Ασπίδα προστασίας σε οκτώ συν μια περιοχές μνημειώδους φυσικού κάλλους ανοίγει η Περιφέρεια Κρήτης, μέσα από την ανάθεση ειδικών μελετών που θα τις θωρακίσουν και θα λειτουργήσουν αποτρεπτικά σε επενδυτικά σχέδια και παρεμβάσεις, που μπορούν να καταστρέψουν και να αλώσουν τη σημερινή μορφή τους.
Πρόκειται για έναν σχεδιασμό που έρχεται να δράσει προληπτικά και να αποτρέψει αντίστοιχα γεγονότα όπως αυτά που καταγράφηκαν στο Παλίγκρεμνο στον Πλακιά, δημιουργώντας ένα πλέγμα προστασίας σε περιοχές ιδιαίτερης οικολογικής, γεωλογικής ή γεωμορφολογικής αξίας.
Οι περιοχές αυτές επιλέχθηκαν ανάμεσα σε 200 προτάσεις που κατέθεσαν οι Δήμοι μετά από σχετικό αίτημα της Περιφέρειας Κρήτης, που ζήτησε την ενεργή συνδρομή τους για να ξεκινήσει η ανάθεση μελετών, που στόχος είναι σταδιακά θα διευρυνθεί. Πρόκειται για περιοχές που δεν βρίσκονται στο δίκτυο των περιοχών natura, ωστόσο έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον λόγω του ιδιαίτερου και μοναδικού φυσικού κάλλους τους.
Όπως εξηγεί ο αντιπεριφερειάρχης Περιβάλλοντος Νίκος Ξυλούρης, «ουσιαστικά αυτό το οποίο επιδιώκει η Περιφέρεια είναι εκ των προτέρων να θεσπίσει ένα πλαίσιο προστασίας περιοχών αξιόλογων, που σήμερα δεν εντάσσονται σε ένα καθεστώς προστασίας που μπορεί να τις προφυλάξει. Επειδή υπάρχουν περιοχές εκτός νατούρα που έχουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, περιβαλλοντικό, ομορφιάς τοπίου, γεωλογικό και όχι μόνο.
Ζητήσαμε από τους Δήμους της Κρήτης προτείνουν περιοχές οι οποίες κατά τη γνώμη τους, ή έχουν ιδιαίτερη ανάγκη προστασίας ή θα πρέπει να αναδειχτούν. Μας πρότειναν περίπου 200 σημεία. Επειδή δεν μπορούμε ταυτόχρονα 200 σημεία να αναδείξουμε και να μελετήσουμε, έγινε μια ιεράρχιση με συγκεκριμένα κριτήρια. Ανάμεσα στα σημεία που έχουν επιλεγεί, είναι και ένας δρυς στο Ασκύφου.
Όταν το άκουσα εξεπλάγην θετικά, διότι αποτυπώνει το οικολογικό ενδιαφέρον των κοινωνιών. Έχουν λοιπόν επιλεγεί οκτώ συν ένα σημεία στην Κρήτη, για τα οποία ετοιμαζόμαστε να αναθέσουμε μελέτη ανάδειξης. Τι σημαίνει αυτό; Αν θυμάστε στο Παλίγγκρεμο που υπήρξε επενδυτικό ενδιαφέρον, αυτό εξελίχθηκε διότι το επέτρεψε το θεσμικό πλαίσιο.
Το θεσμικό πλαίσιο άλλαξε μετά από παρέμβαση του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας και της Περιφέρειας και έτσι προστατεύεται και αναδεικνύεται η περιοχή. Τον ίδιο στόχο έχουμε σε όλες τις περιοχές που έχουμε επιλέξει, τις οποίες σήμερα δεν προστατεύει κανένα θεσμικό πλαίσιο παρά μόνο η ανθρωπιά».
Σύμφωνα με τον κ. Ξυλούρη, στο πλαίσιο αυτό ξεκίνησε τους προηγούμενους μήνες μια συνεργασία με τους τοπικούς φορείς και όλους τους Δήμους που κατέθεσαν τις προτάσεις τους και ανέλαβε μια επιτροπή της Περιφέρειας Κρήτης να τις αξιολογήσει, βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων.
Συγκεκριμένα, βασικό κριτήριο της επιτροπής είναι να υπάρχει ένας γεωγραφικός επιμερισμός ώστε οι επιλογές να μη γίνουν μόνο από μία, αλλά και από τις τέσσερις περιφερειακές ενότητες του νησιού. Ένα άλλο κριτήριο είναι να μην αναπτύσσονται μόνο στον βόρειο αλλά και στον νότιο άξονα, ενώ παράλληλα αξιολογούνται η ποικιλομορφία τους και τα ειδικά χαρακτηριστικά τους.
Στο πλαίσιο αυτό επιλέχθηκε η προστασία ενός δρυ στο Ασκύφου του Δήμου Σφακίων, το απολιθωμένο δάσος στον Σταυρό Ακρωτηρίου στα Χανιά, οι πτυχώσεις Αγίου Παύλου στην Κοινότητας Σακτουρίων Δήμου Αγίου Βασιλείου, η περιοχή Γιούς Κάμπος που βρίσκεται στο Δήμου Αμαρίου, το φαράγγι Πορτέλας και ο καταρράκτης περιοδικής ροής Ρίχτρα Δήμου Βιάννου.
Το φαράγγι και ο καταρράκτης Αμπά του Δήμου Αρχανών – Αστερουσίων, η περιοχή Πίτες της Γριάς στον Πρινιά στην Αγία Βαρβάρα, οι αλυκές της Ελούντας και τα Μικρά Μετέωρα του Λασιθίου στην περιοχή της Καλαμαύκας.
Δρυς στην περιοχή Ασκύφου
Ανάμεσα στις προστατευόμενες περιοχές είναι ο δρυς στο Ασκύφου των Σφακίων, που βρίσκεται εκτός NATURA 2000 και εκτός της ζώνης προστασίας Καταφυγίων Άγριας Ζωής.
Απολιθωμένο δάσος στον Σταυρό Ακρωτηρίου στα Χανιά
Στις προτεινόμενες για προστασία περιοχές είναι το απολιθωμένο δάσος Ακρωτηρίου στα Χανιά. Σε μια περιοχή που εκτείνεται κατά μήκος των ακτών του Ακρωτηρίου Χανίων, δυτικά του βενετσιάνικου λατομικού χώρου στον Σταυρό, αναγνωρίστηκε η ύπαρξη ριζόλιθων, δηλαδή απολιθωμένων ριζών ανώτερων φυτών. Αυτό το εύρημα, γνωστό ως «απολιθωμένο δάσος», έχει μια ουσιαστική διαφορά.
Ενώ τα μέχρι τώρα απολιθωμένα δάση στην πλειονότητα των περιοχών στην Ελλάδα συνδέονται με ηφαιστειακή δραστηριότητα και τα απολιθώματα ξύλων συνδέονται με διαδικασίες πυριτίωσης (αντικατάστασης του ξύλου από το ορυκτό πυρίτιο), στο απολιθωμένο δάσος Χανίων το ορυκτό αντικατάστασης του ξύλου είναι ο ασβεστίτης και η διαδικασία απολίθωσης είναι πολύ σπανιότερη και μοναδική σε αυτήν την έκταση και πυκνότητα απολιθωμάτων στον Ελληνικό χώρο.
Εντός παράκτιων αιολιανιτών δεν έχουν διατηρηθεί με απολίθωση μόνο οι κορμοί αλλά και τμήματα του ριζικού συστήματος ανώτερων φυτών, που απολιθώνονται σπανιότερα από τους κορμούς των δένδρων, καθιστώντας τη θέση αυτή προς το παρόν μοναδική στην Ελλάδα, ως προς τον αριθμό και το μέγεθος των ριζόλιθων.
Πτυχώσεις Αγίου Παύλου (Αποπλύστρα και ευρύτερη περιοχή)
Οι Πτυχώσεις της Αποπλύστρας βρίσκονται κοντά στον Άγιο Παύλο στην περιοχή του Ρεθύμνου. Βρίσκονται εκτός NATURA 2000, εκτός Καταφυγίων Άγριας Ζωής, εκτός Γεωπάρκου. Είναι μια περιοχή με εξαιρετικής γεωλογικής ομορφιάς, καθώς τη συνθέτουν μια σειρά από εντυπωσιακοί βραχώδεις σχηματισμοί που χαρακτηρίζονται από τα έντονα χρώματα και περίπλοκα μοτίβα. Οι πτυχές αυτές είναι το αποτέλεσμα των έντονων γεωλογικών δυνάμεων που συμπίεσαν τα στρώματα ιζηματογενών πετρωμάτων δημιουργώντας ένα οπτικά μαγευτικό τοπίο.
Γιούς Κάμπος
Ο Γιούς Κάμπος είναι ένα οροπέδιο που βρίσκεται στην κοιλάδα του Αμαρίου του Δήμου Αμαρίου. Βιότοπος της τουλίπας tulipa doerfleri. Η κόκκινη τουλίπα της Κρήτης (tulipa doerfleri) απαντάται μόνο σε μικρά οροπέδια της επαρχίας Αγίου Βασιλείου και Αμαρίου και σε υψόμετρα από 330 ως και 750 μέτρα. Συνολικά υπάρχουν μόλις πέντε υποπληθυσμοί, με τον μεγαλύτερο να εντοπίζεται στο οροπέδιο Γιούς Κάμπος (Όρος Κέδρος).
