Για την επόμενη μέρα μετά την παραχώρηση των Ενετικών Τειχών στον Δήμο Ηρακλείου μιλά σήμερα στην «Π» ο δήμαρχος Ηρακλείου Αλέξης Καλοκαιρινός, ο οποίος εξηγεί μεταξύ άλλων τι σημαίνει για την πόλη η εξέλιξη αυτή. Όπως ο ίδιος αποκαλύπτει, μέχρι να φτάσουμε στην υπογραφή της σύμβασης σε διάστημα 16 μηνών, συντάχθηκαν 24 (!) διαδοχικές εκδοχές της προγραμματικής σύμβασης, γεγονός που -όπως σημειώνει- δείχνει και την πολυπλοκότητα του εγχειρήματος.
Επίσης περιγράφει το πώς έγινε δεκτό ότι οι αθλητικές δραστηριότητες, όπως του Εργοτέλη και του ΟΑΑΗ (τένις) δεν έχουν προσωρινό χαρακτήρα, αλλά αποτελούν οργανικό κομμάτι της ζωής της πόλης στα Τείχη και τι θα γίνει με τη στάθμευση σε σημεία της τάφρου.
Η παραχώρηση της χρήσης των Ενετικών Τειχών ήταν ένας διαχρονικός στόχος για τον Δήμο. Καταρχήν να ρωτήσω, πώς αισθάνεστε σε προσωπικό επίπεδο για την επιστροφή της χρήσης των Ενετικών Τειχών στον Δήμο Ηρακλείου;
«Πράγματι ήταν ένας διαχρονικός στόχος και μια χρόνια εκκρεμότητα για τον Δήμο Ηρακλείου, γι’ αυτό και η ικανοποίηση, όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο αλλά νομίζω καθολικά, είναι δικαιολογημένη. Τα Ενετικά Τείχη επιστρέφουν στην πόλη 17 και πλέον χρόνια μετά. Είναι μια σημαντική στιγμή για το Ηράκλειο, αξίζει να την χαρούν οι άνθρωποί του. Είναι μια μεγάλη ευκαιρία για την πόλη και είναι στο χέρι μας να την αξιοποιήσουμε.
Προσωπικά, πέρα από την ευθύνη που αναλαμβάνουμε συνολικά ως Δημοτική Αρχή, αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω την υπουργό Πολιτισμού Λινα Μενδώνη, τον περιφερειάρχη Κρήτης Σταύρο Αρναουτάκη και όλα τα στελέχη του Δήμου μας, αιρετά και υπηρεσιακά, για την εντατική και συστηματική προσπάθεια που οδήγησε σ’ αυτό το αποτέλεσμα».
Νιώθετε ότι η παραχώρηση της χρήσης των Ενετικών Τειχών έχει τη σφραγίδα της προσωπικής σας επιτυχίας ή εκτιμάτε ότι ο στόχος δεν θα είχε επιτευχθεί εάν δεν είχε προηγηθεί όλη η προετοιμασία της συγκρότησης του master plan των Τειχών από τις προηγούμενες Δημοτικές Αρχές;
«Δεν πιστεύω σε “σφραγίδες”, ποτέ δεν πίστεψα. Στην Δημοτική μας Αρχή πιστεύουμε στην δύναμη της αξιόπιστης τεκμηρίωσης, του σωστού προγραμματισμού και της μεθοδικής δουλειάς, ειδικά όταν μιλάμε για τόσο πολύπλοκα ζητήματα, όπως είναι και το συγκεκριμένο, για το οποίο δουλέψαμε πολλοί άνθρωποι, για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Ο Δήμος Ηρακλείου επένδυε διαχρονικά στα Τείχη. Και πολύ σωστά. Ακόμα κι όταν δεν είχε αρμοδιότητα και εξωτερικούς πόρους, ο Δήμος δεν θα μπορούσε να είχε αφήσει τα Τείχη στην τύχη τους. Όμως, το ζητούμενο ήταν ο Δήμος να διαθέτει τα Τείχη για το καλό της πόλης και των ανθρώπων που ζουν σ’ αυτή ή την επισκέπτονται, έχοντας αποφασιστικό λόγο στην προστασία, την ανάδειξη και τη λειτουργία τους.
