Σκαρφαλωμένη σε έναν βράχο ύψους 35 μέτρων και αγναντεύοντας το νότιο Κρητικό Πέλαγος, η Μονή της Παναγίας της Χρυσοσκαλίτισσας αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θρησκευτικούς και ιστορικούς προορισμούς της Κρήτης. Τοποθετημένη 72 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά των Χανίων, λίγα λεπτά από τη φημισμένη παραλία του Ελαφονησίου, η μονή προσελκύει κάθε χρόνο πλήθος προσκυνητών και επισκεπτών.
Πρόκειται για μοναστήρι με μορφή φρουρίου, που δένει αρμονικά με το άγριο τοπίο της νοτιοδυτικής Κρήτης. Η πρώτη εντύπωση που αφήνει στον επισκέπτη είναι η επιβλητικότητα της θέσης και η γαλήνη που αποπνέει το τοπίο. Η πρόσβαση γίνεται μέσω 98 σκαλοπατιών, από τα οποία η παράδοση αναφέρει πως το ένα ήταν χρυσό – εξ ου και το όνομα Χρυσοσκαλίτισσα. Κατά τη λαϊκή δοξασία, μόνο όσοι πιστεύουν πραγματικά μπορούν να δουν το χρυσό σκαλί.
Η θρησκευτική σημασία του χώρου φαίνεται να ξεκινά από την εποχή της Εικονομαχίας, όταν σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου κρύφτηκε στην κόγχη ενός βράχου για να διασωθεί. Η εύρεση της εικόνας από έναν γεωργό στάθηκε η αφορμή για την ίδρυση του ιερού προσκυνήματος, που με τα χρόνια απέκτησε ξεχωριστή θέση στις καρδιές των Κρητικών.
Ο δίκλιτος ναός της μονής είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στην Αγία Τριάδα. Γύρω του, το μοναστηριακό συγκρότημα απαρτίζεται από κελιά, βοηθητικούς χώρους και αυλές που μαρτυρούν την πορεία αιώνων.
Η Χρυσοσκαλίτισσα δεν είναι μόνο ένας χώρος προσευχής, αλλά και ζωντανό μνημείο της κρητικής ιστορίας. Στο Λαφονήσι, λίγα χιλιόμετρα μακριά, σφαγιάστηκαν το 1824 εκατοντάδες αμάχων, ενώ η μονή διασώθηκε με τρόπο σχεδόν θαυματουργό, σύμφωνα με τις αφηγήσεις. Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, φιλοξένησε αντιστασιακούς και αργότερα καταλήφθηκε από τους Ναζί, οι οποίοι την πολυβόλησαν. Ακόμη και σήμερα, τα σημάδια εκείνης της περιόδου παραμένουν εμφανή στο τέμπλο του ναού.
Η μονή πέρασε φάσεις ερήμωσης και αναβίωσης. Από τον 19ο αιώνα ξεκίνησε η ανοικοδόμησή της με πρωτοβουλίες μοναχών από την Κρήτη, που με προσωπικό μόχθο και τη στήριξη των τοπικών κοινωνιών, αναστήλωσαν το μοναστήρι. Από το 1940 λειτούργησε ως γυναικείο μοναστήρι, αλλά μετά το 2012 κι ενώ είχε αποβιώσει και η τελευταία μοναχή έγινε Μονή για άνδρες
Η επίσκεψη στη Μονή Χρυσοσκαλίτισσας συνδυάζει την κατάνυξη με τη φυσική ομορφιά. Είναι ιδανικός προορισμός για όσους επιθυμούν να γνωρίσουν τον θρησκευτικό και πολιτιστικό πλούτο της Κρήτης, να θαυμάσουν τη μοναδική αρχιτεκτονική της μονής και να νιώσουν τη βαθιά πνευματική ενέργεια του τόπου.