμπλουτίζει τις γνώσεις μας για τη σεισμικότητα της συγκεκριμένης περιοχής.
Προηγήθηκε επί τέσσερις μήνες, από τις αρχές Ιουνίου, μία προσεισμική ακολουθία.
Τότε, οι επιστήμονες δεν ήταν σίγουροι ότι επρόκειτο για προσεισμούς, δεν ήταν εύκολο να το διαγνώσουν.
Όταν σημειώθηκε ο σεισμός της 27ης Σεπτεμβρίου, δεν υπήρχε πια καμία αμφιβολία ότι ήταν προσεισμική ακολουθία και αυτό διδάσκει πολλά τους επιστήμονες για το πώς συμπεριφέρονται οι προσεισμικές ακολουθίες, κάτι που έχει σημασία από επιχειρησιακή άποψη.
Σημειώνεται πως στις 21 Ιουλίου συνήλθε εκτάκτως η επιτροπή εκτίμησης σεισμικού κινδύνου και συνέστησε τη λήψη προληπτικών μέτρων, ακόμα και αν δεν ήταν σίγουρο ότι θα ακολουθούσε κύριος σεισμός.
Ο κ. Παπαδόπουλος επισημαίνει το θέμα των κτηρίων, φάνηκε, δηλαδή, πόσο ευάλωτα ήταν τα σπίτια στην περιοχή, κάτι που πρέπει να προσέξουμε.