Είναι εντός NATURA 2000, αλλά σύμφωνα με την εκτίμηση της αρμόδιας επιτροπής της Περιφέρειας Κρήτης πρέπει να χαρακτηριστεί και με άλλο καθεστώς προστασίας, όπως έγινε με τα Πετραδολάκια με τη Horstrissea dolinicola. Το οροπέδιο είναι γνωστό για την εξαιρετικά πλούσια χλωρίδα του, η οποία περιλαμβάνει αρκετά ενδημικά φυτά. Παράλληλα, εντοπίζονται διάφορα είδη δέντρων όπως πλάτανοι και έλατα καθώς και σπάνια είδη ορχιδέας.
Φαράγγι Πορτέλας
Από την περιφερειακή ενότητα του Ηρακλείου, προτεινόμενη προστατευόμενη περιοχή είναι το Φαράγγι Πορτέλας και ο καταρράκτης περιοδικής ροής Ρίχτρα Δήμου Βιάννου που βρίσκεται βόρεια του Κερατόκαμπου. Η είσοδος του φαραγγιού βρίσκεται κοντά στο χωριό Χόντρος και η έξοδός του στον Κερατόκαμπο. Είναι ένα από τα πιο άγρια φαράγγια της Ελλάδας και απαιτούν ιδιαίτερες γνώσεις και ικανότητα για να τα διασχίσει κάποιος.
Το εσωτερικό του διαρρέεται από ρέμα το οποίο διατηρεί νερό έως το τέλος την άνοιξης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχουν αρκετά είδη φυτών. Σήμα κατατεθέν του φαραγγιού είναι το πανέμορφο «σιφόνι», ένας μεγάλος καταρράκτης σε μία δολίνη, ο πάτος της οποίας έχει ανοίξει αφήνοντας τα νερά να συνεχίσουν την πορεία τους. Στην έξοδο του φαραγγιού βρίσκεται ο πανέμορφος διπλός καταρράκτης της Ρίχτρας.
Φαράγγι και καταρράκτης Αμπά Δήμου Αρχανών – Αστερουσίων
Το φαράγγι και καταρράκτης Αμπά Δήμου Αρχανών – Αστερουσίων βρίσκεται στην περιοχή Παρανύμφων – Τριών Εκκλησιών. Ο καταρράκτης ύψους 140μ. και είναι ο μεγαλύτερος καταγεγραμμένος στην Κρήτη. Εντός περιοχής NATURA 2000 και εντός του αποθέματος βιόσφαιρας UNESCO Αστερουσίων και εντός του Καταφυγίου Άγριας Ζωής. Η ονομασία του, «Αμπάς», προέρχεται από το λατινικό αββάς (δηλ. ιερέας) από κάποιον από τους πολλούς ασκητές που έβρισκαν καταφύγιο στα Αστερούσια σε παλαιότερες εποχές.
Ο Αμπάς είναι ένα μεγάλο, όμορφο και τεχνικά απαιτητικό φαράγγι που ξεκινάει από το μικρό οροπέδιο νότια της κορυφής του Τιμίου Σταυρού́ (710μ.), αναπτύσσεται μεταξύ́ των κορυφών Μονοπόρι (561μ.) και Κεφάλα (610μ.) και καταλήγει στη παραλία των Τριών Εκκλησιών.
Η κατάβαση του φαραγγιού́ είναι δύσκολη τεχνικά́, καθώς απαιτούνται τέσσερις αλλαγές στον αέρα. Ακολουθούν 21 επιπλέον καταβάσεις και ένα πεζοπορικό́ τμήμα προς το τέλος. Αποφεύγεται η κατάβαση τους μήνες από́ Δεκέμβριο έως Φλεβάρη, καθώς είναι αναπαραγωγική́ περίοδος για τα αρπακτικά́ που χρησιμοποιούν τα απόκρημνα βράχια του ως τόπο φωλεοποίησης και αναπαραγωγής.
Πίτες της Γριάς – Πλακωτά Χαράκια στον Πρινιά του Δήμου Γόρτυνας
Στις προτεινόμενες περιοχές είναι οι περίφημε Πίτες της Γριάς – Πλακωτά Χαράκια που αναπτύσσονται μεταξύ Αγίας Βαρβάρας και Πρινιά του Δήμου Γόρτυνας. Είναι εκτός NATURA 2000, εκτός Καταφυγίων Άγριας Ζωής, στο ανατολικό άκρο του Γεωπάρκου Ψηλορείτη. Πρόκειται για ιδιαίτερους βραχώδεις σχηματισμούς από ψαμμίτη, που από μακριά θυμίζουν στρογγυλές πίτες με διάμετρο ως και 20 μέτρα.
Αλυκές Ελούντας
Οι Αλυκές της Ελούντας είναι ένα σύστημα υδροτόπων που βρίσκονται στον πανέμορφο κόλπο της Ελούντας, ανατολικά του ομώνυμου παραθαλάσσιου οικισμού. Αποτελούν έναν ιστορικό χώρο μεγάλης σημασίας για την περιοχή και από περιβαλλοντική άποψη. Οι αλυκές δημιουργήθηκαν αρχικά από τους Ενετούς γύρω στο 1200 μ.Χ. και για περίπου πέντε αιώνες, από τον 15ο και μετά, χρησιμοποιούνταν εντατικά για την παραγωγή αλατιού.
Όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Κύπρο το 1570, όπου οι Ενετοί εκμεταλλεύονταν κι άλλες αλυκές, οι αλυκές της Ελούντας αναβαθμίστηκαν με την κατασκευή μεγαλύτερων δεξαμενών για να καλύψουν τη χαμένη παραγωγή. Σήμερα, οι αλυκές δεν λειτουργούν πλέον για εμπορική παραγωγή αλατιού, αλλά αποτελούν μια ενιαία πολιτιστική-περιβαλλοντική ενότητα.
Μικρά Μετέωρα του Λασιθίου
Τα Μικρά Μετέωρα του Λασιθίου είναι μια περιοχή με εντυπωσιακούς βράχους κοντά στην Καλαμαύκα, η οποία έχει ονομαστεί έτσι λόγω της ομοιότητάς της με τα Μετέωρα της Ελλάδας. Είναι μια περιοχή με πλούσια βλάστηση, νερό και απολιθώματα οστράκων και κοραλλιών. Η τοποθεσία προσφέρεται για πεζοπορία και αποτελεί έναν πνεύμονα πρασίνου στο νομό Λασιθίου. Η περιοχή είναι εκτός NATURA 2000, εκτός Καταφυγίου Άγριας Ζωής και εκτός Γεωπάρκου.
Το πλαίσιο προστασίας
Το δίχτυ προστασίας το οποίο επιχειρεί να διαμορφώσει η Περιφέρεια Κρήτης, μπορεί να συμπεριλάβει περιοχές που ορίζονται μέσα από το νόμο 4685/2020 Άρθρο 46, που αφορά τον χαρακτηρισμό προστασίας περιοχών. Με το συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο είναι δυνατή η επιβολή όρων και περιορισμών στις δραστηριότητες που ασκούνται εντός των περιοχών αυτών.
Μάλιστα, ανάμεσα στους περιορισμούς που μπορούν να δρομολογηθούν, είναι και η απαγόρευση της θήρας και της αλιείας. Πιο συγκεκριμένα: τι λέει ο νόμος; Ότι ως προστατευόμενα τοπία και προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί, χαρακτηρίζονται, λειτουργικά τμήματα της φύσης ή μεμονωμένα δημιουργήματά της (περιοχές ή στοιχεία σημειακού χαρακτήρα), που έχουν ιδιαίτερη οικολογική, γεωλογική ή γεωμορφολογική αξία ή συμβάλλουν στη διατήρηση των φυσικών διεργασιών και στην προστασία φυσικών πόρων, όπως δέντρα, συστάδες δέντρων και θάμνων, θαλάσσια προστατευτική βλάστηση, παρόχθια και παράκτια βλάστηση, φυσικοί φράχτες, καταρράκτες, πηγές, φαράγγια, θίνες, ύφαλοι, σπηλιές, βράχοι, απολιθωμένα δάση, δέντρα ή τμήματά τους, παλαιοντολογικά ευρήματα, κοραλλιογενείς γεωμορφολογικοί σχηματισμοί και γεώτοποι.
Προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί που έχουν μνημειακό χαρακτήρα χαρακτηρίζονται ειδικότερα ως διατηρητέα μνημεία της φύσης. Ως Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί είναι δυνατό να χαρακτηρίζονται επιμέρους περιοχές εντός Εθνικών Πάρκων, Περιοχών Προστασίας της Βιοποικιλότητας ή/και Καταφυγίων Άγριας Ζωής και να εντάσσονται εντός ζωνών κλιμακούμενης προστασίας των περιοχών αυτών.
Οι χαρακτηρισμοί των καταφυγίων άγριας ζωής και των προστατευομένων τοπίων και φυσικών σχηματισμών, όταν αυτές δεν εμπίπτουν σε περιοχές προστασίας της βιοποικιλότητας και εθνικά πάρκα, γίνεται με απόφαση του αρμοδίου οργάνου του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, μετά από γνώμη της οικείας Περιφέρειας.
Με την ίδια απόφαση είναι δυνατή η επιβολή όρων και περιορισμών στις δραστηριότητες που ασκούνται εντός των περιοχών αυτών. Οι περιορισμοί αυτοί σε κάθε περίπτωση περιλαμβάνουν την απαγόρευση της θήρας και της αλιείας.