Η χαρακτηριστική καμινάδα μέσω της οποίας θα ανακοινωθεί -με τον λευκό ή μαύρο καπνό- το αποτέλεσμα της μυστικής ψηφοφορίας για την εκλογή του νέου Πάπα στήθηκε στην οροφή της Καπέλα Σιστίνα, οι 135 καρδινάλιοι του Βατικανού με δικαίωμα ψήφου συρρέουν στη Ρώμη για το Κονκλάβιο στις 7 Μαΐου και η Καθολική Εκκλησία είναι έτοιμη να γυρίσει σελίδα και να εκλέξει τον νέο Ποντίφικα που θα ηγηθεί της Εκκλησίας και των περίπου 1,4 δισεκατομμυρίων Καθολικών σε ολόκληρο τον κόσμο.
Το απόγευμα της Τετάρτης (07/05) θα κλειστούν στην Καπέλα Σιστίνα του Βατικανού τα 135 από τα 252 μέλη του Κολεγίου των Καρδιναλίων -όσοι είναι κάτω των 80 ετών-, για να κινήσουν τη διαδικασία εκλογής νέου Πάπα, με την πιο μυστική ψηφοφορία του πλανήτη.
Το Κονκλάβιο διεξάγεται παραδοσιακά κεκλεισμένων των θυρών, με τις διαδικασίες να κρατούνται αυστηρά μυστικές, όμως για πρώτη φορά, η διαδικασία διαδοχής δεν εξελίσσεται μόνο πίσω από τις κλειστές πόρτες, αλλά και μπροστά στα μάτια του ψηφιακού κόσμου.
Μετά τον θάνατο του Ποντίφικα, τη Δευτέρα του Πάσχα, τα βλέμματα στράφηκαν όπως ήταν επόμενο, στους καρδινάλιους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ανάμεσα στους οποίους βρίσκεται και ο νέος Πάπας. Όμως, σε αντίθεση με το 2013, όταν εξελέγη ο Πάπας Φραγκίσκος και τα social media δεν είχαν ακόμα κυριαρχήσει στον δημόσιο διάλογο, φέτος οι περισσότεροι από αυτούς αφήνουν το ψηφιακό τους αποτύπωμα και γίνονται όλο και πιο δραστήριοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
“Είναι ξεκάθαρο πως πολλοί καρδινάλιοι είναι πολύ πιο ενεργοί στα social media αυτή την περίοδο. Είναι τεράστια η διαφορά σε σχέση με το προηγούμενο κονκλάβιο“, δηλώνει στο ABC News ο Gustavo Entrala, σύμβουλος στρατηγικής επικοινωνίας, που έχει συνεργαστεί στο παρελθόν τόσο με τον Πάπα Βενέδικτο ΙΣΤ’ όσο και με τον Πάπα Φραγκίσκο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Καρδινάλιος Ισάο Κουκούτσι (Isao Kukuchi) αρχιεπίσκοπος του Τόκιο, ο οποίος δημοσίευσε μία selfie μέσα από το λεωφορείο μαζί με άλλους καρδινάλιους, την ώρα που κατευθύνονταν να προσευχηθούν μπροστά από τον τάφο του Πάπα Φραγκίσκου, λίγο μετά την κηδεία του στις 26 Απριλίου.
Αλλά και ο Καρδινάλιος Γουίλιαμ Γκο (William Goh ) από τη Σιγκαπούρη, ο οποίος όταν ανακοινώθηκε η ημερομηνία έναρξης του κονκλαβίου, έκανε αμέσως ανάρτηση στο Χ, καλώντας τον κόσμο να προσευχηθεί “ώστε να επιλέξουμε τον κατάλληλο διάδοχο του Αγίου Πέτρου, που θα ηγηθεί της Εκκλησίας σε αυτόν τον περίπλοκο κόσμο“.
Το παράδειγμά τους ακολούθησε και ο αρχιεπίσκοπος Νέας Υόρκης, ο αρχιεπίσκοπος Τίμοθι Ντόλαν (Timothy Dolan), ένας από τους πιο δραστήριους καρδινάλιους στα social media οποίος μετρά σχεδόν 300.000 ακολούθους στην πλατφόρμα Χ και ανεβάζει καθημερινά βίντεο από τη Ρώμη.
Σε αυτά, περιγράφει τις δραστηριότητές του, δίνει εικόνα από τις συναντήσεις και τις λειτουργίες στις οποίες συμμετέχει και μεταφέρει το κλίμα από το Βατικανό λίγες μέρες πριν την έναρξη της κρίσιμης διαδικασίας.
Η παρουσία των καρδιναλίων στα social media δεν είναι καινούργιο φαινόμενο για τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Gustavo Entrala, αυτό που έχει αλλάξει είναι το είδος του περιεχομένου που δημοσιεύουν μετά τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου.
“Αν παρακολουθούσε κανείς τι δημοσίευαν πριν από έναν μήνα, θα έβλεπε αναρτήσεις με θεολογικό και πνευματικό χαρακτήρα, που στόχευαν στο να ενισχύσουν και να εμψυχώσουν τους πιστούς τους. Τώρα, όμως, μιλούν ανοιχτά για το παπικό αξίωμα και τη διαδικασία”, σημειώνει ο Entrala. “Πιστεύω ότι το περιεχόμενό τους πλέον έχει στραφεί περισσότερο προς την ενημέρωση και την ερμηνεία όσων σχετίζονται με το κονκλάβιο και τη διαδοχή του Πάπα”, προσθέτει.
Αυτή η στροφή και το “άνοιγμα” δημιουργεί ένα αίσθημα οικειότητας και ενισχύει τη σχέση με τους πιστούς, σημειώνει ο Entrala, τονίζοντας πως “οι άνθρωποι δεν θέλουν να βλέπουν τους ιερείς και τους καρδιναλίους ή τους επισκόπους ως πολύ απόμακρους ανθρώπους που σου μιλούν αφ’ υψηλού. [Οι καρδινάλιοι] γνωρίζουν ότι αυτό δεν λειτουργεί πλέον”.
Ωστόσο, ο Entrala ξεκαθαρίζει ότι, παρά την αυξημένη δραστηριότητα στα social, κανένας καρδινάλιος δεν δημοσιεύει περιεχόμενο με σκοπό να προωθήσει την εκλογή του. “Δεν μπορώ να φανταστώ κάποιον που ποστάρει για να εκλεγεί Πάπας”, λέει χαρακτηριστικά.
Τι συνέπειες αντιμετωπίζουν
Ωστόσο, η αυξανόμενη παρουσία των καρδιναλίων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκαλεί ανησυχία και προβληματισμό, καθώς δεν αποκλείεται να υπάρξουν σοβαρές συνέπειες.
Σύμφωνα με τον Kurt Martens, καθηγητή στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Αμερικής και ειδικό στο εκκλησιαστικό δίκαιο, οι καρδινάλιοι πρέπει να είναι εξαιρετικά προσεκτικοί με όσα δημοσιεύουν, ώστε να μη διαρρεύσει τίποτα από όσα έχουν ειπωθεί [σε ιδιωτικές συναντήσεις. “Αν ήμουν καρδινάλιος, δεν θα έλεγα τίποτα στα media πέρα από ‘προσευχόμαστε όλοι’ και ‘προσευχηθείτε για εμάς’”, δήλωσε στο ABC News.
Σύμφωνα με τον Martens, εάν κάποιος καρδινάλιος αποκαλύψει πληροφορίες είτε από τις γενικές συνελεύσεις που προηγούνται του κονκλαβίου είτε από το ίδιο το κονκλάβιο, κινδυνεύει με κυρώσεις. Μάλιστα, “όποιος παραβιάσει άμεσα ή έμμεσα το απόρρητο της διαδικασίας, υπόκειται σε αφορισμό, την αυστηρότερη ποινή της Εκκλησίας”, σημειώνει χαρακτηριστικά.
Πέρα όμως από τα θεσμικά όρια, υπάρχει ακόμη μια πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι καρδινάλιοι και αυτή είναι η πληθώρα των αρνητικών σχολίων, που είναι πιθανό οι καρδινάλιοι να γίνουν αποδέκτες, καθώς τα social media είναι γνωστό πως δεν συγχωρούν.
Ο Walter Scheirer, καθηγητής Μηχανικής που ερευνά την κουλτούρα του διαδικτύου στο Πανεπιστήμιο Notre Dame, εξηγεί πως οι καρδινάλιοι που τολμούν να δημοσιεύσουν περιεχόμενο, συχνά γίνονται στόχοι “διαρκούς χλευασμού”. Τα αρνητικά σχόλια, όπως λέει, σχετίζονται με πολιτικά πάθη, επικρίσεις κατά της Εκκλησίας και χρονίζοντα ζητήματα, όπως το σκάνδαλο σεξουαλικών κακοποιήσεων, που συνεχίζει να βαραίνει το Βατικανό.
Μιλώντας στο ABC News, ο Scheirer σημείωσε ότι το πρόβλημα είναι ότι οι καρδινάλιοι δεν απαντούν σε αυτά τα σχόλια, με αποτέλεσμα να χάνεται και η αλληλεπίδραση, που όπως λέει, είναι και το “νόημα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης”.
“Αυτό που βλέπετε, ειδικά με έναν λογαριασμό υψηλού προφίλ ενός καρδιναλίου, είναι ότι δεν απαντούν. Βλέπεις μια σειρά από αρνητικά σχόλια, αλλά το πρόσωπο αυτό δεν ασχολείται ποτέ πραγματικά με αυτά. Νομίζω ότι αυτό είναι λίγο απογοητευτικό“, δήλωσε ο Scheirer.
Ωστόσο, παρότι η σιωπή αυτή αποδυναμώνει τον διάλογο, το αποτύπωμα των social media είναι πολύ πιο βαθύ και διαρθρωτικό. Σύμφωνα με τη Jana Bennett, καθηγήτρια Θρησκευτικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Dayton, τα ψηφιακά δίκτυα έχουν δώσει στους χρήστες πρωτοφανή πρόσβαση στον εσωτερικό κόσμο της Καθολικής Εκκλησίας και έχουν αρχίσει να μεταμορφώνουν τους παραδοσιακούς κανόνες της εκκλησιαστικής ιεραρχίας.
Όπως επισημαίνει ο Gustavo Entrala, και οι δύο τελευταίοι Ποντίφικες υιοθέτησαν με θέρμη τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄ ήταν αυτός που το 2012 δημιούργησε τον επίσημο παπικό λογαριασμό @Pontifex, ανοίγοντας έναν νέο δρόμο επικοινωνίας με τους πιστούς.
Ο Πάπας Φραγκίσκος συνέχισε ακόμα πιο δυναμικά, με τον Entrala να τον χαρακτηρίζει “εξαιρετικά δραστήριο” στο X και να εκτιμά ότι ο επόμενος Πάπας θα κινηθεί στο ίδιο μονοπάτι – ίσως μάλιστα ενισχύοντας την ψηφιακή του παρουσία μέσω live μεταδόσεων και πιο άμεσης αλληλεπίδρασης.
“Η ιδέα να συναντήσει κανείς τον Πάπα και να βγάλει μία selfie μαζί του θα φάνταζε αδιανόητη πριν τον πάπα Φραγκίσκο”, δηλώνει χαρακτηριστικά ο Entrala. “Νομίζω πως ο επόμενος Πάπας θα είναι άνθρωπος της εποχής του. Ακόμα κι αν δεν έχει εξοικείωση με τα social, θα τα δεχτεί, χωρίς πρόβλημα”.