Τον μίτο της παθογένειας του γεωλογικού υπόβαθρου και των παραγόντων που συνέβαλαν στο να προκληθούν εκτεταμένες ρηγματώσεις στις Βούτες που έπληξαν κτήρια και υποδομές, ξετυλίγει το επίσημο πόρισμα της Περιφερειακής Μονάδας Κρήτης της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ), το οποίο αποκαλύπτει σήμερα η εφημερίδα «Πατρίς».
Το πόρισμα, το οποίο βρίσκεται στα χέρια του υφυπουργού Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, Κωνσταντίνου Κατσαφάδου, τεκμηριώνει επιστημονικά ότι το έναυσμα για την εκδήλωση των διαρρήξεων, δόθηκε από τη διαρροή νερού από τους υπόγειους αγωγούς της ΔΕΥΑΗ, η οποία έγινε αντιληπτή από τις 16/4/25.
Το αποκαλυπτικό πόρισμα του ΕΑΓΜΕ, με το αδιαμφισβήτητο επιστημονικό κύρος του, ξετυλίγει όλο το κουβάρι των τεχνικογεωλογικών αστοχιών, που καταγράφονται στις Βούτες, όπως αυτές χαρτογραφήθηκαν εκτενώς στην ευρύτερη περιοχή της κοινότητας, με σκοπό αφενός να εκτιμήσει τις επικινδυνότητες και αφετέρου να προτείνει τη λήψη των κατάλληλων μέτρων προστασίας, με ιδιαίτερη έμφαση στα άμεσα μέτρα.
Είναι σημαντικό το γεγονός ότι την ίδια ώρα που γίνεται μια προσπάθεια από τον Δήμο Ηρακλείου να βγάλει από το κάδρο των ευθυνών τη ΔΕΥΑΗ και τις καταγεγραμμένες μεγάλες διαρροές νερού από τα δίκτυά της, το επίσημο επιστημονικό πόρισμα του ΕΑΓΜΕ καταρρίπτει τους ισχυρισμούς αυτούς, τεκμηριώνοντας ότι «οι διαρροές επέφεραν έκπλυση και συνέβαλαν καθοριστικά στη δημιουργία επιφανειακών διαρρήξεων».
Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι μετά τα μέτρα που ελήφθησαν από την πλευρά της ΔΕΥΑΗ για τον έλεγχο των διαρροών σταμάτησε η ανάπτυξη των ρηγματώσεων. Επίσης, είναι χαρακτηριστικό ότι δεν έχει προχωρήσει η διαδικασία για τις αποζημιώσεις των ιδιοκτητών, τα κτήρια των οποίων επλήγησαν από τις ρηγματώσεις και αντίστοιχα εντυπωσιακό το γεγονός ότι οκτώ μήνες (!) μετά τον θόρυβο, που προκάλεσε η πολύκροτη υπόθεση, προχωρά η εκπόνηση της μελέτης προστασίας του οικισμού, που αφορά -μεταξύ άλλων- τοπογραφική, περιβαλλοντική και οριστική γεωλογική μελέτη, γεωτεχνική έρευνα και μελέτη, καθώς και τη σύνταξη των τευχών δημοπράτησης, με χρηματοδότηση του Υπουργείου Εσωτερικών.
Εξαιρετικά κρίσιμη παράμετρος του πορίσματος είναι ότι από τα μέχρι σήμερα στοιχεία δεν τεκμηριώνονται εκτεταμένα κατολισθητικά φαινόμενα, που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την εμφάνιση διαρρήξεων σημαντικού μήκους, της τάξης των 180 μέτρων εκάστη.
Και το στοιχείο αυτό έχει κομβικό ρόλο, διότι, όπως αποσαφηνίζει το πόρισμα, «μια τέτοια έκταση θα υποδήλωνε, άλλωστε, γενικευμένη αστάθεια του οικισμού και θα συνεπαγόταν τον χαρακτηρισμό του ως κατολισθαίνοντος, με συνέπειες, όπως η ανάγκη λήψης εκτεταμένων, πλην αμφιβόλου αποτελεσματικότητας, μέτρων αποκατάστασης, την απομείωση της αξίας των ακινήτων, καθώς και τη λήψη διοικητικών μέτρων (π.χ. αναστολή έκδοσης νέων οικοδομικών αδειών κ.ά.)».
Τι αποκαλύπτει το πόρισμα
Η «Π» παρουσιάζει σήμερα το επίσημο επιστημονικό πόρισμα του ΕΑΓΜΕ, στο οποίο αναφέρεται μεταξύ άλλων:
«Η ΕΑΓΜΕ μετά από την ενεργοποίηση του μνημονίου συνεργασίας με τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας (Γ.Γ.Π.Π.) του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, πραγματοποίησε αυτοψία την Τετάρτη 30 Απριλίου και Πέμπτη 1 Μαΐου 2025, κατά την οποία χαρτογραφήθηκαν εκτενώς οι κάθε είδους παραμορφώσεις σε κτήρια, οδικό δίκτυο, υποδομές και στο έδαφος της πληγείσας περιοχής, ενώ πραγματοποιήθηκε επίσης τεχνικογεωλογική και υδρογεωλογική αναγνώριση στην ευρύτερη περιοχή της κοινότητας.
Σκοπός των αυτοψιών της Ομάδας Άμεσης Παρέμβασης στο πλαίσιο του Μνημονίου
Συνεργασίας με τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας (Γ.Γ.Π.Π.) είναι η διερεύνηση των τεχνικογεωλογικών συνθηκών, η εκτίμηση της επικινδυνότητας και η πρόταση της λήψης των κατάλληλων μέτρων προστασίας με ιδιαίτερη έμφαση στα άμεσα μέτρα.
▪ Τα συμπεράσματα από την ανωτέρω αυτοψία, αλλά και οι προτάσεις για άμεσα μέτρα, καταγράφηκαν και απεστάλησαν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, λόγω της υψηλής επικινδυνότητας των φαινομένων. Στη συνέχεια, απεστάλη και η σχετική Έκθεση Αυτοψίας, στην οποία τεκμηριώνονται απολύτως τα συμπεράσματα και οι προτάσεις της ΕΑΓΜΕ. Κάτωθι, παρατίθενται τα κυριότερα συμπεράσματα της έκθεσης:
– Στην περιοχή μελέτης παρατηρούνται εδαφικές μετακινήσεις, με τη μορφή διαρρήξεων και υποχωρήσεων διεύθυνσης Β-Ν. Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, τα εν λόγω φαινόμενα δεν συνδέονται με εκτεταμένα κατολισθητικά φαινόμενα.
– Έχουν εντοπισθεί εμφανείς ρωγμές σε τοιχώματα οικιών, καθώς και στο οδικό δίκτυο εντός του χωριού, σε συνδυασμό με διαρροές υδάτων από τα υπόγεια συστήματα ύδρευσης, αποχέτευσης και συλλογής όμβριων υδάτων. Τα φαινόμενα, κατά την χρονική διάρκεια της αυτοψίας, βρισκόντουσαν σε εξέλιξη και ως εκ τούτου χρήζουν συνεχούς παρακολούθησης.
– Η δημιουργία και εξέλιξη των φαινομένων οφείλεται σε πολλαπλούς παράγοντες, όπως: (α) η γενικότερη γεωτεκτονική δομή στην περιοχή μελέτης, ήτοι η ύπαρξη ενεργών σεισμικών ρηγμάτων στην ευρύτερη περιοχή, με διευθύνσεις γενικά υποπαράλληλες των εδαφικών διαρρήξεων, η λιθολογική σύσταση των μαργών που δομούν τα επιφανειακά στρώματα του γεωλογικού υποβάθρου, καθώς και η ύπαρξη γύψου στα βαθύτερα στρώματα, τα οποία αποτελούν εξαιρετικά διαλυτό σχηματισμό, επιδεκτικό στη δημιουργία υπόγειων κοιλοτήτων.
