Ένα από τα πιο φιλόδοξα προγράμματα για την καταπολέμηση των κουνουπιών ενεργοποιεί η Περιφέρεια Κρήτης, έπειτα από την ομόφωνη έγκριση της Περιφερειακής Επιτροπής για τη σύναψη προγραμματικής σύμβασης με το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Το έργο, προϋπολογισμού 150.000 ευρώ, αποτελεί τον επιστημονικό «πυλώνα» του μεγάλου σχεδίου καταπολέμησης για την τριετία 2026 – 2028, που συνολικά φτάνει τα 2,1 εκατομμύρια ευρώ.
Κεντρικός στόχος είναι να θωρακιστεί η Κρήτη απέναντι σε εντομομεταδιδόμενες ασθένειες -όπως ο ιός του Δυτικού Νείλου- με μια προσέγγιση που συνδυάζει βιολογικά σκευάσματα, αυστηρό ποιοτικό έλεγχο, μοριακή τεχνολογία και ψηφιακά εργαλεία νέας γενιάς.
Η σχετική απόφαση δημοσιεύθηκε στη Διαύγεια και σύντομα παίρνει το δρόμο για την υλοποίηση του φιλόδοξου προγράμματος μετά την και την υπογραφή της προγραμματικής σύμβασης.
Τα προγράμματα κουνουποκτονίας που υλοποιούνται από την Περιφέρεια τα τελευταία χρόνια βασίζονται κυρίως σε ήπια, βιολογικά φάρμακα, με δραστικούς μικροοργανισμούς που στοχεύουν αποκλειστικά τις προνύμφες και δεν επηρεάζουν άλλα είδη. Στο νέο τριετές σχέδιο, ο ρόλος αυτών των βιολογικών μέσων γίνεται ακόμη πιο κεντρικός.
Οι επιστήμονες του ΙΤΕ, μέσα από τα εργαστήρια μοριακής εντομολογίας, θα αναλύουν το επίπεδο ευαισθησίας ή ανθεκτικότητας των κουνουπιών στα σκευάσματα -βιολογικά ή μη- που χρησιμοποιεί η Περιφέρεια. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι:
Αν κάποιο είδος αρχίσει να δείχνει αντοχή, η Περιφέρεια θα το γνωρίζει άμεσα.
Οι επεμβάσεις θα προσαρμόζονται με ακρίβεια, ώστε να αποφεύγεται η άσκοπη χρήση φαρμάκων.
Το πρόγραμμα θα γίνεται πιο «πράσινο» και πιο στοχευμένο, χωρίς επιβάρυνση του περιβάλλοντος.
Παράλληλα, το ΙΤΕ θα ελέγχει την ποιότητα των εφαρμογών, δηλαδή αν οι ψεκασμοί γίνονται σωστά, σε ποια ένταση και με ποια υπολειμματική δράση. Πρόκειται για έναν συνεχή έλεγχο που αυξάνει την αποτελεσματικότητα των βιολογικών παρεμβάσεων.
Οι καινοτομίες
Το καινοτόμο στοιχείο του προγράμματος είναι ο τεχνολογικός εξοπλισμός και οι μέθοδοι που ενεργοποιούνται στο ΙΤΕ. Το πρόγραμμα αξιοποιεί:
Μοριακή ταυτοποίηση εντόμων
Με εξειδικευμένες τεχνικές DNA, τα είδη των κουνουπιών αλλά και οι πληθυσμοί – φορείς παθογόνων θα ταυτοποιούνται με ακρίβεια. Αυτό επιτρέπει στους επιστήμονες να γνωρίζουν ποιο είδος κινείται σε ποια περιοχή και αν σχετίζεται με ασθένειες.
Όλα τα στοιχεία των τριών ετών θα ενσωματωθούν σε μια ενιαία ψηφιακή βάση, που θα ενημερώνεται διαρκώς. Με εργαλεία GIS, οι επιστήμονες θα χαρτογραφούν σε πραγματικό χρόνο:
-πυκνότητες πληθυσμών
-επικίνδυνες εστίες
-περιοχές με αυξημένη δραστηριότητα
-σημεία όπου απαιτείται παρέμβαση
Πρακτικά, η Κρήτη αποκτά «ψηφιακό χάρτη κουνουπιών», έναν μηχανισμό που μέχρι σήμερα διαθέτουν μόνο προηγμένες ευρωπαϊκές περιφέρειες.
Οι τρεις φάσεις
Το πρόγραμμα είναι μοιρασμένο σε τρεις φάσεις:
2026: Πρώτη μεγάλη καταγραφή εντομολογικών δεδομένων, αξιολόγηση του προγράμματος ψεκασμών και ενίσχυση της βάσης δεδομένων.
2027: Νέα συλλογή δεδομένων, έλεγχος ανθεκτικότητας και επικαιροποίηση όλων των συστάσεων.
2028: Ολοκληρωμένη εικόνα τριετίας, συγκριτικά δεδομένα και τελικά συμπεράσματα για τη βέλτιστη στρατηγική κουνουποκτονίας.