Η τελευταία, ανεπιτυχής, προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση για σύναψη σχετικής Προγραμματικής Σύμβασης με το Υπουργείο Πολιτισμού έγινε το 2021. (Η προηγούμενη Προγραμματική Σύμβαση είχε λήξει τον Ιανουάριο του 2014 και η τελευταία παραχώρηση τον Ιανουάριο του 2008). Είναι προφανές ότι η συνολική μακρόχρονη επένδυση του Δήμου στα Τείχη με σχεδιασμούς και έργα κεφαλαιοποιείται. Ακόμα και απόπειρες που δεν πέτυχαν, πρόσθεσαν. Όπως ανέφερα και στο Δημοτικό Συμβούλιο Ηρακλείου, έτσι βαδίζει ένας Δήμος στη διαχρονία του».
Γιατί άργησε ένα χρόνο η υπογραφή της σύμβασης που είχε προαναγγελθεί από την ίδια την υπουργό ότι θα γινόταν μέσα στο 2024; Ποιο ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι της διαπραγμάτευσης;
«Δεν άργησε τόσο, αλλά απαιτήθηκε χρόνος, πυκνός χρόνος δουλειάς, ο οποίος αξιοποιήθηκε για να καταλήξουμε, από κοινού με το Υπουργείο Πολιτισμού, στη δομή της Προγραμματικής Σύμβασης και στο περιεχόμενο των επιμέρους κεφαλαίων και άρθρων της.
Αρκεί να σας πω ότι σε διάστημα 16 μηνών συντάξαμε 24 διαδοχικές εκδοχές! Η 24η ήταν η τελική. Είναι κι αυτό ένα δείγμα της πολυπλοκότητας του εγχειρήματος. Δεν ήταν μια διαδικασία όπου απλώς έπρεπε να συμφωνήσουμε σε μια σειρά απόψεων, σκέψεων και ιδεών. Έπρεπε να αποτυπωθούν οι ανάγκες, να τεκμηριωθούν οι λύσεις, να εξεταστούν διεξοδικά μια προς μια όλες οι παρεμβάσεις, να κατοχυρωθούν τα χρηματοδοτικά εργαλεία, οι μέθοδοι υλοποίησης και πολλά ακόμα.
Έπρεπε το όραμα της ανάδειξης των Τειχών να θωρακιστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να οδηγήσει στα αποτελέσματα που αξίζει το μνημείο, που αξίζει το Ηράκλειο και οι άνθρωποί του. Είναι κατανοητό ότι υπάρχει μια εγγενής δυσκολία σε μια παραχώρηση από το Δημόσιο σε Δήμο της χρήσης ενός μνημειακού συγκροτήματος αυτής της τεράστιας κλίμακας. Προϋπόθεση είναι η οικοδόμηση εμπιστοσύνης.
Στις συζητήσεις που είχαμε, ανάμεσα σε πολλά, έγινε δεκτό ότι οι αθλητικές δραστηριότητες, όπως του Εργοτέλη και του ΟΑΑΗ (τένις) δεν έχουν προσωρινό χαρακτήρα, αλλά αποτελούν οργανικό κομμάτι της ζωής της πόλης στα Τείχη. Επίσης έγινε δεκτή η δυνατότητα στάθμευσης σε σημεία της τάφρου και της εσωτερικής περιμέτρου για τους επισκέπτες του μνημείου. Πρέπει να είμαστε, όμως, σαφείς ότι η τάφρος δεν θα λύσει το πρόβλημα της στάθμευσης στο κέντρο του Ηράκλειου, για το οποίο οι λύσεις που μεθοδεύουμε περνούν από την (επιτέλους) εγκεκριμένη κυκλοφοριακή μελέτη της παλιάς πόλης.