(β) Επιπρόσθετα, αναφέρεται η μορφολογία της περιοχής με τα ισχυρών κλίσεων εκατέρωθεν πρανή, καθώς και το γεγονός ότι ο οικισμός είναι κατασκευασμένος πάνω στα ερείπια, εξαιτίας του καταστροφικού σεισμού του 1856.
(γ) Τέλος, ένας ακόμη παράγοντας, ήταν και η πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα της περιοχής (σεισμός Αρκαλοχωρίου, 27 Σεπτεμβρίου 2021), κατά τον οποίο αναφέρθηκαν βλάβες στο αποχετευτικό δίκτυο της περιοχής, το οποίο σημειώνεται ότι εντοπίζεται στην κεντρική περιοχή του οικισμού (Μεσοχωριά) και οι κεντρικοί αγωγοί έχουν γενική διεύθυνση Β-Ν.
– Το έναυσμα για την εκδήλωση των διαρρήξεων αποτέλεσε η διαρροή νερού από υπόγειους αγωγούς, η οποία έγινε αντιληπτή στις 16/04/2025.
Σαν άμεσο μέτρο, μεταξύ άλλων, προτάθηκε η καθολική διακοπή της υδροδότησης στην κεντρική περιοχή του οικισμού (Μεσοχωριά), με παροχή νερού στα σπίτια της περιοχής από προσωρινό εξωτερικό δίκτυο.
– Τέλος, επειδή δεν ήταν δυνατόν να προσδιορισθεί ο μηχανισμός γένεσης των αστοχιών, μόνο με τις επιφανειακές παρατηρήσεις και την καταγραφή του ιστορικού των γεγονότων, προτάθηκε εκτεταμένο ερευνητικό πρόγραμμα για τη διασαφήνιση του».
Το πόρισμα καταρρίπτει -με θεμελιωμένη επιστημονική τεκμηρίωση- την προσπάθεια του Δήμου Ηρακλείου να ακυρώσει το γεγονός ότι το έναυσμα για την εκδήλωση των διαρρήξεων, αποτέλεσε η διαρροή νερού από τους υπόγειους αγωγούς, αντιπαραβάλλοντας σημεία από τεχνικά σημειώματα που επικαλείται, από τα οποία αναφέρουν χαρακτηριστικά: «Δεν αναπτύσσεται υδροφόρος ορίζοντας κάτω από τη δομημένη περιοχή. Παρά ταύτα, ο ρόλος του νερού στην εκδήλωση του φαινομένου είναι καθοριστικός».
Το συμπέρασμα του πορίσματος του ΕΑΓΜΕ
Το πόρισμα του ΕΑΓΜΕ, συμπερασματικά, τεκμηριώνει ότι «οι σχεδόν ευθύγραμμες και παράλληλες μεταξύ τους διαρρήξεις, με τα έως τώρα στοιχεία και δεδομένα, δεν δύναται να αποδοθούν σε εκτεταμένα κατολισθητικά φαινόμενα.
Παρά το σημαντικό μήκος τους, της τάξεως των 180 μέτρων εκάστη, το σενάριο ύπαρξης μίας ή δύο κατολισθήσεων αποκλείεται, καθώς στα πρανή δεν εντοπίστηκαν ίχνη παραμορφώσεων, που θα ήταν απολύτως εμφανή, εφόσον επρόκειτο για κατολισθητικά μέτωπα τέτοιου μεγέθους.
Αντιθέτως, οι παραμορφώσεις εντοπίζονται στο κεντρικότερο και υψηλότερο τμήμα της οικιστικής περιοχής, στοιχείο που υποδεικνύει τοπική καθίζηση/υποχώρηση του εδάφους στο συγκεκριμένο τμήμα.
