Τα Κανάρια Νησιά ανοίγουν δρόμο στη στρατηγική διαχείριση του «κόκκινου σκαθαριού των φοινικοειδών», καθώς πέτυχαν την πλήρη εξάλειψή του από το νησιωτικό σύμπλεγμα.
Η επιτυχημένη διαχείριση έρχεται πλέον και στην Κρήτη, καθώς στο πλαίσιο της 3ης Συντονιστικής Συνεδρίασης του ευρωπαϊκού έργου LIFE Phoenix για την προστασία των φοινικοδασών, εκπρόσωποι από Ελλάδα και Κανάρια Νησιά πραγματοποίησαν ανταλλαγή τεχνογνωσίας για τη διατήρηση του σπάνιου οικοτόπου, που αφορά στα φοινικοδάση.
Η συνεδρίαση της Συντονιστικής Επιτροπής του ευρωπαϊκού έργου LIFE Phoenix περιελάμβανε πενθήμερες δράσεις στην Κρήτη, στο πλαίσιο της οποίας, εκπρόσωποι από όλους τους εταίρους του έργου από την Ελλάδα και τις Κανάριες Νήσους, βρέθηκαν στο νησί για επιτόπιες επισκέψεις, αξιολογήσεις και ανταλλαγή τεχνογνωσίας, σχετικά με την προστασία των φοινικοδασών.
Η πολυπληθής αποστολή από τις Καναρίους Νήσους — 10 μέλη από το Συμβούλιο της Gran Canaria, τη Γενική Διεύθυνση Γεωργίας της GOBCAN, το Ινστιτούτο Γεωργικής Έρευνας των Καναρίων Νήσων (ICIA), το Πανεπιστήμιο de Las Palmas de Gran Canaria (ULPGC), την GESPLAN και την GMR Canarias – συναντήθηκε με τους Έλληνες εταίρους του έργου, στελέχη του Υπουργείου Περιβάλλοντος (Δασικές Υπηρεσίες της Κρήτης), του Πανεπιστημίου Κρήτης – Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης (ΕΕΠΦ) και της Εταιρείας ΤΕΧΝΟΟΜΟΙΟΣΤΑΣΗ.
Στο πλαίσιο της επίσκεψης, η ομάδα του έργου επισκέφθηκε τέσσερις περιοχές παρέμβασης στην Κρήτη και συγκεκριμένα τη Χρυσοσκαλίτισσα, την Πρέβελη, το Βάι, τον Άγιο Νικήτα καθώς και το δημόσιο φυτώριο Χανίων. Οι επιτόπιες δράσεις επέτρεψαν άμεση ανταλλαγή απόψεων και ανατροφοδότηση, αλλά και τον σχεδιασμό νέων παρεμβάσεων, με στόχο την προστασία των πολύτιμων φοινικοδασών.
Στοχευμένες δράσεις για έναν μοναδικό οικότοπο
Όπως είναι γνωστό, το έργο LIFE Phoenix (2023-2028) υπό τον συντονισμό του ισπανικού φορέα GESPLAN, στοχεύει στην αποκατάσταση και βελτίωση του Οικότοπου Προτεραιότητας 9370* («Φοινικοδάση του γένους Phoenix») στην Κρήτη και τη Gran Canaria.
Εστιάζει στην προστασία δύο μοναδικών ειδών φοινίκων: του φοίνικα του Θεόφραστου (Phoenix theophrasti) στην Κρήτη και του κανάριου φοίνικα (Phoenix canariensis) στη Gran Canaria, τα οποία απαντώνται σε φυσικές συστάδες ή μεμονωμένα και η μοναδικότητά τους δικαιολογεί την ένταξή τους στο Παράρτημα Ι της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και τον χαρακτηρισμό τους ως Οικοτόπου Προτεραιότητας («Φοινικοδάση του γένους Phoenix») με κωδικό 9370*.