Η τάφρος, με όλη τη φυσική ομορφιά της να συνδυάζεται με το μνημείο, θα αποτελέσει συνεχόμενο πνεύμονα για την πόλη με ιδιαίτερους πόλους δραστηριότητας. Αξιοσημείωτο είναι ότι η ετήσια συντήρηση του μνημείου και η προγραμματιζόμενη συνεχής πολιτιστική, αθλητική και εκπαιδευτική δραστηριότητα στα Τείχη θα συγχρηματοδοτούνται από το Υπουργείο Πολιτισμού».
Τύχη της πόλης να έχει στην καρδιά της το μεγαλύτερο ιστορικό οχυρωματικό έργο της Μεσογείου
Θα ήθελα, λοιπόν, να μας περιγράψετε τι σημαίνει πρακτικά για το Ηράκλειο η παραχώρηση της χρήσης των Ενετικών Τειχών. Ποιες είναι οι προοπτικές που χαράσσονται για τη σχέση του μνημείου με την πόλη;
«Το προμαχωνικό σύστημα των Τειχών αποτελείται από το ισόπεδο τμήμα, δέκα χαμηλές πλατείες, τέσσερις αστικές στοές, εννέα στρατιωτικές στοές, επτά προμαχώνες, τέσσερις επιπρομαχώνες και την τάφρο. Πολλά από αυτά τα σημεία δεν είναι ακόμα προσβάσιμα στους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης μας, θα έλεγα ότι ορισμένα δεν είναι καν γνωστά.
Η επιστροφή των Τειχών στην πόλη, μέσω της εφαρμογής της Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτιστικής Ανάπτυξης που θα υπογράψει ο Δήμος μας με το Υπουργείο Πολιτισμού, την Περιφέρεια Κρήτης και τον Οργανισμό Διαχείρισης Αρχαιολογικών Πόρων (ΟΔΑΠ), μόλις έχουμε την έγκριση και του Ελεγκτικού Συνεδρίου, σημαίνει την αποκάλυψη ενός πραγματικού θησαυρού, ο οποίος μέχρι σήμερα σε μεγάλο μέρος του παρέμενε κρυμμένος. Απρόσιτος και σιωπηλός.
Αυτή είναι και η μεγάλη πρόκληση, αλλά και ο στόχος της Δημοτικής μας Αρχής: Να γίνουν τα Τείχη μέρος της καθημερινότητας όλων. Να ενταχθούν στη ζωή της πόλης, ξεκινώντας από την καθημερινότητα. Εξ ου η βασική μας αρχή, όπως παρουσιάστηκε κωδικοποιημένη στην πρώτη οργανωμένη παρουσίαση της προσέγγισής μας σε συνάντηση με την υπουργό και στελέχη του ΥΠΠΟ τον Μάρτιο του 2024 στο Πολιτιστικό μας Κέντρο: «Καθολική επισκεψιμότητα. Ανεμπόδιστη πρόσβαση, βατότητα και διαπερατότητα».
Να περπατάμε και να ζούμε τα Τείχη στην καθημερινότητα. Επίσης, όμως, και εξίσου σημαντικό, να τα ζούμε μέσα από δραστηριότητες πολιτιστικές, εκπαιδευτικές, αθλητικές. Να δημιουργήσουμε εμπειρίες, αναμνήσεις και εικόνες που θα προβάλουν το Ηράκλειο διεθνώς. Να καταλάβουμε και να αξιοποιήσουμε την τύχη της πόλης να έχει στην καρδιά της το μεγαλύτερο ιστορικό οχυρωματικό έργο της Μεσογείου.
Ξεκινήσαμε να οδηγούμαστε προς αυτή την κατεύθυνση και πήραμε μια πρώτη γεύση με το δοκιμαστικό Φεστιβάλ των Τειχών στα τέλη του καλοκαιριού του 2024. Όπου με όχημα τον πολιτισμό και τις τέχνες προσελκύσαμε πολλές χιλιάδες ανθρώπων σε μέρη των Τειχών που αρκετοί δεν είχαν επισκεφτεί ποτέ ξανά. Προς την ίδια κατεύθυνση εξελίσσεται ένα πλέγμα δράσεων και παρεμβάσεων συντήρησης, ανάδειξης και αξιοποίησης του συνόλου του προμαχωνικού συστήματος».