▪ Η πρώτη επιφανειακή εκδήλωση των διαρρήξεων παρατηρήθηκε στις 16/04/2025,
ημερομηνία κατά την οποία σημειώθηκε η μεγάλη διαρροή νερού. Τα φαινόμενα παραμορφώσεων και αστοχιών σταθεροποιήθηκαν μετά τη διακοπή της υδροδότησης στην κεντρική περιοχή του οικισμού (Μεσοχωριά) και την παροχή νερού μέσω προσωρινού εξωτερικού δικτύου.
Εκτιμάται ότι οι μικρές, αλλά σταθερές διαρροές από το δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, προκάλεσαν σταδιακές μικρομετακινήσεις, οι οποίες οδήγησαν στη θραύση του υδραυλικού αγωγού και στη δημιουργία της μεγάλης διαρροής.
Η συγκεκριμένη διαρροή επέφερε έκπλυση υλικών και συνέβαλε καθοριστικά στη δημιουργία των επιφανειακών διαρρήξεων.
▪ Τέλος, επισημαίνεται ότι μετά την πάροδο αρκετών μηνών δεν παρατηρούνται πλέον νέες μετακινήσεις ή εξέλιξη των φαινομένων. Εάν επρόκειτο επομένως για γενικευμένο κατολισθητικό μηχανισμό, θα αναμενόταν η συνέχιση ή και η κλιμάκωση των μετακινήσεων με την πάροδο του χρόνου.
Η παύση των μετακινήσεων, σε συνδυασμό με τη διακοπή των διαρροών στο δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, καταδεικνύει ότι οι επιφανειακές παραμορφώσεις συνδέονται με τις υδραυλικές διαρροές, οι οποίες, μετά την αποκατάστασή τους, έπαυσαν να τροφοδοτούν το φαινόμενο.
Από τα έως τώρα διαθέσιμα στοιχεία και δεδομένα, δεν συνάγεται η αναγκαιότητα αναθεώρησης των εξαχθέντων συμπερασμάτων, αναφορικά με τους προπαρασκευαστικούς (αιτία) και εναυσματικούς (έναυσμα) παράγοντες εκδήλωσης των τεχνικογεωλογικών αστοχιών, που σημειώθηκαν στην Τοπική Κοινότητα Βουτών του Δήμου Ηρακλείου.
Επιπλέον, από τα μέχρι σήμερα στοιχεία δεν τεκμηριώνονται εκτεταμένα κατολισθητικά φαινόμενα, που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την εμφάνιση διαρρήξεων σημαντικού μήκους, της τάξης των 180 μέτρων εκάστη.
Μια τέτοια έκταση θα υποδήλωνε, άλλωστε, γενικευμένη αστάθεια του οικισμού και θα συνεπαγόταν τον χαρακτηρισμό του ως κατολισθαίνοντος, με συνέπειες όπως η ανάγκη λήψης εκτεταμένων, πλην αμφιβόλου αποτελεσματικότητας, μέτρων αποκατάστασης, την απομείωση της αξίας των ακινήτων, καθώς και τη λήψη διοικητικών μέτρων (π.χ. αναστολή έκδοσης νέων οικοδομικών αδειών κ.ά.).
Τέλος, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι ο ρόλος της ΕΑΓΜΕ περιορίζεται στην επιστημονική διερεύνηση και τεκμηρίωση των γεωλογικών και τεχνικογεωλογικών συνθηκών και των πιθανών μηχανισμών εκδήλωσης των φαινομένων.
Η αξιοποίηση των πορισμάτων της Αρχής στο πλαίσιο των διατάξεων περί κρατικής αρωγής, καθώς και η στάθμιση των σχετικών παραμέτρων για την αποζημίωση των πληγέντων, ανήκουν αποκλειστικά στην αρμοδιότητα της Κυβερνητικής Επιτροπής Κρατικής Αρωγής και των συναρμόδιων υπηρεσιών του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας».