«Ο πρώτος λόγος που έκανε να γράψω αυτό το βιβλίο είναι για να διαφυλάξω την πατρότητα των τραγουδιών μου, της μουσικής και των στίχων μου. Ο δεύτερος λόγος είναι για να ξέρουν οι νεότεροι πώς ήταν ο λυράρης και η κρητική μουσική την δεκαετία του 1960 και πώς εξελίχθηκε μέχρι σήμερα.
Αναφέρω χωριά και ονόματα, για να μην αμφισβητηθούν τα γεγονότα που είναι όλα αληθινά. Η καταγραφή των στίχων και όλο το πληροφοριακό βιογραφικό υλικό προέρχεται από το προσωπικό μου ημερολόγιο και αρχείο».
Αυτό ξεκαθαρίζει από την αρχή ο γνωστός λυράρης, Μιχάλης Τζαγκαράκης, ο Τζαγκαρομιχάλης, όπως τον ξέρουν οι περισσότεροι, για τους λόγους που τον ώθησαν στο να γράψει το βιβλίο του «Η Οδύσσεια ενός λυράρη».
Πρόκειται για ένα ταξίδι στην ιστορία της κρητικής μουσικής, που διαρκεί εδώ και 60 χρόνια, ο αγώνας μιας ολόκληρης ζωής για την διαφύλαξη και συνέχιση της μουσικής κληρονομιάς.
Τα γλέντια και οι εμπειρίες μιας εποχής, που σημάδεψε τη μουσική και τη παράδοση μέσα από τα βιώματα του Μιχάλη Τζαγκαράκη, ξαναζωντανεύουν σε αυτό το βιβλίο με μοναδικό τρόπο.
Πρόκειται -όπως λέει ο ίδιος- για έναν αγώνα γεμάτο όνειρα, αλλά και αγωνία για τα έθιμα, την παράδοση, αλλά και την ίδια την πορεία της κρητικής μουσικής.
Μία ζωή γεμάτη μουσική, τραγούδι, γλέντια, χαρές που πολλές φορές όμως, πίσω από το χαμόγελο του λυράρη κρύβεται η απογοήτευση, η πίκρα και ένας βουβός πόνος για την αδικία, που δεν μπορεί να εκφράσει.
Μία ζωή καρδιοχτύπι και αγωνία. Να χτίζει όνειρα, να κοιμάται, να ονειρεύεται τι θα γράψει, τι θα τραγουδήσει, να ξυπνά και να γυρεύει στο σκοτάδι να βρει μολύβι και χαρτί για να γράψει τη μαντινάδα, το τραγούδι που ταίριαξε για να μην το ξεχάσει. Να σκαλίζει ο νους την ψυχή του, να την βασανίζει για να φτιάξει τον σκοπό, που θα παντρέψει τον στίχο και θα γενεί τραγούδι.
Το τραγούδι, που θα μιλεί για τη λευτεριά, τους αγώνες, την αγάπη, τον έρωτα, τις λύπες, τις χαρές, τα μοιρολόγια και τη λεβεντιά του κρητικού λαού. Ο λυράρης δεν ζητά, παρά μόνο την ηθική αναγνώριση για το έργο του, τις περισσότερες φορές όμως έρχεται μετά τον θάνατο».
Από οικογένεια μουσικών
Κατάγεται από οικογένεια μουσικών, αφού και τα 3 αδέλφια του (Δημήτρης, Στέλιος, Γιώργος) είναι λαμπροί καλλιτέχνες. Ακολουθώντας τα χνάρια του πατέρα του Ηρακλή Τζαγκαράκη, που ήταν ένας από τους καλύτερους λυράρηδες της εποχής του, έμαθε λύρα.
Η καταγωγή του πατέρα του ήταν από τις Καμάρες. Ο Μιχάλης Τζαγκαράκης γεννήθηκε στο Αποΐνι το 1945 και μεγάλωσε στο Ηράκλειο.
Οι «Κουτσομπόλες» έφεραν την επιτυχία
Η διάκρισή του ήρθε όταν σε ένα γλέντι, στην Τουρλωτή, αυθόρμητα, αυτοσχεδίασε την πρώτη του σύνθεση, το τραγούδι «Κουτσομπόλες».
Ο ενθουσιασμός, τα χειροκροτήματα και το κέφι του κόσμου, όχι μόνο τον συγκίνησαν, αλλά άλλαξαν εντελώς την καλλιτεχνική πορεία της ζωής του. Άρχισε να συνθέτει τραγούδια, που έδιναν χαρά, γέλιο και κέφι στον κόσμο.
Μερικά από αυτά είναι «Ο Προξενητής», «Περονόσπορος στα αμπέλια», «Μίνι φούστα», «Πεθερά», «Τα χρέη μου», «Φλυτζανού», «Τουρίστριες» και άλλα, που τα περισσότερα δεν γράφτηκαν ποτέ σε δίσκους.
Με συνεργάτες, τον αδερφό του Δημήτρη Τζαγκαράκη και με άλλους καλούς λαουτιέρηδες, Κ. Κατσουλίερη και Γ. Ξυλούρη, ξεσήκωνε τον κόσμο και χάρη στο ταλέντο της σύνθεσης και της ποίησης που είχε, ο κόσμος τον αγάπησε, τον ξεχώρισε και πολύ γρήγορα έγινε γνωστός σε όλη τη Κρήτη, χωρίς να έχει γράψει τα τραγούδια του σε δίσκο.
Η κρητική μουσική, την εποχή εκείνη, ακουγόταν μόνο στα χωριά. Το μοναδικό κέντρο στο Ηράκλειο, που είχε κρητικό πρόγραμμα, ήταν το Λιμενικό περίπτερο, και ήταν πολύ τιμητικό για τον Μιχάλη Τζαγκαράκη που επέλεξαν εκείνον, να παίζει λύρα κάθε βράδυ, με λαουτιέρη τον Δ. Φουκάκη.
Το 1964 έγραψε τον πρώτο του δίσκο 45 στροφών «Α΄ πλευρά-Ξενιτεμένο μου πουλί, Β΄ πλευρά-Χωριανοί χωριανοί», ενώ δεν είχε πάει ακόμα φαντάρος. Έκτοτε ακολουθούν πολλοί δίσκοι κι αξιοζήλευτες συνεργασίες.
Το 1967 απολύθηκε από τον στρατό. Εκείνη την εποχή στο Ηράκλειο, υπήρχαν μόνο δυο κέντρα. Ο Ερωτόκριτος και η Καλλιθέα και κάθε σαββατοκύριακο έπαιζε και διαφορετικό συγκρότημα.
Κάθε φορά, που έπαιζε ο Μιχάλης Τζαγκαράκης, τα κέντρα ήταν ασφυκτικά γεμάτα. Αυτό ήταν η αιτία που οι ιδιοκτήτες του κέντρου Καλλιθέα, του ζήτησαν μόνιμη συνεργασία. Ήταν ο πρώτος λυράρης που έπαιζε κάθε βράδυ και για πολλά χρόνια, στο κέντρο αυτό, με συνεργάτες του τα αδέλφια του, Δημήτρη και Γιώργο, και τον Ζαχαρία Σμπώκο, βοηθώντας έτσι την πορεία και την εξέλιξη της κρητικής μουσικής.
Την ίδια εποχή ξεκίνησε και μια νέα καλλιτεχνική καριέρα για τον Μιχάλη Τζαγκαράκη, γράφοντας τα τραγούδια του σε δίσκους 45 στροφών, κάνοντας μεγάλες επιτυχίες.
Η «Ξαστεριά»
Το 1972 ανοίγει το δικό του κέντρο, την Ξαστεριά, χωρητικότητας 1.000 ατόμων, προκαλώντας τη δυσαρέσκεια της δικτατορίας για το όνομα του κέντρου και τις αντιστασιακές μαντινάδες που έλεγε.
Ανανεώνει το κρητικό πρόγραμμα της «Ξαστεριάς» και συνεργάζεται με αξιόλογους καλλιτέχνες, όπως τον μεγάλο Κώστα Μουντάκη, τον Βασίλη Νιράκη (Μπακαλιάρος), τον Γιώργο Ταμιωλάκη, τον Λαρετζάκη, τον Αντώνη Βαφάκη, τον Κώστα Γαρυφαλάκη, τον Γιάννη Δερμιτζάκη, τον Ζαχαρία Μελεσανάκη και με νησιώτικα συγκροτήματα και γράφει τους δίσκους «Κληρονόμοι», «Μερακλίδικα», «Παράξενα», «Ερωτόκριτος», «Παράνομη αγάπη», κ.ά.
Η «Ξαστεριά» γίνεται στέκι όχι μόνο των μερακλήδων κρητικών, αλλά και των ξένων που επισκέπτονταν το Ηράκλειο. Γι’ αυτό το λόγο, ο Μιχάλης Τζαγκαράκης ανοίγει και δεύτερο κέντρο, τον «Ερωτόκριτο», με συνεργάτη τον Βασίλη Νιράκη.
Η κουμπαριά με τον Μ. Λοΐζο και η συνεργασία που ποτέ δεν έγινε
Πολιτικοί, τραγουδιστές, ηθοποιοί, μεταξύ των οποίων ο Γεώργιος Μαύρος, ο Ντέμης Ρούσος, η Άννα Καλουτά, η Έρικα Μπρόγιερ, η ποδοσφαιρική ομάδα της ΑΕΚ επισκέπτονταν την «Ξαστεριά» και η κοσμοσυρροή ήταν πρωτοφανής.
Μάλιστα, ηθοποιός Δώρα Σιτζάνη, με τον μεγάλο συνθέτη Μάνο Λοΐζο, ήταν φίλοι και κουμπάροι του, ενώ μια συνεργασία τους που ήταν έτοιμη αρχικά, ματαιώθηκε από τον Τζαγκαρομιχάλη, γιατί δεν μπορούσε να λείπει καιρό από τα μαγαζιά του. Όταν τελικά το αποφάσισε, ο θάνατος είχε βάλει τον μεγάλο μας συνθέτη στο σημάδι.
Το 1992 εκλέχτηκε γενικός γραμματέας στον Σύλλογο Καλλιτεχνών Κρητικής Μουσικής, αναπτύσσοντας μεγάλη δραστηριότητα.
Ο Μιχάλης Τζαγκαράκης συνεχίζει να δημιουργεί, να παίζει, να τραγουδάει και να προβάλει τη μουσική παράδοση της Κρήτης μας.
«Δεν είναι… κάποιος λυράρης ο Τζαγκαρομιχάλης»
Άλλωστε, όπως σημειώνει ο Νίκος Λουκαδάκης (Δαφνιανός), στον πρόλογο των βιβλίων στο περβόλι της κρητικής μουσικής, ο Μιχάλης Τζαγκαράκης είναι ένας «κηπουρός που κατέχει κάθε γωνιά του περβολιού».
«Δεν είναι… κάποιος λυράρης ο Τζαγκαρομιχάλης, είναι λυράρης, συνθέτης, στιχουργός, που ‘χει αρμενίσει σε μια θάλασσα χειροκροτήματα, που ‘χει μεθύσει ατελείωτες φορές με τον βαρύ μαρουβά της επιτυχίας, που ‘χει χορτάσει μονάχα με το γλυκό ψωμί της αγάπης του κόσμου.
Πάντα με την ευγνωμοσύνη ορτάκη, πάντα με το άσβεστο χαμόγελο στα χείλη, πάντα φορώντας κατάσαρκα τον ιερό σεβασμό».
Από το χέρι των «Πατριαρχών» πήρε την κρητική μουσική και βάδισαν μαζί έως το σήμερα. Άλλοτε του ‘δειχνε αυτή τη στράτα και άλλοτε την έβαζε αυτός σε καινούργια μονοπάτια, που όμως έβγαζαν στον ίδιο προορισμό, στη συγκίνηση, στο κέφι και στη χαρά του κόσμου. Μόνο αυτός είναι ο προορισμός της μουσικής, μόνο αυτός είναι ο ρόλος του μουσικού.
Γλέντια κι αγώνας για βελτίωση, γλέντια και σύνθεση, και στίχοι. Γλέντια από καφενείο σε καφενείο, από χωριό σε χωριό. Έπειτα γλέντια και δισκογραφία, καθιέρωση, αναγνώριση και πάντα σύνθεση και στίχοι. Δίψα για προσφορά στην κρητική μουσική, συναυλίες στην Κρήτη, στην Ελλάδα, στον κόσμο ολάκερο, διδασκαλία σε κοπέλια, δίχως να σταματά η σύνθεση και οι στίχοι. Ανάγκη να εκφράσει την επικαιρότητα, δισκογραφία συνεχής, σύνθεση και στιχουργική συνέχεια».
Σπουδαία παρακαταθήκη
Το βιβλίο εκδόθηκε με τη στήριξη της Περιφέρειας Κρήτης και διανέμεται δωρεάν. «Πρόκειται», καταλήγει ο περιφερειάρχης, κ. Σταύρος Αρναουτάκης, «για την παράδοση που σηκώνει για πολλά χρόνια ο Μιχάλης Τζαγκαράκης». «Ο Τζαγκαρομιχάλης», μέσα από τη δική του «μουσική Οδύσσεια», αφήνει σπουδαία παρακαταθήκη στους επομένους.
Αποτυπώνει με τρόπο μοναδικό, την ξεχωριστή ταυτότητα της κρητικής μουσικής, όπως ο ίδιος την αντιλαμβάνεται από το 1960 μέχρι το 2023. Η συγκεκριμένη έκθεση είναι βιωματική. Είναι ταυτόχρονα αξιέπαινη, καθώς ο Τζαγκορομιχάλης, καταφέρνει στις σελίδες του βιβλίου και στις πολυάριθμους στίχους, των κεφαλαίων του βιβλίου, να παρουσιάσει στους αναγνώστες τη νεότερη καλλιτεχνική παράδοση του τόπου μας, όπως αυτή διαμορφώθηκε σε χρόνια δύσκολα, αλλά και σε καιρούς πιο φωτεινούς.
Ως Περιφέρεια Κρήτης, εκφράζουμε ιδιαίτερα συγχαρητήρια στη συγγραφέα και σε όλους τους συντελεστές της έκδοσης. Η «Οδύσσεια» του Τζαγκαρομιχάλη, η «Οδύσσεια ενός λυράρη» θα αποτελέσει ένα ξεχωριστό βιβλίο στο αποθετήριο μνήμης και γνώσης για την κρητική μουσική».
Εκδήλωση παρουσίασης σήμερα το απόγευμα
Η παρουσίαση του βιβλίου του θα πραγματοποιηθεί σήμερα, Τρίτη 16 Σεπτεμβρίου 2025, στις 7 το απόγευμα, στην αίθουσα διαλέξεων της Ενορίας Γεννεσίου Θεοτόκου Μπεντεβή, στο Ηράκλειο, στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου 184.
Μέσα στο βιβλίο αυτό, ο αναγνώστης θα κάνει ένα ταξίδι στην ιστορία της κρητικής μουσικής των δεκαετιών 1960-2020, μέσω της βιογραφίας και εργογραφίας του σπουδαίου λυράρη, συνθέτη και στιχουργού, Μιχάλη Τζαγκαράκη.
Για το βιβλίο θα μιλήσουν:
Βασίλης Νιράκης: μουσικός.
Γιώργος Κυπριωτάκης: επιμελητής λαογραφικών εκπομπών.
Βασίλης Δαμιανάκης: υποψήφιος διδάκτωρ Θεολογικής σχολής Α.Π.Θ, δάσκαλος Δημοτικού Σχολείου Θραψανού.
Την παρουσίαση συντονίζει ο αρθρογράφος Νίκος Λουκαδάκης.