Ποιες είναι οι μελέτες και ποια είναι τα έργα που περιλαμβάνονται στην Προγραμματική Σύμβαση των Ενετικών Τειχών;
«Η Προγραμματική Σύμβαση, συνολικού προϋπολογισμού 22.570.971,15 ευρώ έχει διάρκεια 10 ετών, και διαρθρώνεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά σε 23 μελέτες, υπηρεσίες και προμήθειες και το δεύτερο μέρος που αφορά σε 11 έργα. Ο Δήμος Ηρακλείου συμμετέχει με συνολικό προϋπολογισμό 11.802.015 ευρώ, και το Υπουργείο Πολιτισμού με συνολικό προϋπολογισμό 10.768.956 ευρώ.
Ειδικότερα, εντάσσουμε στην Προγραμματική Σύμβαση δράσεις και έργα, ορισμένα από τα οποία έχουμε περιλάβει στην αναθεωρημένη (2024) Στρατηγική μας για τη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη:
-Τη στερέωση και στατική αποκατάσταση του παραθαλάσσιου τμήματος των Ενετικών Τειχών (Μπεντενάκι).
-Την αντιδιαβρωτική προστασία της παράκτιας ζώνης της παλιάς Ηλεκτρικής που θα αποδώσει επίσης μια διπλή αστική παραλία στην καρδιά του παραλιακού μετώπου, στην απόληξη της συνοικίας της Αγίας Τριάδας.
-Την αποκατάσταση και επανάχρηση του συγκροτήματος των Δυτικών Νεωρίων και της Αποθήκης Άλατος στο Βενετσιάνικο Λιμάνι, ως πρώτο μεγάλο βήμα για τη συνολική αποκατάσταση και αξιοποίηση των Νεωρίων.
– Την αποπεράτωση της διαμόρφωσης και αποκατάστασης της διαδρομής του ισόπεδου τμήματος των Τειχών από τη Βίγλα ως τον προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα.
-Τη διαμόρφωση της Έκθεσης Ενθυμημάτων της Εθνικής Αντίστασης στη Στοά Μακάσι.
-Την οργάνωση εποπτικής έκθεσης με τίτλο «Ηράκλειο – 40 αιώνες ιστορίας» στην πύλη Παντοκράτορα.
-Τη διαμόρφωση με όρους αστικής ανάπλασης του κοινόχρηστου χώρου που εφάπτεται στο Τείχος από την πλατεία Κόρακα ως την οδό Εφόδου.
-Τη μετατόπιση των γηπέδων αντισφαίρισης από το χώρο της τάφρου.
-Την στερέωση και αποκατάσταση του ευθύγραμμου τμήματος Μπέμπο – Αγ. Φραγκίσκου και του ευθύγραμμου τμήματος στην ανατολική πλευρά του Προμαχώνα Sabbionara με το αντίστοιχο καμπύλο τμήμα (orecchione).
– Την λήψη μέτρων ασφαλείας, προστασίας και άρσης ετοιμορροπίας σε σημεία του μνημείου που χρήζουν άμεσης αποκατάστασης λόγω επικινδυνότητας.
-Το ετήσιο έργο συντήρησης (πρασίνου, ηλεκτροφωτισμού, αστικού εξοπλισμού, κλπ).
-Πολιτιστικές, εκπαιδευτικές και αθλητικές εκδηλώσεις στα Ενετικά Τείχη: Ετήσιο Φεστιβάλ των Τειχών Ηρακλείου – Candia Walls Festival.
Στα Ενετικά Τείχη θα διοργανώνονται με την επιμέλεια του Δήμου Ηρακλείου πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις, και εκπαιδευτικές δραστηριότητες με τη συμμετοχή κοινού σε όλη τη διάρκεια του έτους. Μεταξύ αυτών, το «Φεστιβάλ των Τειχών – Candia Walls Festival» του Δήμου Ηρακλείου, αφορά σε έναν νέο θεσμό που έχει ως στόχο την ανάδειξη και ενσωμάτωση των Ενετικών Τειχών της πόλης στην πολιτιστική ζωή των κατοίκων της και των επισκεπτών της.
