Το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, στο Ηράκλειο, είναι γνωστός και αγαπημένος προορισμός για όσους αγαπούν να μαθαίνουν για το χθες, για τα έργα των ανθρώπων της Κρήτης σε όλες τις εποχές. Η δυνατότητα του μουσείου να ανοίγει ιστορικά τη ματιά των επισκεπτών σε πεδία πέραν της ήδη σημαντικής σταθερής συλλογής του επιβεβαιώθηκε για μια ακόμα φορά με τον καλύτερο τρόπο.
Αναφερόμαστε στην έκθεση «Ό,τι απέμεινε… Ιστορίες ανθρώπων από τη Μάχη της Κρήτης – Συλλογή Δημήτρη Σκαρτσιλάκη» που διοργανώνεται από την Περιφέρεια Κρήτης και την Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών. Ιστορικό πλαίσιο της έκθεσης αποτελεί η Μάχη της Κρήτης, την οποία όμως ο επισκέπτης προσεγγίζει διαφορετικά απ’ό,τι γίνεται συνήθως.
Τα πάντα εκτός από όπλα
“Στην έκθεση δεν υπάρχει ούτε ένα όπλο, ούτε μια σφαίρα”, λέει στην “Π” ο Κλεάνθης Σιδηρόπουλος, πολύπειρος αρχαιολόγος με πολύχρονη πορεία στο ανασκαφικό και μουσειολογικό έργο, που έχει την ευθύνη της επιμέλειας της έκθεσης και είχαμε την τύχη να μας ξεναγήσει ο ίδιος. “Δώσαμε απόλυτη προτεραιότητα στα καθημερινά χρηστικά αντικείμενα των μαχητών, στρατιωτικά και μη, αντικείμενα κάθε είδους που μέσα από αυτά μας παρουσιάζονται ανθρώπινες ιστορίες μαχητών από όλες τις πλευρές”.
Σκοπός της έκθεσης δεν είναι να επικεντρωθεί στο ίδιο το γεγονός της Μάχης, στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, που λίγο ή πολύ είναι γνωστές και αρκετά φωτισμένες. Σκοπός της είναι να αναδείξει τον ανθρώπινο παράγοντα που είναι πάντα παρών ανεξάρτητα από την στολή ή μη που φέρουν τα πρόσωπα.
Και ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται, κρίνοντας υποκειμενικά από την εμπειρία του γράφοντα ως επισκέπτη, καθώς αναδεικνύονται όντως οι ανθρώπινες διαστάσεις και συνήθειες όσων μετείχαν. Βλέποντας προσεκτικά τα καθημερινά αντικείμενα, αλλά και τα έγγραφα που συνόδευσαν τους μαχητές στη ζωή και τον θάνατο, αποκτά κανείς εποπτεία της τραγικής ειρωνείας της ζωής μέσα στον πόλεμο…
Η απουσία του κράτους και ο ρόλος των συλλογών
“Η έκθεση προσπαθεί να αποδώσει τη μικρό-ιστορία της μάχης, αλλά και των συμμετεχόντων σε ένα πιο προσωπικό και ανθρώπινο επίπεδο μέσα από παλαιότερες και πρόσφατες ανακαλύψεις σε αυλές, σαλόνια και αλώνια, από ανθρώπους που τα ξέθαψαν από τα συρτάρια τους ή τα χωράφια τους”, επισημαίνει μιλώντας στην “Π” ο Δημήτρης Σκαρτσιλάκης, Ρεθεμνιώτης ιστορικός ερευνητής και συλλέκτης, που “άνοιξε” τη συλλογή του για να επιλεγούν τα αντικείμενα που συγκρότησαν την έκθεση.
“Η έλλειψη ενός μουσείου για τη μάχη της Κρήτης Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο σοβαρά αντιμετωπίζει το Ελληνικό κράτος την πρόσφατη ιστορία του” τονίζει με νόημα ο κ.Σκαρτσιλάκης. “Την ιστορική ολιγωρία των τοπικών αρχών έρχονται να καλύψουν οι ιδιώτες ερευνητές και συλλέκτες. Άνθρωποι με πάθος για την ιστορία που διασώζουν και μελετούν τα αντικείμενα, μετά από τόσα χρόνια.
Ιστορικά όμως αντικείμενα από τη μάχη της Κρήτης δεν έχουν μόνο τα μουσεία και οι πάσης φύσεως ιδιώτες. Ιστορικά ευρήματα βρίσκονται ολόγυρα στα χωράφια, σε περιφράξεις, σε κοτέτσια, σε τοίχους καφενείων, σε αυλές και όπου μπορεί να φανταστεί κανείς. Κάποια ταπεινά ή μερικά μνημειακά. Αγρότες καλλιεργούν τη γη και βρίσκουν τα “σκουπίδια της μάχης”.
Η εμπειρία και οι αντιδράσεις των επισκεπτών
Και πώς αντιμετωπίζεται η έκθεση από το κοινό; “Με συγκίνηση, με φανερή συγκίνηση”, σπεύδει να μας πληροφορήσει ο επιμελητής Κλεάνθης Σιδηρόπουλος, που περνά στον χώρο όσες περισσότερες ώρες μπορεί, για να παρατηρεί τις αντιδράσεις των επισκεπτών και να επικοινωνεί μαζί τους.
“Χαρακτηριστική περίπτωση ένα ζευγάρι Γερμανών, που αφού περιηγήθηκε στην έκθεση παρατηρώντας προσεκτικά τα αντικείμενα, συζητούσαν μεταξύ τους δακρυσμένοι”, συμπληρώνει. “Όταν τους ρώτησα για την εντύπωση που τους έκαναν όσα είδαν, μου περιέγραψαν τη συγκίνησή τους, τη βαθιά συμπόνια που τους γέννησε η έκθεση για όσους συμμετείχαν και βίωσαν την εμπειρία του πολέμου, απ’ όπου κι προέρχονταν.
Αντίστοιχες αντιδράσεις, μας μεταφέρει ο Κλεάνθης Σιδηρόπουλος, υπάρχουν και από τους Έλληνες επισκέπτες και από τους Αγγλοσάξονες, αλλά και ανεξάρτητα από την καταγωγή. Για του λόγου το αληθές μάλιστα, την ώρα της συζήτησής μας μέσα στην έκθεση, μια Ελληνίδα επισκέπτρια αντιλαμβανόμενη την ιδιότητα του συνομιλητή, έρχεται να τον ευχαριστήσει συγκινημένη για την πλούσια ιστορικά και συναισθηματικά εμπειρία που παρέχει η έκθεση.
Τα εκθέματα και η έκθεση
Στις προθήκες ο επισκέπτης έρχεται σε επαφή με κάθε λογής αντικείμενα. Από στολές και αλεξίπτωτα, μέχρι έγγραφα και σημαίες, από σημειωματάρια και φωτογραφίες μέχρι σπίρτα και σοκολάτες. Μοναδική εντύπωση προκαλούν πολλά εκθέματα, ένα από τα οποία είναι η καρέκλα του Στρατιωτικού Διοικητή Ηρακλείου. “Κάθε τι από αυτά τα αντικείμενα μας φέρνει δίπλα στην τραγική εμπειρία της συμμετοχής σε αυτά τα γεγονότα” καταλήγει ο κ.Σιδηρόπουλος.
Η έκθεση, που μας δίνει μια μοναδική και σύγχρονη αίσθηση αυτού που αποκαλείται “αρχαιολογία του πολέμου”, θα είναι προσβάσιμη στο κοινό σε όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού, μέχρι και τις 13 Σεπτεμβρίου, χωρίς κάποια επιπλέον επιβάρυνση από την είσοδο στο μουσείο. Θα ήταν ευχής έργο να παραταθεί, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να την επισκεφθούν και σχολεία, θα συμπληρώσουμε εμείς.
Αξίζει σε κάθε περίπτωση την προσοχή όλων, καθώς πέρα από τα ίδια τα σημαντικά και ενδιαφέροντα εκθέματα, στην πράξη ενοποιεί την ανθρώπινη εμπειρία μέσα στα ούτως ή άλλως δραματικά γεγονότα της Μάχης της Κρήτης.
Δείτε φωτογραφίες από την έκθεση:
