Ένα σημαντικό κομμάτι της σύγχρονης κρητικής ιστορίας ίσως να είχε παραμείνει άγνωστο στο ευρύ κοινό, αν δεν υπήρχε μία γυναίκα.
Η επιμονή της Μαίρης Τζιβελέκη από το Διδυμότειχο να αναζητήσει τα οστά του παππού της, που χάθηκε στη Μάχη της Κρήτης, ανέδειξε μία σημαντική πτυχή της κρητικής ιστορίας, αλλά και την προσφορά στον αγώνα της Κρήτης εκατοντάδων νεοσύλλεκτων του Έβρου. Οι εξελίξεις, αλλά και οι πληροφορίες έχουν γίνει γνωστές τόσο στην Περιφέρεια Κρήτης, όσο όμως και στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, ενώ υπάρχει η πρόθεση οι νεκροί που έδωσαν το αίμα τους από τον Έβρο για την Κρήτη να τιμώνται σε ειδικές εκδηλώσεις μνήμης.
Πώς άρχισαν όμως όλα και πώς ξετυλίχθηκε το κουβάρι της ιστορίας; Πριν από περίπου 10 χρόνια, το 2009, η Μαίρη Τζιβελέκη, αποφάσισε να αρχίσει μια αναζήτηση για τον παππού της, Θεοφάνη Δημοσχάκη, που χάθηκε στη Μάχη της Κρήτης.
Κατ’ αρχάς απευθύνθηκε στη Στρατολογία και το Ιστορικό Μουσείο, για να λάβει κάποιες λίγες πληροφορίες. Η αρχή όμως μιας μεγάλης ανακάλυψης συνέβη όταν μια κάτοικος του Έβρου βρέθηκε στην Κρήτη και ανέφερε πως από το χωριό της πολλοί ήταν εκείνοι που πολέμησαν, ενώ κάποιοι μάλιστα ήταν ακόμα εν ζωή.
Η Μαίρη Τζιβελέκη ενημερώθηκε γι’ αυτό κι αρχίζοντας μια αναζήτηση από τα Ρίζια ως το νοτιότερο τμήμα του Έβρου έφθασε σε έναν πλούτο ανακαλύψεων και ιστορικών στοιχείων.
«Ο παππούς μου λεγόταν Θεοφάνης Δημοσχάκης από τη Θράκη. Πήρε το χαρτί της επιστράτευσης τέλη Μαρτίου με αρχές Απριλίου το ’41. Ήταν γεννημένος το 1920. Είχε προλάβει να παντρευτεί και είχε μία κόρη, τη μητέρα μου, τεσσάρων μηνών» λέει η Μαίρη Τζιβελέκη αρχίζοντας να ξετυλίγει ένα κουβάρι αναμνήσεων και ιστορικών πηγών.
«Βρέθηκε μέσω της διαδρομής με το τρένο Πειραιά – Ναύπλιο κι από κει στη Σούδα. Από τη Σούδα βρέθηκε στο Ηράκλειο και μετά από στρατοπέδευση κάποιων εβδομάδων 19 με 20 του Μάη κατέβηκαν από το Κακό Όρος με κατεύθυνση προς το Ηράκλειο» συνεχίζει και προσθέτει:
«Στην αρχή ήξερα μόνο αυτά. Κάποτε όμως παρουσιάστηκε μια κυρία από ένα χωριό του βορείου Έβρου στο Ιστορικό Μουσείο που είπε ότι ήξερε πως από το χωριό της πολέμησαν κάποια παιδιά. Τα τηλέφωνα κρατήθηκαν από το Μουσείο, δόθηκαν σε εμένα και από την Αλεξανδρούπολη στα Ρίζια. Εκεί βρίσκω τον πρώτο εν ζωή μαχητή. Μου είπε ότι μόνο από τα Ρίζια πολέμησαν 21 παιδιά και πως γνώριζε έναν Δημήτρη Βολοβότση από το Τυχερό. Από τον βόρειο Έβρο κατεβαίνω στο Τυχερό. Ο Δημήτρης Βολοβότσης είχε κρατήσει επικοινωνία κι ήταν πιο οργανωμένος. Μου είπε πως από τα Χανιά ήρθαν στο Ηράκλειο με τα πόδια. Στον δρόμο έφαγαν λίγες σταφύδες και ψωμί, ενώ οι ανώτεροί τους δεν τους άφησαν να επιβιβαστούν σε βρετανικά οχήματα, τους ανάγκασαν να κάνουν όλη τη διαδρομή με τα πόδια. Ήταν συνολικά 300 άτομα και πολέμησαν σε διαφορετικά σημεία».
Συγκλονιστική είναι η περιγραφή της Μαίρης Τζιβελέκη για τον θάνατο του παππού της.
«Μετά από πολλές κακουχίες και προβλήματα, έχουν αποσυρθεί από το Κακό Όρος κάπου στα Σπήλια για να αναλάβουν δυνάμεις» διηγείται και συνεχίζει:
«Εκεί, τα ξημερώματα της 25ης προς 26η Μαϊου, αποφασίζουν να επιτεθούν στον Προφήτη Ηλία εναντίον των Γερμανών. Το Σώμα των στρατιωτών που αναλαμβάνει την επίθεση είναι εθελοντικό, ανάμεσά τους κι ο παππούς μου. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του κολλητού του φίλου, του είπε να μην πάει. Αλλά εκείνος επέμενε. Μάθαμε στη συνέχεια πως πολέμησε γενναία στη μάχη, πως τραυματίστηκε στο πόδι, αλλά συνέχισε να πολεμάει ως το τέλος. Σε αυτή τη μάχη είναι γνωστό πως σκοτώθηκε από τους Γερμανούς».
Παρά τις σπουδαίες ιστορικές αποκαλύψεις, ωστόσο, για τη δράση και τον ρόλο των νεοσύλλεκτων του Έβρου, η Μαίρη Τζιβελέκη δεν μπόρεσε ποτέ να βρει τη σορό του παππού της. Το μόνο που κατάφερε να διαπιστώσει ήταν πως ίσως σε ένα σημείο κοντά στην Κνωσό υπήρξαν μαζικά πτώματα νεκρών από τις μάχες, αλλά τίποτα περισσότερο.
Παρ’ όλα αυτά, όμως, η αναζήτηση έχει τεράστια αξία, όχι μόνο γιατί αποκάλυψε άγνωστες πτυχές της ιστορίας, αλλά και γιατί έφερε στο φως σπουδαίες μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τη φρίκη του πολέμου και τις θηριωδίες των Γερμανών.