Ένας πλούτος αμύθητης ιστορικής αξίας βρίσκεται «κρυμμένος» στα Γενικά Αρχείου Κράτους Ηρακλείου, έναν φορέα που, δυστυχώς, αντιμετωπίζει σωρεία προβλημάτων.
Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Υπουργείου Παιδείας (ΠΟΣΥΠ) με επιστολή προς τον πρωθυπουργό, κ. Κυριάκο Μητσοτάκη, γνωστοποιεί τα τεράστια προβλήματα των ΓΑΚ και των εργαζομένων τους. Λειτουργικά ζητήματα και πλήρης απουσία προσωπικού τεχνικών ειδικοτήτων είναι ορισμένα μόνο από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο φορέας που εποπτεύεται από το Υπουργείο Παιδείας.
Η ΠΟΣΥΠ ζητά από τον πρωθυπουργό να αναλάβει την ευθύνη και την πρωτοβουλία για να διαφυλάξει το κύρος του Εθνικού Αρχειακού Φορέα.
Η εικόνα στο Ηράκλειο
Η προϊσταμένη του Τμήματος Γ.Α.Κ. Ηρακλείου, κ. Άννα Μάλλη, εξηγεί πως τον Σεπτέμβριο του 1991 στελεχώθηκε η περιφερειακή υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους στο Ηράκλειο.
Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.) είναι ο Εθνικός Αρχειακός φορέας μας και αποτελούν αυτοτελή δημόσια υπηρεσία, υπαγόμενη απευθείας στον υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων. Έχουν ως αποστολή τον εντοπισμό, τη συγκέντρωση, τη διάσωση, τη διατήρηση και την εποπτεία στο διηνεκές των αρχείων της χώρας. Στόχος τους είναι η διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης στα αρχεία, με γνώμονα την ελευθερία της γνώσης, της πληροφόρησης και της έρευνας και την καλλιέργεια εθνικής αρχειακής συνείδησης.
Τα Γ.Α.Κ. συγκροτούνται από την Κεντρική Υπηρεσία, 54 Περιφερειακές Υπηρεσίες και επτά Αρχειοφυλάκεια σε όλη τη χώρα.
«Στα αρχεία που φυλάσσονται στα Γ.Α.Κ. Ηρακλείου περιέχονται μοναδικά και ανεκτίμητα τεκμήρια πολιτιστικής κληρονομιάς, πηγές της τοπικής Ιστορίας, πλήρεις σειρές αρχείων που χρονολογούνται από την όψιμη περίοδο της Τουρκοκρατίας (1880-1898), την περίοδο της Αυτονομίας (1900-1913) και την περίοδο από την ένωση της Κρήτης έως το 2000.
Σημαντικό τμήμα του υλικού αποτελούν τα αρχεία των Συμβολαιογραφείων, των Υποθηκοφυλακείων αλλά και των Δικαστηρίων. Επίσης, αρχεία Υπηρεσιών και Αρχών που δεν υφίστανται πλέον, οπτικοακουστικό υλικό, καθώς και σημαντικά αρχεία φυσικών προσώπων. Επίσης, φυλάσσονται αρχεία σχολικών μονάδων, από τα οποία εκδίδονται και χορηγούνται καθημερινά αντίγραφα σχετικών βεβαιώσεων προς τους πολίτες», περιγράφει η κ. Μάλλη.
Όπως αναφέρει, από το 2017, με δεδομένη τη δημοσιονομική δυσκολία αλλά και με τις σημαντικές αλλαγές που επήλθαν στον έλεγχο και στη διαχείριση των Προϋπολογισμών των Δημοσίων Υπηρεσιών, τα Γ.Α.Κ. αντιμετώπισαν προβλήματα που αφορούσαν στη διοικητική και δημοσιονομική αυτοτέλειά τους, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί εμπλοκή στην εκτέλεση των προμηθειών τους.
Σημειώθηκε καθυστέρηση, σχεδόν ενός έτους, έως ότου γίνει η έκδοση των απαραίτητων πράξεων, που κατέστησαν τα Γ.Α.Κ. ανεξάρτητη επιχειρησιακή μονάδα. Από το 2018, αρμόδιο για την εκτέλεση των προμηθειών του συνόλου των Υπηρεσιών των Γ.Α.Κ. (Κ.Υ. και 64 Περιφερειακές Υπηρεσίες) ορίστηκε το Τμήμα Γραμματείας-Λογιστηρίου της Κεντρικής Υπηρεσίας των Γ.Α.Κ.
Με δεδομένη όμως, την έλλειψη υποδομών και προσωπικού στο αρμόδιο Τμήμα, αυτό οδήγησε σε ακόμα μεγαλύτερες δυσχέρειες και καθυστερήσεις στην εκτέλεση των προμηθειών. Κατά συνέπεια, ελάχιστες προμήθειες μπόρεσαν να εκτελεστούν, καθ’ όλη τη διάρκεια του 2018 και μέχρι την έκδοση του νέου νόμου των Γ.Α.Κ. (Ν.4619/7-5-2019).
«Δυστυχώς, παρά τις σημαντικές τομές που θεσμοθετήθηκαν με τον νέο νόμο, διαπιστώθηκαν κενά, για μια ακόμα φορά, ως προς τις διατάξεις που αφορούν στη διοικητική και δημοσιονομική αυτοτέλεια των Γ.Α.Κ., ως προς την αρμοδιότητα δηλαδή, της διενέργειας των προμηθειών.
Ο νέος νόμος, στο τμήμα που αφορά στη δομή της Υπηρεσίας, δεν θεράπευσε τις ασάφειες, τις αδυναμίες και τα προβλήματα του παρελθόντος», σημειώνει.
Μετά την πάροδο ενός ακόμα έτους, το νομοθετικό αυτό κενό θεραπεύτηκε με το άρθρο 58, του ν. 4692/12-06-2020, σύμφωνα με το οποίο την αρμοδιότητα διενέργειας των προμηθειών των Γ.Α.Κ. έχει η Διεύθυνση Προμηθειών του Υπουργείου Παιδείας. Ακολούθησαν νέες καθυστερήσεις στην εκτέλεση των προμηθειών, αλλά και τη διεκπεραίωση όλων των ενταλμάτων μισθωμάτων και παγίων δαπανών, μέχρι τη σύσταση και στελέχωση του αρμόδιου τμήματος του Υπουργείου, το καλοκαίρι του 2021.
Όλες οι παραπάνω δυσχέρειες και καθυστερήσεις οδήγησαν σε εξαιρετικά δυσμενή θέση τα Γ.Α.Κ. σε όλη την Ελλάδα, με σοβαρά προβλήματα στη λειτουργία και την ασφάλεια των βασικών υποδομών τους.
Για σχεδόν πέντε χρόνια όλες οι υπηρεσίες των Γ.Α.Κ. δεν έχουν συνάψει συμβάσεις για:
-υπηρεσίες καθαριότητας
-υπηρεσίες απολύμανσης -μυοκτονίας
-υπηρεσίες φύλαξης
-υπηρεσίες συντήρησης ηλεκτρικών και μηχανολογικών εγκαταστάσεων
-υπηρεσίες πυρασφάλειας, πυροπροστασίας, αναγόμωσης των πυροσβεστήρων
-υπηρεσίες μεταφοράς αρχείων
και δεν έχουν προμηθευτεί:
-είδη καθαριότητας και ατομικής υγιεινής (αντισηπτικά, μάσκες, γάντια κλπ), ειδικά στην περίοδο της πανδημίας,
-αναλώσιμα υλικά όπως μελάνια, φωτοτυπικό χαρτί για την εξυπηρέτηση του κοινού και των υπηρεσιών,
-αναλώσιμα υλικά συντήρησης των τεκμηρίων και υλικά αρχειονομικών εργασιών
-πετρέλαιο θέρμανσης,
-υλικά συντήρησης εγκαταστάσεων κλπ.
Πολλές από τις παραπάνω βασικές ανάγκες καλύπτονται, όλα αυτά τα χρόνια, με προσωπικά έξοδα των εργαζομένων.
Σημαντική επίσης, υπήρξε η συνδρομή και η προσφορά, άλλων δημόσιων υπηρεσιών που μας συνέδραμαν, ειδικά σε δύσκολες συγκυρίες, όπως η πλημμύρα του 2019. Ενδεικτικά αναφέρεται η συνδρομή:
- της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Δήμου Ηρακλείου (προσφορά αφυγραντήρων και διάθεση προσωπικού),
- της Περιφέρειας Κρήτης (διάθεση προσωπικού για εγκατάσταση ραφιών),
- του Ειρηνοδικείου Ηρακλείου (παραχώρηση παλαιών ραφιών),
αλλά και ιδιωτών, όπως το S/M Χαλκιαδάκης, που παρεχώρησε 26 μέτρα ραφιών.
«Ελπίζοντας στην άμεση επίλυση όλων των παραπάνω προβλημάτων τονίζουμε ότι, η αφοσίωση και η αυτοθυσία σε πολλές περιπτώσεις, των εργαζομένων των Γ.Α.Κ., εξασφάλισε την αδιάλειπτη λειτουργία της υπηρεσίας και την υποδειγματική εξυπηρέτηση των πολιτών, των ερευνητών και των υπηρεσιών, χωρίς να φανούν οι δυσχέρειες και οι αντιξοότητες που έπρεπε να αντιμετωπιστούν την τελευταία πενταετία», σημειώνει η κ. Μάλλη.
Το άλμα που πρέπει να τολμήσουμε
Ο χρόνια προϊστάμενος των ΓΑΚ Ηρακλείου και σήμερα καθηγητής του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας του Ιονίου Πανεπιστημίου Μανόλης Δρακάκης τονίζει στην «Π» πως τα προβλήματα άρχισαν να παρουσιάζονται με την οικονομική κρίση (2010-2018) και διογκώθηκαν δυστυχώς, με την πανδημία.
Τα ΓΑΚ Ηρακλείου, στα μόλις 30 χρόνια λειτουργίας τους (1991-2021), είχαν καταφέρει να γίνουν και να είναι σημείο αναγνώρισης και αναφοράς για την ιστορία, τον πολιτισμό και τη δημόσια διοίκηση της πόλης και του μεγαλύτερου και δυναμικότερου νόμου της Κρήτης, με δεκάδες προσκλήσεις αρχείων εκπαιδευτικών, δικαστικών, διοικητικών, συμβολαιογραφικών, ιδιωτικών ( τα μοναδικά αρχεία Δημοσθένη Στεφανίδη, και Δημήτρη Κιτσίκη για παράδειγμα) κλπ., αλλά και με επιστημονικές εκδόσεις (Αρχείο Δημοσθένη Στεφανίδη, τεκμήρια προσώπων… Και Εν Αρχειοις, κ.α.), σε μια πόλη και ένα τόπο που είναι πλούσιος, με ευαισθησίες, αισθητική και επιστημονική άποψη σε εκδοτικές προσπάθειες του είδους.
Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια (2016 κ.ε.) εξαιτίας των μνημονίων, οι υπηρεσιακές υπηρεσίες των Αρχείων που υπάγονται στο Υπουργείο Παιδείας, έχασαν την όποια οικονομική αυτοτέλειά τους με αποτέλεσμα να είναι ανέφικτος ο όποιος προγραμματισμός για την εύρυθμη λειτουργία τους και την επίλυση βασικών λειτουργικών αναγκών τους (αγορά φακέλων φύλαξης, αγορά υλικών συντήρησης και αρχειοθέτησης), ενώ από την άλλη όλα αυτά τα χρόνια η υπηρεσία συνέχιζε το έργο της με προσκτήσεις τεράστιου όγκου υλικού από δημόσιους φορείς (δικαστήρια, συμβολαιογραφεία, Περιφερειακές Υπηρεσίες) και ιδιώτες.
Σίγουρα, η τρίχρονη πανδημία έχει δυσκολέψει αφάνταστα τα πράγματα για όλους μας και ιδιαίτερα, για φορείς και πρόσωπα του πολιτισμού. Όμως, έχει αναδείξει και νέες προτεραιότητες και τη σημασία να πάμε ως κοινωνία ένα βήμα μπροστά.
«Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, σε αυτό τον τομέα και τα Αρχεία είχαν κι έχουν ένα ρόλο να παίξουν. Η πανδημία έδειξε και ανέδειξε την ανάγκη ψηφιακής διακυβέρνησης, αλλά και ψηφιακής αξιοποίησης, προβολής και διάχυσης της ιστορίας και του πολιτισμού μας. Τα Αρχεία γενικά, και ειδικά τα Αρχεία Ηρακλείου, έχοντας συγκεντρώσει αρχεία της δημόσιας διοίκησης από το 1880- έως το 2000, έχουν και μπορούν να παίξουν το διπλό αυτό ρόλο.
Με τις συλλογές τους δηλαδή να στηρίξουν και την ψηφιακή διακυβέρνηση, αλλά και την έρευνα της τοπικής ιστορίας. Αρκεί επιτέλους να το καταλάβει η Πολιτεία. Ένας Κρητικός, ο μεγάλος Ελευθέριος Βενιζέλος, ήταν ο πρώτος που το 1914, ψήφισε τον πρώτο νόμο για την ίδρυση των Αρχείων της Ελλάδας , ως του επίσημου δημοσίου φορέα διαφύλαξης και διαχείρισης της αρχειακής μας κληρονομιάς και ιστοριας.
Το 2021 δεν θα έπρεπε να συζητάμε για την επιβίωση των κρατικών αρχείων, αλλά για τη μετάβαση τους και την τάχιστη προσαρμογή τους στην ψηφιακή εποχή της διακυβέρνησης, αλλά και της ιστορίας και του πολιτισμού…
Το άλμα θα το τολμήσουμε η θα μείνει μετέωρο; η Κρήτη και οι Κρητικοί έχουν (πάλι) τον πρώτο λόγο και την ευθύνη…», σημειώνει ο κ. Δρακάκης.