Σε μια τελετή με έντονο πολιτικό βάρος και εμφανή την απουσία των ίδιων των τιμώμενων προσώπων, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απένειμε στο Στρασβούργο το Βραβείο Ζαχάρωφ 2025 για την Ελευθερία της Σκέψης σε δύο δημοσιογράφους που παραμένουν στη φυλακή εξαιτίας της επαγγελματικής και δημόσιας δράσης τους.
Οι φετινοί βραβευθέντες είναι ο Αντρέι Πότσμπουτ από τη Λευκορωσία και η Μζία Αμαγκλομπέλι από τη Γεωργία. Κανείς από τους δύο δεν μπόρεσε να παραστεί στην τελετή. Οι θέσεις τους στην αίθουσα της ολομέλειας έμειναν άδειες, αποτελώντας την πιο εύγλωττη εικόνα του λόγου για τον οποίο τιμώνται.
Ο Αντρέι Πότσμπουτ, δημοσιογράφος και μέλος της πολωνικής μειονότητας στη Λευκορωσία, συνελήφθη το 2021. Μετά από μια δίκη που καταγγέλθηκε διεθνώς ως πολιτικά κατευθυνόμενη, καταδικάστηκε το 2023 σε οκτώ χρόνια κάθειρξη σε σωφρονιστικό κατάστημα. Οι κατηγορίες που του αποδόθηκαν περιλαμβάνουν «υποκίνηση κοινωνικού μίσους» και «ενέργειες εις βάρος της κρατικής ασφάλειας» – κατηγορίες που, σύμφωνα με ευρωπαϊκούς θεσμούς, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοσιογραφικές ενώσεις, συνδέονται άμεσα με τη δημοσιογραφική του δραστηριότητα και την κριτική του προς το καθεστώς Λουκασένκο. Η υπόθεσή του έχει επανειλημμένα αναδειχθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως χαρακτηριστικό παράδειγμα ποινικοποίησης της ελευθερίας του Τύπου.
Η δεύτερη βραβευμένη, η Μζία Αμαγκλομπέλι, δραστηριοποιείται επί χρόνια στον χώρο των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης στη Γεωργία. Συνελήφθη το 2025, σε μια περίοδο αυξανόμενης πίεσης προς δημοσιογράφους και επικριτικές φωνές, στο πλαίσιο κινητοποιήσεων και ευρύτερης πολιτικής έντασης. Καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης δύο ετών με κατηγορίες που αφορούν «αντίσταση σε αστυνομικές αρχές» και «διατάραξη της δημόσιας τάξης». Διεθνείς οργανώσεις για την ελευθερία του Τύπου και παρατηρητές υποστηρίζουν ότι η δίωξή της εντάσσεται σε ένα ευρύτερο μοτίβο περιορισμού της ανεξάρτητης ενημέρωσης και εργαλειοποίησης της δικαιοσύνης για την αποθάρρυνση της δημοσιογραφικής έρευνας.
Κατά τη διάρκεια της τελετής, οι αναφορές στους δύο δημοσιογράφους έγιναν χωρίς πανηγυρικό τόνο. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έστειλε σαφές πολιτικό μήνυμα ότι η φυλάκιση δημοσιογράφων για το περιεχόμενο της δουλειάς τους δεν αντιμετωπίζεται ως εσωτερική υπόθεση κρατών, αλλά ως ευθεία παραβίαση θεμελιωδών αξιών πάνω στις οποίες στηρίζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το Βραβείο Ζαχάρωφ, υπό το σημερινό πρίσμα, δεν λειτουργεί μόνο ως τιμητική διάκριση, αλλά ως θεσμική καταγραφή και εργαλείο πολιτικής πίεσης. Υπενθυμίζει ότι η ελευθερία της έκφρασης και η ανεξαρτησία της δημοσιογραφίας παραμένουν κόκκινες γραμμές για την Ευρώπη, ακόμη και όταν αυτές παραβιάζονται πέρα από τα σύνορά της.
Η φετινή τελετή στο Στρασβούργο είχε χαρακτήρα περισσότερο καταγραφής παρά εορτασμού. Καταγραφής μιας πραγματικότητας στην οποία η δημοσιογραφία εξακολουθεί να έχει κόστος και στην οποία η υπεράσπιση των δημοκρατικών ελευθεριών δεν θεωρείται δεδομένη.
Το Βραβείο Ζαχάρωφ για την Ελευθερία της Σκέψης θεσπίστηκε το 1988 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και φέρει το όνομα του Σοβιετικού φυσικού και αντιφρονούντα Αντρέι Ζαχάρωφ, μιας από τις εμβληματικές μορφές του αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Από την καθιέρωσή του μέχρι σήμερα, έχει απονεμηθεί σε πρόσωπα και συλλογικότητες που βρέθηκαν αντιμέτωποι με διώξεις, φυλακίσεις ή εξορία εξαιτίας της δράσης τους υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Ανάμεσα στους βραβευθέντες συγκαταλέγονται προσωπικότητες όπως ο Νέλσον Μαντέλα και ο Αλεξέι Ναβάλνι, αλλά και κινήματα που λειτούργησαν ως ανάχωμα στον αυταρχισμό. Με την πάροδο των δεκαετιών, το Βραβείο Ζαχάρωφ έχει εξελιχθεί σε ένα από τα ισχυρότερα πολιτικά και ηθικά εργαλεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διατηρώντας ζωντανή τη μνήμη όσων πλήρωσαν ακριβά το δικαίωμα να μιλούν ελεύθερα.