Το ΙΤΕ θα παραδίδει κάθε χρόνο αναλυτικές εκθέσεις και συστάσεις, που θα γίνονται οδηγός για τις επόμενες παρεμβάσεις της Περιφέρειας.
Στην εισήγηση της Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας επισημαίνεται πως η Δημόσια Υγεία επηρεάζει άμεσα:
-την ποιότητα ζωής των κατοίκων
-την οικονομική ανάπτυξη
-την τουριστική εικόνα του νησιού
Γι’ αυτό και η Περιφέρεια επενδύει σε μια συνεργασία που φέρνει στο τραπέζι τους επιστήμονες, την τοπική αυτοδιοίκηση και τους φορείς υγείας σε έναν κοινό μηχανισμό άμυνας.
Όπως σημειώνεται, το έργο δεν αφορά μόνο τα κουνούπια, αλλά την ίδια τη βιωσιμότητα, την ασφάλεια και την αειφόρο ανάπτυξη της Κρήτης.
Το επόμενο βήμα
Μετά την ομόφωνη απόφαση, απομένει η επίσημη ένταξη της πράξης στο Περιφερειακό Πρόγραμμα, ώστε να ξεκινήσει η εφαρμογή της Προγραμματικής Σύμβασης που θα υπογραφεί από τον περιφερειάρχη Σταύρο Αρναουτάκη και τον πρόεδρο του ΙΤΕ, καθηγητή Βασίλειο Χαρμανδάρη.
Ο τρόπος λειτουργίας του νέου μοντέλου καταπολέμησης
Μοριακή ταυτοποίηση (DNA)
Οι επιστήμονες του ΙΤΕ θα αναλύουν τα κουνούπια με τεχνικές μοριακής βιολογίας για να προσδιορίζουν:
- το είδος σε κάθε περιοχή,
- αν μεταφέρει παθογόνα,
- την εξέλιξη των πληθυσμών,
- τυχόν νέα «εισαγόμενα» είδη
Στόχος: στοχευμένες παρεμβάσεις χωρίς υπερβολική χρήση φαρμάκων.
Έλεγχος ανθεκτικότητας στα σκευάσματα
Θα γίνονται συστηματικές δοκιμές για να διαπιστώνεται αν τα κουνούπια εμφανίζουν αντοχή – κυρίως στα βιολογικά σκευάσματα.
- προστασία της αποτελεσματικότητας,
- αποτροπή ανθεκτικών γενεών,
- μικρότερη περιβαλλοντική επιβάρυνση,
- έγκαιρη αλλαγή στρατηγικής όταν χρειάζεται.
Ποιοτικός έλεγχος ψεκασμών
Το ΙΤΕ θα αξιολογεί:
- κάλυψη των περιοχών,
- σωστή δοσολογία,
- υπολειμματική δράση,
- σωστό χρονισμό εφαρμογών
Έτσι διασφαλίζεται ότι κάθε ψεκασμός έχει πραγματικό αποτέλεσμα.
Ψηφιακή βάση δεδομένων & GIS
Δημιουργείται ενιαία βάση με όλα τα ευρήματα και «έξυπνος χάρτης» της Κρήτης:
- απεικόνιση ζωνών υψηλού κινδύνου,
- χάρτες θερμότητας,
- άμεση απόκριση σε εξάρσεις.
Ένα σύγχρονο σύστημα που θα ενημερώνεται συνεχώς.
Ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας
Το ΙΤΕ θα συμβάλλει σε δράσεις ενημέρωσης για:
- πρόληψη εστιών,
- οδηγίες προστασίας,
- έγκαιρη ενημέρωση πολιτών.
Η συμμετοχή του κοινού θεωρείται κρίσιμη για την επιτυχία του προγράμματος.
«Όπλο» η έγκαιρη ανίχνευση του ιού του Δυτικού Νείλου
Ο ιός του Δυτικού Νείλου (ΙΔΝ) έχει εδραιωθεί στη χώρα τα τελευταία χρόνια, με αυξομειώσεις ανά περιοχή. Η Κρήτη δεν αποτελεί εξαίρεση, γι’ αυτό και το νέο πρόγραμμα δίνει έμφαση στην ορολογική επιτήρηση στην άγρια ορνιθοπανίδα.
Γιατί τα πτηνά;
Τα πουλιά αποτελούν τους βασικούς φυσικούς ξενιστές του ΙΔΝ. Αν το ιικό φορτίο αρχίσει να κυκλοφορεί στην άγρια ορνιθοπανίδα, τότε υπάρχει αυξημένος κίνδυνος να μεταδοθεί στον άνθρωπο μέσω κουνουπιών.
Με την τακτική εργαστηριακή ανάλυση αίματος:
- οι ειδικοί λαμβάνουν «προειδοποίηση» πριν φτάσει ο ιός στον άνθρωπο
- οι παρεμβάσεις μπορούν να ενταθούν σε συγκεκριμένες περιοχές
- αποφεύγονται αιφνιδιαστικές υγειονομικές κρίσεις
Η έγκαιρη ανίχνευση είναι το μεγαλύτερο όπλο της Περιφέρειας.