Η συνοικία της Μεσκινιάς (νυν Χρυσοπηγή) στο Ηράκλειο, κρύβει μια πολύ μαρτυρική ιστορία από το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν.
Η Μεσκινιά όπως είχε αναδείξει και μέσα από τις σελίδες της “Π” η εκλιπούσα Λιάνα Σταρίδα, στις σπηλιές και στις πλαγιές της φιλοξένησε για 187 χρόνια τους λεπρούς της Κρήτης.
Οι λεπροί μεταφέρθηκαν στην Σπιναλόγκα το 1904, ωστόσο οι σπηλιές κατοικούνταν τουλάχιστον μέχρι το 1950.
Στην περιπλάνησή μας στην περιοχή, συζητήσαμε με μία κάτοικο την κυρία Ελισάβετ. Η κυρία Ελισάβετ είναι μόνιμη κάτοικος της περιοχής από παιδί και έχει μνήμες από εκείνη την περίοδο. Θυμάται μάλιστα να μένει και μια συμμαθήτριά της την δεκαετία του ’40 σε μία από αυτές τις σπηλιές.
Η κυρία Ελισάβετ μας είπε επίσης ότι τα περισσότερα από τα σύγχρονα σπίτια, είναι εξαιρετικά πιθανό να έχουν χτιστεί πάνω σε προϋπάρχουσες σπηλιές και έτσι πολλές από αυτές δεν φαίνονται πια.
Αυτό που είναι γνωστό από μαρτυρίες, είναι ότι σε αυτές τις σπηλιές έβρισκαν καταφύγιο φτωχές οικογένειες και άνθρωποι που βρίσκονταν στο περιθώριο, όπως επίσης και πρόσφυγες που ήρθαν στο Ηράκλειο μετά την Μικρασιατική καταστροφή.
Οι σπηλιές αυτές είχαν απασχολήσει την επικαιρότητα ξανά, περίπου πριν από καμία δεκαετία, γιατί είχαν γίνει στέκι για ανθρώπους που έκαναν χρήση ναρκωτικών. Οι κάτοικοι της Χρυσοπηγής διαμαρτύρονταν εντόνως, αναδεικνύοντας τα ζητήματα ασφάλειας και υγιεινής που προέκυπταν διαρκώς.
Η τελευταία -γνωστή- παρέμβαση σε αυτές τις συγκεριμένες σπηλιές, ήταν το 2021, όταν η τότε δημοτική αρχή έκανε μια επιχείρηση καθαρισμού στο σημείο, τοποθετώντας μάλιστα και περίφραξη ώστε να αποτραπεί η είσοδος.
Η Λιάνα Σταρίδα, είχε αναφερθεί πολλάκις στην ανάγκη ανάδειξης και η προβολή της ιστορίας των συγκεκριμένων σπηλιών, ωστόσο δεν έχει υπάρξει κάποια πρωτοβουλία επ’ αυτού.
Η ιστορία της Μεσκινιάς, μέσα από την αφήγηση της Λιάνας Σταρίδα στην Λίλιαν Δαφερμάκη
Η Μεσκινιά, η συνοικία με τα στενά σοκάκια και τα σπίτια τα χτισμένα στις πλαγιές και στις σπηλιές φιλοξένησε για 187 χρόνια τους λεπρούς της Κρήτης. Εκατοντάδες άνθρωποι στέγασαν τον πόνο αλλά και τα όνειρά τους σε σπίτια χωμένα μέσα στη γη και έζησαν εκεί μέχρι το 1904, όταν πήραν τον δρόμο για τη Σπιναλόγκα.
Για τις σπηλιές της Μεσκινιάς δεν έχουμε σαφή στοιχεία. Θα μπορούσε να ήταν φυσικές σπηλαιώσεις μέσα στην αργιλώδη μάργα που διευρύνθηκαν και διαμορφώθηκαν από τους λεπρούς για να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες.
Ωστόσο, σύμφωνα με τουρκικά έγγραφα, οι σπηλιές λαξεύτηκαν την περίοδο της πολιορκίας του Χάνδακα από τους Τούρκους στρατιώτες για να χρησιμοποιηθούν ως καταλύματα, ενώ μια τρίτη εκδοχή, που αγγίζει τα όρια του θρύλου, οι σπηλιές του Μαρουλά λαξεύτηκαν από τους στρατιώτες του Νικ. Φωκά κατά την πολιορκία του αραβικού Χάνδακα.
Σε τουρκικό έγγραφο διαβάζουμε ότι ο αριθμός των μαγαράδων (όπως ονομάζονταν οι σπηλιές) ανερχόταν σε 165. Ίσως την περίοδο που άρχισε να δημιουργείται το λεπροχώρι να ζούσαν και κάποιοι άλλοι απόκληροι εκεί, αφού με το όνομα ´Μεσκινιά με το οποίο μετονομάσθηκε ο Μαρουλάς από το ´Μισκιν που στα τουρκικά σημαίνει λεπρός, είχε και την έννοια του φτωχού, του άθλιου, του εγκαταλελειμμένου.
Για 187 χρόνια, από τα 1717 έως το 1904, το κολαστήριο της Μεσκινιάς έπρεπε να πάρει τη μορφή μιας συγκροτημένης κοινωνίας για να καλύπτονται οι στοιχειώδεις συνθήκες διαβίωσης. Στο κέντρο του οικισμού τους, έχτισαν την εκκλησία της Παναγίας της Χρυσοπηγής μέσα σε σπηλιά, στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής.
Το 1904, μετά τη μεταφορά των λεπρών στη Σπιναλόγκα, οι μαγαράδες της Μεσκινιάς συνέχισαν να κατοικούνται από φτωχικές οικογένειες και τρωγλοδύτες, Χριστιανούς και Οθωμανούς, μέχρι τη Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924, που έφυγαν οι Τούρκοι και τη θέση τους πήραν Έλληνες πρόσφυγες.
Ένα χρόνο μετά την εγκατάσταση των προσφύγων, πρόβαλε το ζήτημα της αλλαγής του ονόματος από Μεσκινιά σε Χρυσοπηγή.
Σήμερα η Χρυσοπηγή έχει αλλάξει όψη ριζικά. Σύγχρονα σπίτια, μαγαζιά, ύδρευση, φωτισμός, τίποτα με δύο λόγια δεν έχει μείνει πάνω της που να θυμίζει τις άδοξες εποχές, εκτός από τις σπηλιές, πολλές από τις οποίες είναι ορατές από την οδό Μαραθωνομάχων και άλλες, οι περισσότερες, έχουν ενσωματωθεί στα υπόγεια των σύγχρονων οικοδομών.
Η αμφιθεατρική διαμόρφωση του εδάφους διατηρείται αναλλοίωτη, ενώ κάποια δημοτική αρχή κάποτε προσπάθησε να διατηρήσει και να αναδείξει με κουρασάνι και άτσαλα τοποθετημένες πέτρες τους αγωγούς και τις γούρνες συλλογής νερού για τις ανάγκες των λεπρών. Εκείνοι που το έφτιαξαν, παρά τις ατέλειες και τις κακοτεχνίες είναι άξιοι συγχαρητηρίων.