Ένα άρθρο που διάβασα σε εφημερίδα με ανάγκασε να επανέλθω στο χώρο της εκπαίδευσης στον οποίο αφιέρωσα μια ζωή. Πειραματικά παρακολούθησαν επί 24ώρου βάσεως 7 ημέρες την δραστηριότητα του εγκεφάλου ενός φοιτητή όταν δίδασκε ο καθηγητής και όταν έβλεπε τηλεόραση. Το αποτέλεσμα τούς εξέπληξε. Η συμμετοχή του εγκεφάλου και στις δυο περιπτώσεις ήταν σχεδόν μηδενική.
Θυμήθηκα ότι ως σχολικός σύμβουλος προσπαθούσα να μετατοπίσω τους συναδέλφους μου δασκάλους από την παραδοσιακή παιδαγωγική που διδάχτηκαν, στην σύγχρονη. Το παραδοσιακό εκπαιδευτικό μοντέλο ξεκινούσε από τη φιλοσοφία για να φθάσει στην πράξη. Το σύγχρονο ξεκινάει από την πράξη για να φθάσει στη φιλοσοφία.
Μπήκε μέσα στην τάξη. Έζησε τον αγώνα και την αγωνία της παιδαγωγικής σχέσης και τη δυναμική της οργανωμένης ομάδας, έτσι πήρε άλλη μορφή. Την έναρξη της σχολικής χρονιάς δεν πρέπει να μας απασχολεί μόνο έλλειψη εκπαιδευτικού προσωπικού και αιθουσών. Πρέπει πριν μπούμε στην τάξη, να έχομε ερευνήσει τις βασικές έννοιες. Τι είναι γνώση, τι μάθηση και πώς πραγματοποιούνται. Η γνώση μεταδίδεται ή χτίζεται – δομείται.
Η μάθηση είναι μια ετερόφωτη ανεύθυνη διαδικασία που μεταδίδεται παθητικά και καταγράφεται στη μνήμη ή είναι αυτόφωτη, υπεύθυνη διαδικασία, δημιούργημα της διανόησης, του εγκεφάλου που περνά στην συμπεριφορά αναλλοίωτη. Ο άνθρωπος ως ιδιαίτερο βιολογικό είδος απέκτησε σταδιακά ένα εξαιρετικά εύπλαστο εγκέφαλο, ικανό να επινοεί νέες συμπεριφορές και μοναδικά νοητικά επιτεύγματα. Το μυστικό της επιτυχίας δεν είναι στην ευφυΐα, γιατί δεν υπάρχει αλλά κάθε φορά που μαθαίνει το άτομο ο εγκέφαλος αναδιοργανώνεται.
Η κάθε πληροφορία που δέχεται περνά από τις αισθήσεις στο χώρο της διανόησης. Χάνει την υλική της υπόσταση και γίνεται εικόνα, νοητικό υλικό. Η νόηση τη μετακινεί την πληροφορία, τη μεταβάλλει, την ταξινομεί. Δημιουργεί νέες νευρωτικές συνάψεις, πολυάριθμα νοητικά μονοπάτια και την αφομοιώνει. Που σημαίνει ότι το νέο δημιούργημα του εγκεφάλου ή εντάσσεται στα προηγούμενα γνωστικά σχήματα και τα διευρύνει ή τα υπάρχοντα προσαρμόζονται στο νέο.
Ο άνθρωπος διαμορφώνει το περιβάλλον και διαμορφώνεται από αυτό. Η μάθηση δεν είναι απλή απεικόνιση της πραγματικότητας στον εγκέφαλο αλλά είναι σύστημα σκέψης που ενεργεί πάνω στην πραγματικότητα. Δεν είναι δημιούργημα του υποκειμένου ή του αντικειμένου, είναι προϊόν της διαλογικής σχέσης των δύο που μεταβάλλει και τους δύο.
Το δικό μας εκπαιδευτικό μοντέλο από αιώνες αντιγράφει τη φιλοσοφία του αριστοκράτη Πλάτωνα που βολεύει και την εξουσία. Η αλήθεια είναι απόλυτη και βρίσκεται στο χώρο των ιδεών. Οι αριστοκράτες προνομιούχοι σπούνε τα δεσμά και βρίσκονται στο χώρο των ιδεών.
Μαθαίνουν την αλήθεια, επιστρέφουν και την μεταδίδουν με μονόλογο στους ανίδεους δεσμώτες που δεν βλέπουν την πραγματικότητα παρά μόνο τη σκιά της. Γύρω από το σοφό δάσκαλο διαμορφώνεται και λειτουργεί το Σχολείο. Η διδασκαλία όμως δεν είναι μονόλογος. Είναι συνδυασμός τέχνης, επιστήμης και τεχνικής, εκφράζει την προσωπικότητα του δασκάλου και αφήνει γλυκιά γεύση της δημιουργίας και ποτέ ανία.
Η γνώση δεν μεταδίδεται, δομείται, χτίζεται. Όταν πάμε στη γνωστή μας οικοδομή θα βρούμε απ’έξω πεταμένα οικοδομικά υλικά. Αποκτούν αξία όταν δομηθούν, κτιστούν. Το ίδιο και στα σκόρπια φυσικά φαινόμενα και στις εμπειρίες, δεν έχουν αξία. Όταν όμως δομηθούν κάτω από ένα φυσικό νόμο ή αρχή, γίνονται επιστήμη. Και γνώση σημαίνει την οργάνωση της εμπειρίας σε δομές.
Η μάθηση είναι δημιούργημα της διανόησης, του εγκεφάλου που περνά κατ’ ευθεία στη συμπεριφορά και όχι στη μνήμη, διότι τότε θα ακολουθήσει σύντομα η λήθη, που σημαίνει κατά τον Παπανούτσο εμετό του εγκεφάλου από πνευματική δυσπεψία.
Αν ρωτήσεις τους Έλληνες πώς βρίσκομε το εμβαδόν της επιφάνειας του κύκλου το 90% θα σου απαντήσουν: το έμαθα μα το ξέχασα. Αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποιώντας τη μνήμη η πληροφορία παραμένει ακέραιη και σβήνει με τη λήθη. Είναι η λεγόμενη “παπαγαλία”. Χρησιμοποιώντας τη λειτουργία του εγκεφάλου μαθαίνεις αληθινά. Η πληροφορία γίνεται γνώση που περνά στη συμπεριφορά αναλλοίωτη.
Η έννοια [δένδρο] είναι γνώση από εικόνες συγκεκριμένων δένδρων που έφεραν οι αισθήσεις στο εγκέφαλο. Η διανόηση τις ανάλυσε. Επεσήμανε τα κοινά χαρακτηριστικά, τα ένωσε και κατασκεύασε ένα φανταστικό δένδρο. Ήλθε η γλώσσα και έδωσε το όνομα.
Στο σύγχρονο σχολείο ο δάσκαλος δεν διδάσκει πια με την έννοια ότι μεταδίδει γνώσεις αλλά παιδαγωγεί. Που σημαίνει ότι έχει συγκεκριμένους αντικειμενικούς στόχους να ελευθερώσει και να ενεργοποιήσει δυνατότητες που η φύση έχει κρύψει μέσα στο νέο άτομο.
Να χρησιμοποιήσει και να ασκήσει την εγκεφαλική λειτουργία, αφού μάθηση είναι σύστημα σκέψης. Αυτός που μαθαίνει χρησιμοποιεί το σύστημα σκέψης του επιστήμονα ερευνητή και όχι τη μνήμη η οποία όσο ανεπτυγμένη και αν είναι δεν χωρεί την έκταση της γνώσης που συνεχώς αυξάνεται.