Από τι απειλούνται οι φοίνικες;
Τα δύο αυτά είδη φοινίκων, και ο βιότοπος που διαμορφώνουν, απειλούνται κυρίως από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, τα παράσιτα και τα χωροκατακτητικά (εισβλητικά) είδη φυτών. Άλλα σημαντικά θέματα σχετίζονται πιο άμεσα με τις ανθρώπινες δραστηριότητες, με διαφορετικά επίπεδα σημασίας, ανάλογα με την περιοχή: στην Gran Canaria παρατηρείται υβριδισμός με τη χουρμαδιά (Phoenix dactylifera), λόγω κακών πρακτικών του παρελθόντος, ενώ στην Κρήτη, σημαντικά προβλήματα προκαλούν η υπερβόσκηση και η τουριστική πίεση.
Απώτερος στόχος του έργου είναι η βελτίωση της κατάστασης διατήρησης του Οικότοπου Προτεραιότητας 9370* στα νησιά Gran Canaria και Κρήτη, μέσω της ανάπτυξης μιας συνολικής στρατηγικής που περιλαμβάνει: τον μετριασμό των κύριων απειλών (ξηρασία, δασικές πυρκαγιές, υπερβόσκηση, πίεση επισκεπτών, υβριδισμός), την αποκατάσταση φυσικών φοινικόδεντρων, μέσω κατάλληλων τεχνικών διαχείρισης, την πρόληψη και τον έλεγχο των παρασίτων και των εισβλητικών ξενικών ειδών, την αναδάσωση, την περιβαλλοντική διακυβέρνηση και την ενημέρωση-ευαισθητοποίηση.
Για την επίτευξη των παραπάνω, είναι απαραίτητη η συμμετοχή όλων των αρμόδιων Αρχών (δημόσιες υπηρεσίες, τοπικές Αρχές, επιστημονικά ιδρύματα), των κοινωνικών εταίρων (τομέας καλλωπιστικών φυτών, ιδιωτικοί και δημόσιοι κήποι, αγρότες και κτηνοτρόφοι, τουριστικοί σύλλογοι και ξενοδοχεία, περιβαλλοντικές ΜΚΟ, εθελοντές), καθώς και των τοπικών κοινοτήτων.
Το παράδειγμα των Καναρίων Νήσων για το κόκκινο σκαθάρι
Ιδιαίτερη στιγμή αποτέλεσε η τεχνική συνεδρία στη διάρκειά της οποίας, οι εταίροι του έργου από τις Κανάριες Νήσους παρουσίασαν πολύτιμα δεδομένα και εμπειρίες, ενισχύοντας περαιτέρω τη μεταφορά γνώσης και εμπειρίας μεταξύ των δύο περιοχών.
Στο επίκεντρο των εισηγήσεων βρέθηκαν οι κύριες απειλές, που αντιμετωπίζουν τα φοινικοειδή, με έμφαση στο παράσιτο Rhynchophorus ferrugineus, γνωστό και ως «κόκκινο σκαθάρι των φοινικοειδών».
Οι Κανάριοι εταίροι παρουσίασαν μια επιτυχημένη στρατηγική διαχείρισης του εντόμου, η οποία εφαρμόστηκε από το 2006, με στόχο την πλήρη εξάλειψή του από το νησιωτικό σύμπλεγμα.
Η στρατηγική αυτή βασίστηκε σε μια σειρά από συντονισμένες παρεμβάσεις, οι οποίες εφαρμόστηκαν με τη στήριξη ενός σημαντικού δημόσιου προϋπολογισμού.
Το σχέδιο περιλάμβανε εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού, νομοθετική στήριξη, εκπόνηση σχεδίου αντιμετώπισης κινδύνων και έκτακτων αναγκών, εφαρμογή ολοκληρωμένων μεθόδων διαχείρισης του εντόμου (παγίδευση, χημική καταπολέμηση, εντατικές επιθεωρήσεις πεδίου, υγειονομική απομάκρυνση των προσβεβλημένων δένδρων), καταγραφή και ανάλυση δεδομένων μέσω γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών.
Τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά. Μέχρι το 2008, πάνω από 1.000 προσβεβλημένοι φοίνικες είχαν εντοπιστεί, εκριζωθεί και απομακρυνθεί με ασφάλεια από εξειδικευμένα συνεργεία. Από το 2013 και μετά δεν έχουν καταγραφεί νέες προσβολές, ενώ από το 2016 τα Κανάρια Νησιά θεωρούνται απαλλαγμένα από το επιβλαβές έντομο.
Άλλοι ορατοί και αόρατοι εχθροί
Η απειλή δεν περιορίζεται, όμως, στο κόκκινο σκαθάρι. Αναφορά έγινε και σε άλλους εχθρούς των φοινικοειδών, μεταξύ των οποίων το λεπιδόπτερο Paysandisia archon, ένα είδος νυχτοπεταλούδας από τη Νότια Αμερική, που έχει ήδη εμφανιστεί στην Κρήτη και αποτελεί σημαντική απειλή για τα φοινικοειδή.
Έμφαση δόθηκε και στους παθογόνους μύκητες, που δρουν αθόρυβα, αλλά καταστροφικά. Οι ειδικοί τόνισαν τη σημασία της πρόληψης, των ορθών πρακτικών κλαδέματων, ώστε να μην τραυματίζεται ο κορμός, καθώς και τη ανάγκη απολύμανσης των εργαλείων πριν από κάθε χρήση.
Δημιουργία τοπικών δικτύων για την προστασία των φοινικοδασών του γένους Phoenix
Η δημιουργία τοπικών δικτύων συνεργασίας, που εμπλέκουν δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, αποτελεί βασικό άξονα του έργου, με στόχο την προώθηση της περιβαλλοντικής διακυβέρνησης και τη μακροπρόθεσμη διατήρηση των φοινικοδασών.
Στο πλαίσιο αυτό, στις 16 Ιουνίου 2025, πραγματοποιήθηκε με σημαντική ανταπόκριση η πρώτη διαδικτυακή συνάντηση της Εθελοντικής Ομάδας του έργου, με σκοπό την ενίσχυση της προστασίας των φοινικοδασών της Κρήτης. Τη δράση συνδιοργάνωσαν η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης (ΕΕΠΦ) και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ), με συμμετοχή πολιτών, επιστημόνων και εθελοντών.
Κατά τη διάρκεια της συνάντησης παρουσιάστηκαν οι βασικές απειλές που αντιμετωπίζει ο Φοίνικας του Θεόφραστου, με έμφαση στο κόκκινο σκαθάρι, ενώ τονίστηκε η σημασία της ενεργής συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών στην πρόληψη και τον έγκαιρο εντοπισμό των παρασίτων. Η ομάδα αναλαμβάνει πλέον δράση στο πεδίο, ενισχύοντας τη συλλογική προσπάθεια για τη διατήρηση των φοινικοδασών του νησιού.
Κρίσιμες προκλήσεις για την προστασία των φοινικοδασών
Όπως διαπιστώθηκε από την πρόοδο των δράσεων, η Κρήτη εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις –αυξημένη παρουσία του κόκκινου σκαθαριού, έντονη βόσκηση σε απομονωμένες περιοχές, καθώς και ανάγκη για καλύτερο έλεγχο της ανθρώπινης δραστηριότητας γύρω από τα φοινικοδάση, ιδιαίτερα σε τουριστικά σημεία με υψηλή επισκεψιμότητα.
Το έργο LIFE Phoenix φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για τη διατήρηση του εμβληματικού αυτού οικοτόπου. Η επιτυχία του εξαρτάται μεταξύ άλλων από τη συνεργασία φορέων, επιστημονικής κοινότητας, τοπικών κοινωνιών και πολιτών.