Στην Κιθαρίδα Μαλεβιζίου, ένα μικρό χωριό με ελάχιστους μόνιμους κατοίκους, τα Χριστούγεννα ήρθαν φέτος με ένα τρόπο διαφορετικό. Ήρθαν με μυρωδιές και νοσταλγία. Μπορεί να μένουν ακόμα μερικές μέρες, αλλά όσα γίνονται από το χοιρινό αλλά και τα ζυμωτά είχαν μυρωδιές από κύμινο, ξύδι, κάπνας από κυπαρίσσι και φασκόμηλο, κανέλα και γαρύφαλλο…
Είναι τα ίδια αρώματα που συνόδευαν τις γιορτές της παλιάς Κρήτης, τότε που η χαρά γεννιόταν μέσα από τη δουλειά, την κούραση αλλά και την… παρέα.
Η απόφαση, που ελήφθη στην Κιθαρίδα και υλοποιήθηκε με ιδιαίτερη επιτυχία, είχε πολλούς που συμμετείχαν, αλλά και μια γυναίκα που μοιράστηκε τις αναμνήσεις της από τα παλιά Χριστούγεννα. Πριν αρχίσει να δημιουργεί με τις συγχωριανές της και τα μέλη του ιδιαίτερα δραστήριου Πολιτιστικού Συλλόγου, με το βλέμμα να ατενίζει το παρελθόν και με τόνο νοσταλγικό, είπε: «Τότε, τα Χριστούγεννα δεν είχαν πολλά. Είχαν όμως ανθρώπους, μυρωδιές και μια χαρά που τη μοιραζόμασταν όλοι. Κι αυτά, άμα χαθούν, δεν ξαναβρίσκονται εύκολα».
Μέσα από τις κινήσεις των χεριών τους, τις συνταγές και τις κεφάτες κουβέντες της, αναβίωσαν εικόνες, μυρωδιές και γεύσεις από το παρελθόν. Γιατί, φυσικά και σήμερα, έχουμε απάκια και λουκάνικα, φτιαγμένα με άλλο τρόπο και όχι από τον χοίρο το δικό μας, αυτόν που η οικογένεια μεγάλωνε τον υπόλοιπο χρόνο, με σκοπό να τον σφάξει τα Χριστούγεννα.
Από το χοιροσφάγιο δεν πήγαινε τίποτα χαμένο. Λουκάνικα γεμισμένα στο χέρι με χωνιά και γουδί, απάκι, σίγλινα, τσιλαδιά με κύμινο και ξίδι. Το κάπνισμα γινόταν με κυπαρίσσι και φασκόμηλο, αφήνοντας στον αέρα μια μυρωδιά που, όπως λένε όσοι τη γνώρισαν, δεν φεύγει ποτέ από τη μνήμη.
Τα γλυκά είχαν τη δική τους λιτή ιεροτελεστία. Μελομακάρονα για τα Χριστούγεννα, κουραμπιέδες για την Πρωτοχρονιά. Χριστόψωμο ζυμωμένο με φροντίδα και από το ίδιο ζυμάρι, μικρά κουλούρια: ο αφορδακός για τα παιδιά, οι λύρες, το «χεράκι» για τον νοικοκύρη και τον νέο γαμπρό. Κάθε σχήμα και μια ευχή, κάθε προσφορά και μια θέση μέσα στο σπίτι.
Όπως θυμάται η κυρία Τσαφαντάκη: «Οι μέρες πριν τη γιορτή ήταν γεμάτες προετοιμασία. Το χοιροσφάγιο δεν ήταν αγγαρεία, αλλά τελετουργία. Άναβε η φωτιά, ζεσταινόταν το νερό, οι ξύλινες σκάφες περίμεναν. Τα παιδιά τριγύριζαν ανάμεσα στους μεγάλους, βοηθούσαν όπως μπορούσαν, γελούσαν και έκαναν σκανταλιές».
