Στις 13 Αυγούστου 1944, το χωριό Ανώγεια της Κρήτης έζησε την πιο σκληρή στιγμή της ιστορίας του. Το Γ’ Ολοκαύτωμα των Ανωγείων, από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής, ισοπέδωσε έναν τόπο-σύμβολο της κρητικής αντίστασης. Ο φετινός εορτασμός της επετείου, παρουσία πολιτικών, στρατιωτικών, εκκλησιαστικών αρχών και πλήθους κόσμου, αποτέλεσε όχι μόνο τιμή στους νεκρούς αλλά και υπενθύμιση της ευθύνης να μη σβήσει η μνήμη.
Ο Δήμαρχος Ανωγείων, Σωκράτης Κεφαλογιάννης, τόνισε:
«Τα Ανώγεια δεν είναι απλώς ένας τόπος με βαρύ ιστορικό φορτίο. Είναι ένας τόπος που μετουσίωσε τον πόνο σε πολιτισμό, την καταστροφή σε δημιουργία και τη μνήμη σε ευθύνη».
Με ιστορία που ξεπερνά τους αιώνες, τα Ανώγεια είχαν μετατραπεί, ήδη από την Κατοχή, σε κέντρο αντίστασης, προσφέροντας καταφύγιο σε συμμαχικούς στρατιώτες και υποστηρίζοντας ενεργά δίκτυα ανταρτών. Οι επιχειρήσεις τους, όπως η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε και το σαμποτάζ της Δαμάστας, εξόργισαν τους Ναζί, οι οποίοι αποφάσισαν να τα καταστρέψουν ολοσχερώς.
Στις 12 Αυγούστου 1944, δύο γερμανικά τάγματα κύκλωσαν το χωριό. Το πρωί της 13ης Αυγούστου, ο ταγματάρχης Μάρτεν διάβασε την εντολή του στρατηγού Βάλτερ Μύλλερ:
«Διατάσσομεν την ισοπέδωσιν τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού…».
Ακολούθησαν εκτελέσεις, βίαιη εκδίωξη 2.500 αμάχων και λεηλασία του πλούτου του χωριού – χρυσαφικά, τρόφιμα, κοπάδια και σπάνια υφαντά. Ένα 8χρονο παιδί, ο Στεφανής, εκτελέστηκε εν ψυχρώ.
Η καταστροφή κράτησε 24 ημέρες. Στις 28 Αυγούστου, 31 όμηροι εκτελέστηκαν στα Σείσαρχα. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1944, οι Ναζί αποχώρησαν, αφήνοντας πίσω στάχτες και ερείπια.
Ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Κωστής Χατζηδάκης επισήμανε:
«Το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων… ήταν το τρίτο στη σειρά για τα μαρτυρικά Ανώγεια, απόδειξη της γενναιότητας και της αυτοθυσίας. Υποχρέωση δική μας είναι να κρατήσουμε την Ελλάδα όρθια, δυνατή και περήφανη».
Ο Περιφερειάρχης Κρήτης τόνισε:
«Η φωτιά μπορεί να κατέκαψε τα Ανώγεια, αλλά έγινε φλόγα δυνατή που θα καίει αιώνια».
Ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Δημήτριος Χούπης, απόγονος μαρτυρικού χωριού, είπε:
«Ποτέ δεν θα τους ξεχάσουμε. Πάντα θα υπερασπιζόμαστε τις αρχές και τις αξίες που πρέσβευαν. Τιμή και δόξα σε αυτούς – αθάνατοι».
Ο Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Πρόδρομος δήλωσε:
«Η μικρή και ταπεινή Ελλάδα ξέρει να μένει όρθια, γιατί κοιτάζει πίσω και τιμά εκείνους που θυσιάστηκαν».
Ο Δρ. Αριστομένης Συγγελάκης υπογράμμισε:
«Τιμούμε τα Ανώγεια της αντίστασης… Συνεχίζουμε τον αγώνα για δικαιοσύνη και αποζημίωση».
Παρά το απόλυτο χάος, οι Ανωγειανοί επέστρεψαν. Με πείσμα, μέσα σε συνθήκες φτώχειας και κακουχίας, ξανάχτισαν το χωριό τους, μετατρέποντας την πληγή σε πηγή δημιουργίας. Η παλινόρθωση των Ανωγείων έγινε σύμβολο της κρητικής αντοχής.
Η φετινή εκδήλωση μνήμης περιλάμβανε δοξολογία, επιμνημόσυνη δέηση, κατάθεση στεφάνων και την ομιλία της εκπαιδευτικού Κατερίνας Σπιθούρη με θέμα «Ανώγεια: ο τόπος που δεν έσβησε ποτέ». Ο στόχος ήταν σαφής: να υπενθυμιστεί η ιστορική ευθύνη να μην ξεχαστούν οι θυσίες και να διατηρηθεί η εθνική αυτογνωσία.