Περιλαμβάνει εκθέσεις, απογευματινές και βραδινές συναυλίες, θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, αθλητικά δρώμενα, εκπαιδευτικά προγράμματα, καθώς και θερινό κινηματογράφο, σε διαφορετικά σημεία του οχυρωματικού περιβόλου των Τειχών.
Στις μελέτες που θα καταλήξουν σε έργα με διαφορετικούς χρονικούς ορίζοντες έχουμε περιλάβει την πεζογέφυρα σύνδεσης του Προμαχώνα Αγίου Ανδρέα με το Θαλάσσιο Τείχος, τη διαμόρφωση χώρων στάθμευσης επισκεπτών του μνημείου, την αξιοποίηση όλων των Χαμηλών Πλατειών και Στοών των Ενετικών Τειχών, την εγκατάσταση φωτισμού ανάδειξης του μνημειακού περιβόλου, των πυλών και της τάφρου, τη δημιουργία κάθετης σύνδεσης στον Επιπρομαχώνα Μαρτινέγκο (τάφος Ν. Καζαντζάκη) ώστε το μνημείο να είναι προσβάσιμο σε άτομα με κινητικές δυσκολίες, τον εξωραϊσμό και τη διαμόρφωση της τάφρου της οδού Εφόδου και της τάφρου του Προμαχώνα Βηθλεέμ και του Προμαχώνα Μαρτινέγκο (από το Κομμένο Μπεντένι ως το Κηποθέατρο Ν. Καζαντζάκη), τη στερέωση, στατική αποκατάσταση και διαμόρφωση του Προμαχώνα Μαρτινέγκο, διαμορφώσεις του πάρκου Νεολαίας και του Προμαχώνα Σαμπιονάρα.
Επίσης, την επικαιροποίηση της οικονομοτεχνικής μελέτης για τη διαχείριση και λειτουργία του μνημείου της ενετικής οχύρωσης και τη δημιουργία κανονιστικού πλαισίου, καθώς και τη δημιουργία βάσης δεδομένων».
Πότε θα προκύψουν πρακτικά αποτελέσματα από την παραχώρηση της χρήσης του μνημείου;
«Τα πρώτα αποτελέσματα θα φανούν μέσα στο 2025, και ήδη μέσα στο καλοκαίρι, αλλά η Προγραμματική Σύμβαση έχει ένα δυναμικό χαρακτήρα και η απόδοσή της θα ξεδιπλώνεται και θα αθροίζεται σε όλη τη διάρκειά της, σε βάθος δεκαετίας».
Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει δείξει μια μακροχρόνια οικονομική ασυνέπεια σε σχέση με τις ευθύνες του απέναντι στο μνημείο. Στο μεσοδιάστημα αυτό, που το Υπουργείο δεν έδειξε έμπρακτο ενδιαφέρον για το μνημείο, όπως είναι φυσικό κλιμακώθηκε μια συνολική επιβάρυνση των Ενετικών Τειχών λόγω έλλειψης συντήρησης των ευάλωτων σημείων του. Θέλω να ρωτήσω εάν θεωρείτε ότι η σύμβαση αυτή μπορεί να καλύψει τα κενά που καταγράφονται στο επίπεδο της συντήρησης για όλα τα προηγούμενα χρόνια ή αν υπάρχουν κρίσιμες εκκρεμότητες που μένουν ακάλυπτες και πώς ο Δήμος θα τις διαχειριστεί εφόσον έχει πλέον την ευθύνη των Τειχών;
«Δεν είναι ζήτημα «ασυνέπειας», το ζητούμενο είναι πάντα η εξεύρεση και κατεύθυνση των κατάλληλων πόρων στο σωστό στόχο. Η Προγραμματική Σύμβαση, όπως συνάγεται από τα έργα που απαριθμήσαμε παραπάνω, περιλαμβάνει κρίσιμο σωστικό έργο για τα Τείχη. Βεβαίως, ζητήματα στατικά, πέρα από όσα έχουν καταγραφεί, μπορεί να προκύψουν στο μέλλον και για τούτο χρειάζεται εγρήγορση και καλά αντανακλαστικά».