Ένα συχνό αστείο, που έρχεται στο μυαλό της από κείνα τα χρόνια, ήταν όταν εξαφανιζόταν κανένα κομμάτι λουκάνικο, καταλήγοντας στα στομάχια των παιδιών, και οι μεγάλοι τα ρωτούσαν, υπήρχε μιας πρώτης τάξης εξήγηση, που νόμιζαν ότι τα έβγαζε από τη δύσκολη θέση:
«Το πήραν οι καλικάντζαροι». Τα παιδιά έλεγαν με ευκολία το αθώο ψέμα, οι μεγάλοι έκαναν πως το πίστευαν κι όλοι ήταν ευτυχισμένοι.
Στις αφηγήσεις για τα Χριστούγεννα της παλιάς Κρήτης, ξεχωριστή θέση έχουν και οι μικρές λεπτομέρειες, που φανερώνουν το ήθος και τη φιλοξενία των ανθρώπων. Η Ελένη Σαββάκη, ένα από τα βασικά στελέχη του Πολιτιστικού Συλλόγου, θυμάται πως το πρώτο κομμάτι από το χοιρινό -πέρα από τη συκωταριά- δεν προοριζόταν για το σπίτι.
Ψηνόταν για τον «περασάρη», τον περαστικό που άκουγε το μουγκρητό την ώρα της σφαγής και πλησίαζε για να κεραστεί. Ένα έθιμο απλό, μα γεμάτο νόημα, που έκανε τον άγνωστο, κομμάτι της γιορτής.
Την ίδια εικόνα συμπληρώνει ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου, Θέμης Σιγανάκης, θυμίζοντας πως σχεδόν σε κάθε κρητική κουζίνα υπήρχε, από την κατασκευή του σπιτιού ακόμη, ένα σίδερο στην οροφή.
Εκεί, κρεμιόταν ο σφαγμένος χοίρος για τον τεμαχισμό του, προσφέροντας στην οικογένεια όλα τα χριστουγεννιάτικα καλούδια, που θα τη συντρόφευαν στις γιορτινές μέρες.
Η ιδέα να ξαναζωντανέψουν όλα αυτά ανήκει στον αντιπρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου, Στέργιο Τζωράκη, και όπως επισημαίνει η γραμματέας Σούλα Φιλιππίδου, αγκαλιάστηκε από όλο τον Σύλλογο.
Έτσι, αποφάσισαν να παρασκευάσουν παραδοσιακά, χειροποίητα -κομμένα στο χέρι- λουκάνικα, απάκι, σίγλινα και τσιλαδιά, όπως ακριβώς τα έφτιαχναν οι παλαιότεροι.
Στο πλευρό τους στάθηκαν Κιθαριανοί και Κρουσανιώτες, δεμένοι με άρρηκτους δεσμούς και κοινές ρίζες. Λίγα μέτρα από τον ιστορικό Ναό του Αγίου Φανουρίου, τον παλαιό καθολικό της γυναικείας Μονής της Παναγίας ή Κεράς Ελεούσης, ο τόπος γέμισε ξανά αρώματα. Για εβδομάδες ολόκληρες, η Κιθαρίδα μύριζε Χριστούγεννα όπως παλιά.
Στο γιορτινό ραντεβού της Κιθαρίδας με τον κόσμο, δεν έλειψαν ούτε οι μικρές χαρές που κάνουν τα Χριστούγεννα αξέχαστα για τα παιδιά.
Ο Άγιος Βασίλης, στον ρόλο του οποίου βρέθηκε ο Δημήτρης Λαφαζάνης, μοίρασε δώρα και χαμόγελα, ενώ το όμορφο ξωτικό έβαζε χρώματα στα παιδικά πρόσωπα, μετατρέποντας το χωριό σε μια μικρή χριστουγεννιάτικη αγκαλιά.
Λίγο πριν ανάψουν τα φώτα στο χριστουγεννιάτικο δέντρο, προηγήθηκε μια στιγμή σιωπής και συγκίνησης. Ένας λεπτοκαμωμένος άγγελος, η Αργυρώ Μαυράκη, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Πολιτιστικού Συλλόγου, διάβασε στα παιδιά «Το παραμύθι της Κιθαρίδας». Μια ιστορία γραμμένη για να θυμίσει πως ακόμη και τα πιο μικρά χωριά μπορούν να κρατούν ζωντανά τα αστέρια τους.