Στο μέσον περίπου της διαδρομής Ηρακλείου – Ρεθύμνου, λίγο πριν φανεί το Μπαλί Κρήτης, η εθνική οδός περνά ακριβώς μπροστά από ένα μικρό λευκό εκκλησάκι που μοιάζει να παρατηρεί τον δρόμο και το πέλαγος μαζί. Είναι η Παναγία η Χαρακιανή, ένα από τα πιο γνωστά θρησκευτικά προσκυνήματα στην Κρήτη, που εδώ και δεκαετίες συγκεντρώνει πιστούς και ταξιδιώτες από όλο το νησί – και όχι μόνο – καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Η μεγάλη γιορτή της έρχεται κάθε καλοκαίρι, στις πρώτες δεκαπέντε μέρες του Αυγούστου, όταν ο τόπος ζωντανεύει με τις εκδηλώσεις του Δεκαπενταύγουστου. Από παλιά, οι πιστοί συνήθιζαν να κατασκηνώνουν κάτω από το εκκλησάκι, στο μικρό επίπεδο κομμάτι δίπλα στη θάλασσα. Έστηναν πρόχειρα παραπήγματα από κλαδιά, πανιά και ξύλα ή μικρές καλύβες κάτω από τις χαρουπιές που σκίαζαν τον τόπο. Οι λεγόμενοι «δεκαπενταριστές» ζούσαν εκεί μέρες ολόκληρες, παρακολουθώντας καθημερινές ακολουθίες και μοιράζοντας τον χρόνο τους ανάμεσα στην προσευχή στην θάλασσα.
Η ατμόσφαιρα είχε κάτι από παραδοσιακό κρητικό πανηγύρι και κάτι από μοναστηριακή γαλήνη. Το βράδυ, οι ψαλμωδίες από τον ναό έφταναν μέχρι την ακτή, ανακατεύονταν με τον ήχο του κύματος και με τα φώτα των καντηλιών που έτρεμαν στο αεράκι. Στις 15 Αυγούστου, ημέρα της Κοίμησης της Θεοτόκου, το εκκλησάκι πλημμύριζε κόσμο· ήταν η κορύφωση ενός δεκαπενθημέρου πίστης και παράδοσης.
Η Χαρακιανή υπάγεται στη Μονή Αττάλης Μπαλί, ενώ η παράδοση και κάποιες ιστορικές αναφορές μιλούν για εποχές, αιώνες πριν, που κι η ίδια λειτουργούσε ως μικρό μοναστήρι. Πριν την κατασκευή της εθνικής οδού, η περιοχή ήταν απομονωμένη και άγρια, με τη θάλασσα να αγγίζει σχεδόν τα θεμέλια του ναού.
Το όνομά της προέρχεται, σύμφωνα με την τοπική μνήμη, από τον «Χάρακα» – έναν μεγάλο βράχο που δεσπόζει σε μια μικρή κοιλάδα νότια του ναού. Εκεί, σε ένα φυσικό κοίλωμα, βρέθηκε – σύμφωνα με την παράδοση – η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Από αυτό το γεγονός πήρε και την ονομασία Παναγία Χαρακιανή.
Η αρχιτεκτονική του ναού, με τα ενετικά στοιχεία και το οικόσημο των Καλλέργηδων στην πρόσοψη, μαρτυρά ότι χτίστηκε κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας στην Κρήτη. Στο εσωτερικό του, οι τοίχοι είναι γεμάτοι με σύγχρονες αγιογραφίες, κυρίως Κρητικών αγίων και νεότερων μαρτύρων της πίστης.
Σήμερα, οι πολύημερες διανυκτερεύσεις έχουν περιοριστεί, όμως κάθε Δεκαπενταύγουστο η Παναγία η Χαρακιανή γεμίζει ξανά ζωή. Η συνάντηση του δρόμου με τη θάλασσα δημιουργεί ένα σκηνικό όπου η πίστη, η ιστορία και η παράδοση συναντιούνται, προσφέροντας σε κάθε προσκυνητή μια στιγμή ανάσας και περισυλλογής, με φόντο το αλμυρό γαλάζιο του Κρητικού πελάγου