Ένα ένα τα μυστικά της Λύκτου ή Λύττου αποκαλύπτονται, μέσα από τις ανασκαφές που ξεκίνησαν πέρσι και συνεχίζονται φέτος στο πλαίσιο πενταετούς προγράμματος.
Η «Π» φέρνει σήμερα για πρώτη φορά στο φως το άγαλμα που ανακάλυψαν πέρσι οι αρχαιολόγοι, ένα εντυπωσιακό εύρημα που αποδίδεται σε Ρωμαίο αυτοκράτορα, πιθανότατα τον Αδριανό.
Η συνεργασία του Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον και του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης συνεχίζεται και φέτος. Οι εργασίες ξεκίνησαν στα μέσα Ιουνίου και θα διαρκέσουν συνολικά έξι βδομάδες.
Υπεύθυνη για την ανασκαφή είναι η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία που ήδη από το 1910 έχει δείξει ενδιαφέρον για την περιοχή.
Διευθυντές της ανασκαφής είναι ο κ. Άγγελος Χανιώτης, από το Πρίνστον, και ο κ. Αντώνης Κοτσώνας, από τη Νέα Υόρκη, σε συνεργασία με την κ. Βάσω Συθιακάκη, έφορο Αρχαιοτήτων Ηρακλείου.
Στην ομάδα εντάσσονται αρχαιολόγοι, φοιτητές και υποψήφιοι διδάκτορες από Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού. Το όλο εγχείρημα έχει αγκαλιαστεί από την τοπική κοινωνία, τον Δήμο Μινώα Πεδιάδος, την τοπική κοινότητα. Όλο αυτό το διάστημα, άνθρωποι της περιοχής παρέχουν μία θερμή φιλοξενία στους αρχαιολόγους με κεράσματα, ενώ το στρατηγείο έχει στηθεί στο παλιό Δημοτικό σχολείο της Λύττου (Ξιδά), όπου γυναίκες του χωριού πλένουν με σχολαστικότητα τα κεραμικά που φέρνει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη.
Οι εργασίες πέρσι είχαν χωριστεί σε τρεις τομείς που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές περιόδους της ιστορίας της περιοχής: στον χώρο της ελληνικής Λύκτου, με υπεύθυνο τον κ. Κοτσώνα, στο ρωμαϊκό δημόσιο κτήριο, με επικεφαλής τον κ. Χανιώτη, και στην παλαιοχριστιανική βασιλική, με υπεύθυνη την κ. Συθιακάκη. Φέτος, γίνονται διερευνητικές εργασίες και σε έναν τέταρτο τομέα.
Ο αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης Αντώνης Κοτσώνας αναφέρει στην «Π» πως στον τομέα Α’ της ανασκαφής, το υλικό επεκτείνεται από τον 6ο ως τον 4ο πΧ αιώνα, κυρίως τους αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους.
Έκπληξη αποτέλεσε για τους αρχαιολόγους το γεγονός ότι βρέθηκε ένας μεγάλος αριθμός κεραμικών. Είναι καλής ποιότητας, εισηγμένα προϊόντα από την Αθήνα, κατά κύριο λόγο, και δευτερευόντως από την Κόρινθο και τη Σπάρτη, με διακοσμήσεις και παραστάσεις.
Ο καθηγητής εξηγεί πως ανατρέπεται η εικόνα που είχαμε για τους Κρητικούς της κλασικής εποχής, ότι, δηλαδή, δεν επένδυαν πολύ στην τέχνη. Όχι μόνο επένδυαν, τελικά, αλλά προσέλκυαν προϊόντα από άλλες περιοχές, κυρίως αγγεία που χρησιμοποιούνται στην οινοποσία. Τα ευρήματα θεωρείται πιθανόν πως είναι για δημόσια χρήση, στα λεγόμενα ανδρεία της Λύκτου, όπου οι παλαιότεροι εισήγαν τους νέους στα καθήκοντα που θα αναλάβουν στη δημόσια ζωή. Πλέον, οι αρχαίες μαρτυρίες παίρνουν υπόσταση! Οι αρχαιολόγοι διαπιστώνουν ότι υπάρχουν τοπικές παραδόσεις που διαφοροποιούνται, για παράδειγμα, από της Κνωσού.
Υπάρχει το στερεότυπο από τους αρχαίους συγγραφείς για τον πολεμοχαρή χαρακτήρα των Λυκτίων και κυριαρχεί η αίσθηση ότι δίνεται έμφαση κυρίως στον πόλεμο και όχι τις τέχνες. «Εμείς ανασκάπτουμε μια πιο σύνθετη εικόνα. Αναδεικνύεται το πολεμικό ήθος αλλά βλέπουμε και μια ακμάζουσα κεραμική παράδοση ενώ αναπτύσσονται και άλλες τέχνες», εξηγεί ο κ. Κοτσώνας.
Η πιο τραγική ιστορία της αρχαίας Κρήτης
Οι αρχαιολόγοι ερευνούν σιγά- σιγά και ένα κομμάτι του αρχαίου τείχους της Λύκτου που αποκαλύφθηκε από τις βροχές του χειμώνα. Οι εργασίες καθαρισμού και προστασίας ανέδειξαν τον χαρακτήρα του. Είναι ένα σημαντικό εύρημα γιατί ίσως συνδέεται με την πιο τραγική ιστορία της αρχαίας Κρήτης, τη μαρτυρία για την καταστροφή της Λύκτου το 220 πΧ από τους Κνώσιους.
Σύμφωνα με όσα αφηγείται ο Πολύβιος, οι Κνώσιοι προχώρησαν σε καταδρομική επιχείρηση εναντίον της Λύκτου, ενώ οι ντόπιοι πολεμιστές έλειπαν σε κάποια εκστρατεία. Τότε, έκαψαν ό,τι βρήκαν και άρπαξαν γυναίκες και παιδιά για να τα πουλήσουν ως σκλάβους. Οι Λύκτιοι όταν επέστρεψαν κατάλαβαν τι είχε συμβεί, συνταράχτηκαν τόσο που δεν θέλησαν να εισέλθουν στην πόλη. Έκαναν περιστροφές τελετουργικά γύρω από την πόλη, όπου υποθέταμε ότι υπήρχε κάποια οχύρωση. Τώρα, έχουμε στα χέρια μας την αρχαιολογική τεκμηρίωση που συνδέεται με τη συνταρακτική μαρτυρία του Πολύβιου.
Το άγαλμα που ήρθε στο φως
Την περσινή χρονιά, η ανασκαφή διήρκησε μόνο 20 μέρες, όμως, έφερε στο φως σημαντικά ευρήματα. Εκείνο που εντυπωσιάζει είναι το άγαλμα ενός Ρωμαίου αυτοκράτορα, φωτογραφίες του οποίου δημοσιεύονται σήμερα για πρώτη φορά στον Τύπο. Εκτιμάται πως πρόκειται για τον Αδριανό, οι επιστήμονες, όμως, δεν έχουν ακόμα καταλήξει οριστικά στην ταυτότητά του.
Βρίσκεται σε υψόμετρο 625 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας και θα ήταν ορατό σε όσους έρχονταν από τη θάλασσα, οι οποίοι και αντίκριζαν την εντυπωσιακή πρόσοψη ενός μεγάλου κτηρίου. Στόχος της ανασκαφής είναι ο σημερινός επισκέπτης να μπορεί να καταλάβει τη σημασία του δημόσιου οικοδομήματος που χρονολογείται στο 100μΧ ή πριν τον Αδριανό.
Έχουν βρεθεί βάσεις αγαλμάτων αυτοκρατόρων, του Αδριανού, της συζύγου του Σαβίνας. Το γνωρίζουμε γιατί έχουν βρεθεί και κάποιες από τις επιγραφές.
Το κτήριο ήταν κτισμένο σε μία πλατφόρμα, ένα άνδηρο που σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση.
Στο κτήριο των ρωμαϊκών χρόνων έχουν βρεθεί πολλά κομμάτια από τη λεγόμενη ορθομαρμάρωση, πολύχρωμα μάρμαρα που διακοσμούσαν τους τοίχους.
Το πιο σημαντικό εύρημα είναι, φυσικά, το άγαλμα, μάλλον του Αδριανού, αλλά και ένας μεγάλος αριθμός από επιγραφές που ήταν χαραγμένες στις βάσεις των αγαλμάτων.
Οι Λύττιοι είχαν τη συνήθεια να αφιερώνουν κάθε χρόνο στα γενέθλια του αυτοκράτορα ένα άγαλμα στον ίδιο και τη σύζυγό του και έτσι έχουμε πληροφορίες για τα μέλη της αριστοκρατίας, της ελίτ της εποχής, που επιμελούνταν την αφιέρωση. Οι επιγραφές μπορούν να χρονολογηθούν με ακρίβεια. Για παράδειγμα, σε μία επιγραφή αναφέρεται πως ο Ανδριανός είχε τη δημαρχική εξουσία για 8η χρονιά, συνεπώς είναι από το 124 μΧ.
![ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΠΟΥ ΗΡΘΕ ΣΤΟ ΦΩΣ ΣΤΟ ΛΥΤΤΟ]()
Βυζαντινή βασιλική
Στον τρίτο τομέα της ανασκαφής, υπάρχει η βυζαντινή βασιλική, της οποίας ο εξωτερικός τοίχος σώζεται σε πάρα πολύ καλή κατάσταση. Είναι ύψους 1,5 μέτρου και θεωρείται πως το εσωτερικό του κτηρίου θα είναι καλά διατηρημένο. Την εντόπισε και την ανασκάπτει η κ. Συθιακάκη. Πέρσι είχε αποκαλυφθεί ένα πρόσκτισμα με ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία αλλά και στοιχεία για παλαιότερη εποχή της Λύττου, γιατί εκεί βρέθηκε και ελληνιστική κεραμική.
Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, η βασιλική είναι μήκους 25 μέτρων, έχει τρεις αψίδες, είναι τρίκλιτη με εγκάρσιο κλίτος. Η αρχιτεκτονική της μάλλον οδηγεί στην υπόθεση ότι κτίστηκε γύρω στο 800 μΧ, εποχή κατά την οποία η πόλη ήταν έδρα επισκόπου.
Από τη δεκαετία του ‘80 ενδιαφέρον για τη Λύττο
Από τη δεκαετία του ‘80 ο καθηγητής στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών στο Πρίνστον Άγγελος Χανιώτης σχετίζεται με τη Λύττο από το 1986, όταν δημοσίευσε μια επιγραφή της. Το 1993 είχαν προσπαθήσει με τον Γιώργο Ρεθεμιωτάκη να ξεκινήσουν ερευνητικό πρόγραμμα, όμως δεν τα είχαν καταφέρει λόγω ελλιπούς χρηματοδότησης.
«Ο χώρος, στον οποίο γίνεται η δική μου ανασκαφή είναι ένα σημαντικό κτήριο των αυτοκρατορικών χρόνων που είχε ανασκαφεί μερικώς το 1983 και το 1985 από τον Γιώργο Ρεθεμιωτάκη, είναι ένας χώρος συνεδριάσεων και ο στόχος είναι να μας προσφέρει πληροφορίες για τη Λύττο εκείνων των χρόνων, μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Γνωρίζουμε ότι μαζί με τη Γόρτυνα και την Κνωσό ήταν η σημαντικότερη πόλη της Κρήτης», αναφέρει ο κ. Χανιώτης.
Η Λύττος ήταν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας κρασιού, η Χερσόνησος ήταν το επίνειο της Λύττου ή το λιμάνι, μέσω του οποίου γινόταν η εξαγωγή των προϊόντων της.
Η σπουδαιότητά της φαίνεται και από το μέγεθος των αρχιτεκτονικών έργων, όπως είναι το υδραγωγείο.