Στην Κρήτη, ο καιρός δεν ήταν ποτέ απλώς θέμα συζήτησης. Ήταν οδηγός ζωής, πυξίδα για τη σοδειά, προειδοποίηση και ελπίδα μαζί. Οι παππούδες μετρούσαν τη βροχή με κονσερβοκούτια, έγραφαν σε τετράδια τις σταγόνες που έπεφταν στο χωράφι και μάθαιναν να «διαβάζουν» τον ουρανό, όπως άλλοι διαβάζουν το Ευαγγέλιο.
Οι αγρότες αποφάσιζαν πότε θα σπείρουν ή θα θερίσουν όχι με δελτία καιρού, αλλά κοιτάζοντας τα σύννεφα και ακούγοντας τον άνεμο.
Σήμερα, στην εποχή της κλιματικής κρίσης, η ανάγκη παραμένει ίδια -μόνο που έγινε πιο πιεστική: να γνωρίζουμε όχι μόνο τι θα γίνει αύριο, αλλά και τι συνέβη χθες και προχθές. Γιατί το μέλλον δεν σχεδιάζεται με προβλέψεις, αλλά με μνήμη.
Αυτή τη γέφυρα από το παραδοσιακό στο σύγχρονο χτίζει το CretaWeather, ο Μη Κερδοσκοπικός Σύλλογος Φίλων Καιρού Κρήτης «ΚΑΙΡΩΝ ΚΡΗΤΕΣ». Με επικεφαλής τον Νίκο Κούνουπα και μια ομάδα εθελοντών, που συνδυάζουν την τεχνολογία με το μεράκι, το CretaWeather έχει δημιουργήσει ένα από τα πιο πυκνά δίκτυα μετεωρολογικών σταθμών στην Ελλάδα -με περίπου 60 ενεργούς σταθμούς εγκατεστημένους σε κάθε γωνιά του νησιού.
«Οι σταθμοί θέλουν συντήρηση. Οι κεραίες χαλάνε, οι πλακέτες καίγονται. Κι όμως, μέχρι τώρα τα κρατάμε με δικά μας μέσα», λέει ο κ. Κούνουπας. Και προσθέτει με έμφαση:
«Χρειάζεται η Περιφέρεια Κρήτης, οι Δήμοι, τα πανεπιστήμια να σταθούν στο πλευρό μας. Να γίνει αυτό το δίκτυο παγκρήτιο, ενιαίο, θεσμικά κατοχυρωμένο. Μόνο έτσι θα χτίσουμε μια βάση δεδομένων που θα αντέξει στον χρόνο».
Ένα δίκτυο που ξεκίνησε από το μεράκι
Το CretaWeather γεννήθηκε το 2015 από μια μικρή ομάδα ανθρώπων, που αγαπούσαν τον καιρό και ήθελαν να τον κατανοήσουν πέρα από την καθημερινή πρόγνωση. Στην αρχή, εγκαταστάθηκαν λίγοι σταθμοί σε χωριά της ενδοχώρας -πειραματικά, σχεδόν χειροποίητα. Πολύ σύντομα, όμως, η προσπάθεια μεγάλωσε.
Σήμερα, το δίκτυο καλύπτει:
- Ορεινές περιοχές, όπως τα Ανώγεια, ο Ομαλός και ο Ψηλορείτης.
- Αγροτικές πεδιάδες, όπως η Μεσσαρά και η Βιάννος.
- Παράλια μέτωπα, από τη Σητεία έως τα Σφακιά.
- Αστικά κέντρα, όπως το Ηράκλειο και τα Χανιά.
Κάθε σταθμός είναι ένα μικρό, αυτόνομο επιστημονικό εργαστήριο. Μετρά θερμοκρασία, υγρασία, βροχόπτωση, άνεμο, ατμοσφαιρική πίεση. Όλα τα δεδομένα φτάνουν σε πραγματικό χρόνο στο CretaWeather.gr, όπου είναι ελεύθερα και δωρεάν για όλους -από τον αγρότη και τον μελισσοκόμο μέχρι τον μαθητή, που μαθαίνει φυσική στο σχολείο.
«Η Κρήτη έχει το πιο σύνθετο μικροκλίμα στην Ελλάδα. Σε δέκα χιλιόμετρα απόσταση μπορείς να έχεις εντελώς διαφορετικές συνθήκες. Χωρίς σταθμούς παντού, απλώς μαντεύεις», τονίζει ο κ. Κούνουπας.
Δίκτυο που «μιλά» με το Αστεροσκοπείο
Το CretaWeather δεν λειτουργεί απομονωμένα. Συνεργάζεται στενά με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ), που διαχειρίζεται το μεγαλύτερο δίκτυο αυτόματων μετεωρολογικών σταθμών στη χώρα -πάνω από 520 σταθμούς πανελλαδικά και περισσότερους από 60 στην Κρήτη.
Μέσα από συνεργασίες με Δήμους, ΤΟΕΒ και άλλους φορείς, δημιουργείται ένα ενιαίο, αξιόπιστο και συνεχώς επεκτεινόμενο δίκτυο, που καλύπτει ολοένα και περισσότερες παραγωγικές και ευαίσθητες περιοχές του νησιού.
Η διασύνδεση CretaWeather και ΕΑΑ δημιουργεί ένα ενιαίο δίκτυο περίπου 125 σταθμών στην Κρήτη. Αυτό σημαίνει σχεδόν πλήρη κάλυψη, δεδομένα υψηλής αξιοπιστίας και τη δυνατότητα να συγκριθούν οι τάσεις του νησιού με τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας.
«Η συνεργασία με το Αστεροσκοπείο είναι πολύτιμη. Ενώνουμε τα δικά μας δεδομένα με τα δικά τους. Έτσι, η εικόνα γίνεται παγκρήτια, αλλά και πανελλαδική. Και αυτό μάς δίνει δύναμη, τεχνογνωσία και κύρος», υπογραμμίζει ο πρόεδρος.
Όχι απλώς πρόγνωση – αλλά καταγραφή
Για τους περισσότερους, ο καιρός σημαίνει τι θα γίνει αύριο. Για τους ειδικούς, όμως, το πραγματικό κεφάλαιο βρίσκεται στο τι έγινε χθες.
«Η πρόγνωση είναι στιγμιαία. Η καταγραφή όμως είναι μνήμη. Αν δεν ξέρεις τι έβρεξε πέρυσι και πρόπερσι, δεν μπορείς να κάνεις σοβαρό σχεδιασμό», λέει ο κ. Κούνουπας.
Αυτή η μνήμη των δεδομένων βοηθά στην προσαρμογή της αγροτικής παραγωγής, στον σχεδιασμό έργων υποδομής και στην έγκαιρη πολιτική προστασία. Από το πότε πρέπει να ποτιστεί ένα θερμοκήπιο, μέχρι το πότε πρέπει να καθαριστεί ένα ρέμα, όλα μπορούν να βασιστούν σε πραγματικές μετρήσεις.
Παράδειγμα: ο Δήμος Βιάννου
Σε μια περιοχή που υποφέρει από ξηρασίες και περιορισμένους υδάτινους πόρους, το CretaWeather εγκατέστησε σταθμούς που καταγράφουν βροχοπτώσεις και υγρασία σε πραγματικό χρόνο.
«Η Βιάννος είναι περιοχή με σοβαρό πρόβλημα νερού. Χωρίς μετρήσεις δεν μπορείς να μιλήσεις σοβαρά ούτε για έργα ούτε για αποζημιώσεις. Οι σταθμοί μάς δίνουν αυτή τη δυνατότητα», εξηγεί ο πρόεδρος.
Χάρη στα δεδομένα, οι αγρότες μπορούν να ρυθμίζουν το πότισμα και ο Δήμος να τεκμηριώνει αιτήματα προς το κράτος. Η τεχνολογία, εδώ, μεταφράζεται σε επιβίωση.
Από τις πλημμύρες στην πρωτοπορία: ο Δήμος Χερσονήσου
Το 2017, όταν ο Δήμος Χερσονήσου διεκδίκησε αποζημιώσεις για πλημμύρες, το Υπουργείο δεν αρκέστηκε σε φωτογραφίες ή βίντεο. Ζήτησε στοιχεία.
«Οι κάτοικοι πήραν αποζημιώσεις χάρη στους σταθμούς μας. Εμείς τα δώσαμε. Χωρίς αυτά, δεν θα έπαιρναν τίποτα», θυμάται ο κ. Κούνουπας.
Σήμερα, ο Χερσόνησος κάνει το επόμενο βήμα: δημιουργεί τον πρώτο «μετεωρολογικό Δήμο» της Κρήτης, με δέκα σταθμούς σε συνεργασία με το Πράσινο Ταμείο και την τοπική αναπτυξιακή εταιρεία.
«Οι υπηρεσίες του Δήμου θα έχουν καθημερινή πρόσβαση στα στοιχεία. Από τον σχεδιασμό έργων μέχρι την πολιτική προστασία, όλα θα στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα», υπογραμμίζει.
Το νερό στο επίκεντρο
Η μεγαλύτερη πρόκληση για την Κρήτη είναι -και θα παραμείνει- το νερό. Το νησί κινδυνεύει από ξηρασίες, αλλά και από την υφαλμύρωση των υπόγειων υδροφορέων λόγω υπεράντλησης.
«Αν δεν ξέρουμε τι πέφτει από τον ουρανό, δεν ξέρουμε τι αποθηκεύεται. Και χωρίς αυτό, δεν μπορούμε να μιλάμε σοβαρά για διαχείριση νερού», λέει ο κ. Κούνουπας.
Τα στοιχεία των 125 σταθμών δείχνουν ήδη πτωτική τάση στις βροχοπτώσεις. Αν ο επερχόμενος χειμώνας δεν αποδειχθεί γενναιόδωρος, η περίοδος 2025-2026 θα είναι ακόμη δυσκολότερη.
Τα δεδομένα που «χτίζουν» την έξυπνη γεωργία και ανοίγουν τον δρόμο στο μέλλον
Η συστηματική καταγραφή είναι μόνο η αρχή. Το επόμενο βήμα είναι η ανάλυση. Με τη βοήθεια των big data και της Τεχνητής Νοημοσύνης, οι επιστήμονες μπορούν να δημιουργήσουν μοντέλα που προβλέπουν:
- την εξάπλωση του δάκου,
- τις ανάγκες για άρδευση,
- τις περιόδους όπου οι ψεκασμοί είναι άσκοποι λόγω ανέμων,
- ακόμη και ποιες καλλιέργειες είναι βιώσιμες στις νέες συνθήκες.
«Ένας αγρότης μπορεί να γλιτώσει νερό, λιπάσματα και φάρμακα αν ξέρει με ακρίβεια πότε χρειάζεται τι. Αυτή είναι η ουσία της έξυπνης γεωργίας. Και όλα ξεκινούν από τη συστηματική καταγραφή», εξηγεί ο πρόεδρος.
Ο καιρός ως πολιτισμός
Πέρα από τα δεδομένα και την τεχνολογία, ο καιρός στην Κρήτη είναι και πολιτισμός. Από τις μαντινάδες για τον βοριά μέχρι τα έθιμα που εξαρτώνται από τις βροχές, οι Κρητικοί είχαν πάντα μια βαθιά σχέση με τον ουρανό.
«Οι παππούδες μας μιλούσαν με τον καιρό. Εμείς σήμερα έχουμε τα μέσα να τον μετράμε. Αν τα χρησιμοποιήσουμε σωστά, μπορούμε να κάνουμε τον καιρό σύμμαχο αντί για απειλή», λέει ο Νίκος Κούνουπας.
Συνολικά, στην Κρήτη λειτουργούν πάνω από 120 μετεωρολογικοί σταθμοί, εκ των οποίων περίπου 60 ανήκουν στο δίκτυο της CretaWeather. Κάποιοι λειτουργούν σε συνεργασία με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, άλλοι αυτόνομα, με τη CretaWeather να αναλαμβάνει τη συντήρησή τους. Μαζί, δημιουργούν το πιο ολοκληρωμένο δίκτυο μετεωρολογικών δεδομένων που είχε ποτέ το νησί.
Οι περιπτώσεις των Δήμων Χερσονήσου και Βιάννου αποδεικνύουν έμπρακτα την αξία της προσπάθειας. Η κρητική κοινωνία κρατά πλέον στα χέρια της ένα εργαλείο, που μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που διαχειρίζεται τη γεωργία, το νερό, ακόμη και την πολιτική προστασία.
Όμως, για να αντέξει αυτή η προσπάθεια στον χρόνο, χρειάζεται στήριξη.
«Χωρίς στοιχεία δεν μπορούμε να σταθούμε. Με αυτά μπορούμε να σχεδιάσουμε το αύριο», καταλήγει ο πρόεδρος του CretaWeather.